Cebulica
Cebulica dwulistna | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj |
cebulica | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Scilla L. Sp. Pl. 308. 1753 | |||||
Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Cebulica (Scilla L.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych (Asparagaceae). Należy do najbardziej problematycznych pod względem taksonomicznym w obrębie rodziny, co przekłada się na różne ujęcia systematyczne, w których dzielony jest na liczne, niewielkie rodzaje, albo z kolei łączony w jeden szeroko ujmowany rodzaj. Rośliny te występują w Eurazji i w Południowej Afryce. Centrum zróżnicowania znajduje się w rejonie Morza Śródziemnego. Jeden gatunek (cebulica syberyjska) introdukowany w Ameryce Północnej[5]. W Polsce rosną dwa gatunki rodzime – cebulica dwulistna S. bifolia i cebulica trójlistna S. kladnii oraz zadomowiony antropofit – cebulica syberyjska S. siberica[6]. Liczne gatunki z tego rodzaju bywają uprawiane jako ozdobne[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Byliny z organem zimującym w postaci owalnej lub kulistej cebuli złożonej z wolnych łusek, sukcesywnie odnawiających się w kolejnych latach. Liści kilka, tylko odziomkowe. Kwiaty zebrane w kwiatostan, u niektórych gatunków głąbik zakończony jest pojedynczym kwiatem. Okwiat w kolorze niebieskim lub purpurowym, rzadko biały, listki okwiatu jednożyłkowe. Pręcików 6, słupek pojedynczy, górny, trójkomorowy z miodnikami. Owocem jest torebka zawierająca 3–30 nasion. Nasiona kuliste lub owalne z elajosomem[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj z rodziny szparagowatych Asparagaceae, podrodziny Scilloideae, plemienia Hyacintheae i podplemienia Hyacinthinae[8]. Jest bardzo kłopotliwy taksonomicznie – w części ujęć systematycznych dzielony jest na kilka drobnych rodzajów liczących w większości 10–12 gatunków[5]. Badania molekularne potwierdzają odrębność części z nich (np. Prospero i puszkinia Puschkinia), jednak równocześnie nie potwierdzają odrębności innych, zagnieżdżonych w obrębie Scilla (np. śnieżnik Chionodoxa, Gemicia)[9].
- Wykaz gatunków[4]
- Scilla achtenii De Wild.
- Scilla africana Borzì & Mattei
- Scilla albanica Turrill
- Scilla albinerve Yildirim & Gemici
- Scilla alinihatiana Aslan & Yildirim
- Scilla amoena L.
- Scilla andria Speta
- Scilla antunesii Engl.
- Scilla arenaria Baker
- Scilla arsusiana Yildirim & Gemici
- Scilla begoniifolia A.Chev.
- Scilla benguellensis Baker
- Scilla berthelotii Webb & Berthel.
- Scilla bifolia L. – cebulica dwulistna
- Scilla bilgineri Yildirim
- Scilla bithynica Boiss.
- Scilla buchananii Baker
- Scilla buekkensis Speta
- Scilla bussei Dammer
- Scilla chlorantha Baker
- Scilla ciliata Baker
- Scilla cilicica Siehe
- Scilla congesta Baker
- Scilla cretica (Boiss. & Heldr.) Speta
- Scilla cydonia Speta
- Scilla dimartinoi Brullo & Pavone
- Scilla dualaensis Poelln.
- Scilla engleri T.Durand & Schinz
- Scilla flaccidula Baker
- Scilla forbesii (Baker) Speta
- Scilla gabunensis Baker
- Scilla gracillima Engl.
- Scilla haemorrhoidalis Webb & Berthel.
- Scilla hakkariensis Firat & Yildirim
- Scilla hildebrandtii Baker
- Scilla huanica Poelln.
- Scilla hyacinthoides L.
- Scilla ingridiae Speta
- Scilla jaegeri K.Krause
- Scilla katendensis De Wild.
- Scilla kladnii Schur – cebulica trójlistna
- Scilla kurdistanica Speta
- Scilla lakusicii Šilic
- Scilla latifolia Willd. ex Schult.f.
- Scilla laxiflora Baker
- Scilla ledienii Engl.
- Scilla leepii Speta
- Scilla libanotica Speta – cebulica libańska[10]
- Scilla lilio-hyacinthus L.
- Scilla litardierei Breistr. – cebulica Litardiera[10], cebulica łąkowa[11]
- Scilla lochiae (Meikle) Speta
- Scilla longistylosa Speta
- Scilla luciliae (Boiss.) Speta – śnieżnik lśniący
- Scilla lucis Speta
- Scilla madeirensis Menezes
- Scilla melaina Speta – cebulica czarniawa[10]
- Scilla merinoi S.Ortiz, Rodr.Oubiña & Izco
- Scilla mesopotamica Speta
- Scilla messeniaca Boiss.
- Scilla mischtschenkoana Grossh. – cebulica Miszczenki[10], cebulica Tubergena[11]
- Scilla monanthos K.Koch
- Scilla monophyllos Link
- Scilla morrisii Meikle
- Scilla nana (Schult. & Schult.f.) Speta
- Scilla nivalis Boiss.
- Scilla oubangluensis Hua
- Scilla paui Lacaita
- Scilla peruviana L. – cebulica peruwiańska[10]
- Scilla petersii Engl.
- Scilla platyphylla Baker
- Scilla pleiophylla Speta
- Scilla pneumonanthe Speta
- Scilla reuteri Speta
- Scilla rosenii K.Koch – cebulica Rosena[10]
- Scilla sardensis (Whittall ex Barr & Sugden) Speta
- Scilla schweinfurthii Engl.
- Scilla siberica Andrews – cebulica syberyjska
- Scilla simiarum Baker
- Scilla sodalicia N.E.Br.
- Scilla subnivalis (Halácsy) Speta
- Scilla tayloriana Rendle
- Scilla textilis Rendle
- Scilla uyuiensis Rendle.
- Scilla vardariana Yildirim & Gemici
- Scilla verdickii De Wild.
- Scilla verna Huds. – cebulica wiosenna[10]
- Scilla villosa Desf.
- Scilla vindobonensis Speta
- Scilla voethorum Speta
- Scilla welwitschii Poelln.
- Scilla werneri De Wild.
Dawniej zaliczana tu cebulica hiszpańska lub dzwonkowata (Scilla campanulata Aiton.) obecnie wydzielana jest w odrębny rodzaj jako hiacyncik hiszpański (Hyacinthoides hispanica (Mill.) Rothm)[6], podobnie cebulica włoska (Scilla italica L.) zgodnie ze współczesnymi ujęciami systematycznymi to hiacyncik włoski (Hyacinthoides italica (L.) Rothm.)[8]. Dawniej wyróżniana tu cebulica morska (Scilla maritima) obecnie wyłączana jest do innego rodzaju jako urginia morska (Drimia maritima (L.) Stearn, syn. Urginea maritima)[8]. Cebulica puszkiniowata Scilla puschkinioides to we współczesnych ujęciach puszkinia cebulicowata Puschkinia libanotica, a cebulica jesienna Scilla autumnalis to Prospero autumnale[10][4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-22] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-05].
- ↑ a b c Scilla L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-28].
- ↑ a b c J. McNeill: Scilla in Flora of North America. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-10-23]. (ang.).
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 162, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 840, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c Genus: Scilla. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2023-01-28]. (ang.).
- ↑ Özüdoğru B. , Deniz Aygören Uluer , Burcu Tarıkahya Hacıoğlu & Hasan Yıldırım , Phylogeny, biogeography, and character evolution in the genus Scilla s.l. and its close relatives Chionodoxa, Gemicia, Puschkinia, and Prospero (Asparagaceae), „Plant Syst Evol”, 308 (44), 2022, DOI: 10.1007/s00606-022-01835-x [dostęp 2023-01-28] .
- ↑ a b c d e f g h Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 161-162. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.