Przejdź do zawartości

Grab

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Carpinus)
Ten artykuł dotyczy rodzaju drzew. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Grab
Ilustracja
Morfologia grabu pospolitego
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bukowce

Rodzina

brzozowate

Rodzaj

grab

Nazwa systematyczna
Carpinus L.
Sp. Pl. 998. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Carpinus betulus L.[3]

Synonimy
  • Ostrya J. Hill[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Pnie grabu pospolitego

Grab (Carpinus L.) – rodzaj drzew i krzewów klasyfikowany do rodziny brzozowatych (dawniej często do wyodrębnianej rodziny leszczynowatych). Obejmuje 41[4]–42[5] gatunki. Rośliny te występują w lasach w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, przede wszystkim we wschodniej Azji na obszarze od Himalajów po Japonię[6]. W Chinach rosną 33 gatunki, z czego 27 to endemity[7]. W Europie obecne są dwa gatunki – grab pospolity C. betulus i grab wschodni C. orientalis. W Ameryce Północnej rośnie grab amerykański C. caroliniana (wschodnia część kontynentu) i C. tropicalis (góry Ameryki Środkowej)[8]. W Polsce rośnie w naturze tylko grab pospolity C. betulus[9], a obce gatunki spotykane są tylko w kolekcjach[10].

Grab zwyczajny dostarcza bardzo twardego drewna, przez co jego wykorzystanie było z jednej strony specjalistyczne, z drugiej – ograniczone[8]. Wykorzystywane było do wykonywania niewielkich przedmiotów drewnianych o dużej wytrzymałości – stosowano je do wyrobu narzędzi, kół zębatych, pieńków rzeźnickich, kręgli, pałek perkusyjnych, części mechanizmów młoteczkowych fortepianów (pianin), figur szachowych, kostek domina itp.[6][4] Gatunek ten uprawiany jest jako ozdobny, zwłaszcza w strzyżonych żywopłotach oraz w odmianach, podobnie uprawiany jest grab amerykański i grab Turczaninowa[6][4]. Grab amerykański wykorzystywany jest także jako roślina lecznicza[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Grab wschodni
Grab wschodni
Pokrój
Na ogół niezbyt duże drzewa, zazwyczaj do ok. 10–15 m, tylko grab pospolity i wschodni osiągają ok. 30 m[6][10]. Niektóre gatunki są krzewami, zwykle okazałymi[6]. Kora zwykle cienka i gładka, rzadziej tarczkowato spękana. Pnie często podłużnie faliste[8][10]. Pędy zróżnicowane na krótko- i długopędy[8], przynajmniej za młodu owłosione, z czasem na ogół łysiejące[10]. Pąki bardzo drobne do całkiem okazałych, sięgających 2 cm długości (u graba sercowatego)[10].
Liście
Opadające na zimę, skrętoległe, eliptyczne do jajowatych, o wyraźnie zaznaczonych nerwach bocznych („harmonijkowate”), brzegi podwójnie, ostro piłkowane, u niektórych gatunków ościste[10]. Najmniejsze u graba Turczaninowa osiągają 5,5 cm, największe u C. fangiana – do 27 cm długości[6].
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, rośliny jednopienne[10]. Kwiatostany z kwiatami męskimi mają postać zwisających kotek. Ich osie pokryte są łuskowatymi podsadkami w kątach których wyrastają trzy kwiaty. Są one bezokwiatowe i składają się tylko z trzech pręcików, owłosionych na szczycie. Kwiaty żeńskie rozwijają się parami w kącie podsadek[6].
Owoc
Orzeszki długości kilku mm wsparte trójklapowymi lub pojedynczymi skrzydełkami, wyrastające w zwisających owocostanach[10].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny brzozowate Betulaceae z rzędu bukowców Fagales. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny leszczynowych Coryloideae J. D. Hooker[2]. Jest blisko spokrewniony z rodzajem chmielograb Ostrya[6][8].

Wykaz gatunków[5][10]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-07] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 166, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ a b Carpinus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-27].
  6. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 119. ISBN 0-333-73003-8.
  7. ↑ Carpinus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-27].
  8. ↑ a b c d e Carpinus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-27].
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ a b c d e f g h i Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 35-37, ISBN 83-01-11074-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grab&oldid=75226201”