Włosopuklerznik kosmaty

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Chaetophractus villosus)
Włosopuklerznik kosmaty
Chaetophractus villosus
(Desmarest, 1804)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

pancernikowce

Rodzina

Chlamyphoridae

Podrodzina

puklerzniki

Rodzaj

włosopuklerznik

Gatunek

włosopuklerznik kosmaty

Synonimy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Włosopuklerznik kosmaty[7], pancernik włochaty, pancernik szczeciniasty[8] (Chaetophractus villosus) – gatunek ssaka z podrodziny puklerzników (Euphractinae) w obrębie rodziny Chlamyphoridae.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1782 roku chilijski przyrodnik Juan Ignacio Molina nadając mu nazwę Dasypus Octocinctus[1], lecz nazwa ta była zajęta przez Dasypus octocintus któą ukuł w 1774 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber na opisanie pancernika dziewięciopaskowego (Dasypus novemcinctus); następną dostępną nazwą była nazwa Loricatus villosus którą ukuł w 1804 roku francuski przyrodnik Anselme Gaëtan Desmarest[2]. Miejsce typowe to „Les Pampas”, na południe od Río de la Plata między 35°S a 36°S, Buenos Aires, Argentyna[2][9][10][11].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają C. villosus za gatunek monotypowy[11].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Chaetophractus: gr. χαιτη khaitē „długie, opadające włosy”; φρακτος phraktos „chroniony, zabezpieczony”, od φρασσω phrassō „wzmocnić”[12].
  • villosus: łac. villosus „włochaty”, od villus „kudłate włosy”[13].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Występuje w Ameryce Południowej[9], przede wszystkim w Boliwii w prowincji Gran Chaco[14], Argentynie, Paragwaju i Chile. Zwierzę zamieszkuje łąki, lasy, sawanny i tereny rolnicze, od poziomu morza do wysokości 1500 m.[15]Zaczął również wkraczać na tereny rolnicze[16]. Jest najliczniejszym gatunkiem pancernikowatego w Argentynie[16].

Zamieszkuje Pampy i Patagonię, zakres jego występowania sięga na południu Santa Cruz w Argentynie i Magallanes w Chile. Zaczyna również migrować na południe, na teren argentyńskiej prowincji Tierra del Fuego. Zmiany klimatu i oportunizm tego gatunku pozwalają mu zajmować nowe obszary, ale w przeciwieństwie do niektórych innych pancernikowatych, terytorium C. villosus nie uległo drastycznym zmianom. Nie przeniósł się tak daleko na północ jak inne gatunki[14].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 260–400 mm, długość ogona 120–150 mm, długość ucha 26–30 mm, długość tylnej stopy 62–72 mm; masa ciała 2–5 kg[17][18]. Swoją nazwę zawdzięcza obfitszemu niż u pozostałych pancerników owłosieniu, posiada także większe uszy. Dolna część ciała gęsto pokryta białawymi lub jasnobrązowymi włosami, długie i grube wyrastają natomiast z płytek pancerza[19].

Ma krótkie, pięciopalczaste stopy uzbrojone w mocne pazury. Silne przednie kończyny służą poszukiwaniu pożywienia i ochronie przed drapieżnikami[20]. Pancerz lekko spłaszczony, zbudowany z około 18 rzędów płytek kostnych, z czego 7-8 jest ruchomych. Młode osobniki posiadają w tylnej części tarczy miednicowej 2-4 małe otwory będące ujściami gruczołów wytwarzających cuchnącą wydzielinę[21]. Trzymane w niewoli osobniki mogą żyć ponad 30 lat.[14]

Gdy przebywa pod ziemią, jest w stanie wykorzystywać do oddychania niewielkie ilości tlenu uwięzione między grudkami gleby. Specjalne błony w nosie pełnią funkcję filtra chroniącego przed przedostaniem się ziemi do płuc.[22]

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Aktywność rozpoczyna o zmierzchu i kontynuuje ją przez całą noc, jednak na niektórych obszarach może być czasem aktywny również w ciągu dnia[19]. Zwykle żyje samotnie lub w parach[21].

Kopie nory dwóch typów. Pierwsze są proste – krótkie i płytkie, znajdowane na obszarach, gdzie gleba jest zasobna w materię organiczną. Zwykle powiązane z odżywianiem lub służą jako tymczasowe schronienie przed drapieżnikami. Drugi typ nor różni się od tych pierwszych stopniem złożoności – są głębsze i dłuższe. Zlokalizowane w twardej, wapiennej glebie o niewielkiej wilgotności, wykazują większy stopień rozgałęzienia i to właśnie one zwykle stanowią stałe schronienie[21].

Wydaje się, że potrafi kopać w większości typów osadów, ale raczej unika terenów skalistych. Częściej kopią w zboczach wzgórz niż w płaskiej ziemi. Ułożenie przestrzenne ich nor zależy w dużej mierze od kierunku wiatru. To pozwala na dobrą adaptację do życia na gorących terenach pustynnych[14].

Odżywianie[edytuj | edytuj kod]

Wszystkożerny. Pokarm stanowią głównie bezkręgowce, ale żywi się również małymi kręgowcami, owocami, padliną, a czasem nawet wężami[23]. Zdolność do przetrwania na diecie ubogiej w wodę jest jednym z powodów jego większej liczebności w suchych środowiskach w porównaniu do innych gatunków pancernikowatych[21].

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Samice i samce osiągają dojrzałość płciową w ciągu 9 miesięcy.

Okres godowy zazwyczaj przypada na koniec zimy i początek wiosny, ale osobniki trzymane w niewoli mogą parowac się przez cały rok.[24]Okres rozrodczy przypada na wrzesień. Samica wydaje młode na świat po 60-75 dniach, które są karmione przez kolejne 50-60 dni. Liczebność miotu to zwykle 2, rzadziej 3 osobniki[21].

Długość życia: na wolności 8-12, w niewoli do 30 lat[25]

Zachowanie w grupie[edytuj | edytuj kod]

Włosopuklerzniki kosmate w grupach żyją na ogół bezkonfliktowo, dlatego bez obaw można trzymać po kilka osobników w jednej klatce. Jedynie w czasie rui samce nękają samice uderzeniami pyska i pazurami.

Mechanizmy obronne[edytuj | edytuj kod]

Odpowiedzią włosopuklerznika kosmatego na próbę podniesienia trzymając za krawędzie pancerza jest na ogół nieudolne kopanie i drapanie. Podczas chwytania za długi ogon zwierzę wydaje odgłosy niezadowolenia i próbuje się mocno przytwierdzić do podłoża.

Gdy jest ścigany, najpierw próbuje uciec, przy czym może wydawać prychnięcia. Próbuje znaleźć otwór w ziemi lub wykopaną wcześniej przez siebie norę, w której mógłby się schronić. Gdy odległość dzieląca go od niej jest zbyt duża, może próbować wykopać nową. Jeśli zostanie doścignięty przez drapieżnika, podciąga nogi pod ciało tak, że pancerz jest w kontakcie z podłożem.

Gdy uda mu się dotrzeć do nory, rozstawia nogi na boki i wygina ciało w łuk tak, że pazury i krawędzie ruchomych rzędów płytek kostnych zakotwiczają go w miejscu. Wydobycie zwierzęcia siłą w takiej sytuacji jest niemożliwe[21].

Ochrona[edytuj | edytuj kod]

Chaetophractus villosus jest gatunkiem najmniejszej troski. Jego głównym zagrożeniem jest człowiek, który poławia go dla mięsa. Często zabijany jest na drogach przez samochody oraz na polach uprawnych, gdzie traktowany jest jako szkodnik. Na liczebność gatunku mają też wpływ: warunki klimatyczne, degradacja i podział siedlisk. Mimo tego jego liczebność nie spada, a prawdopodobnie wzrasta[26]. Nie jest gatunkiem chronionym, ale zamieszkuje wiele terenów objętych ochroną[14].

Ciekawostka[edytuj | edytuj kod]

Z pancerza włosopuklerznika kosmatego robiono pudła rezonansowe do andyjskiego instrumentu muzycznego – charango. Wykorzystywane były również do produkcji ozdób oraz futerałów do gitar. Mięso tych zwierząt jest także w niektórych regionach cenionym przysmakiem.

W Ameryce Południowej zwierzęta te nazwane są „tatu”. Z racji tego, iż konie wpadają często w ich nory, pancerniki nie są darzone sympatią przez miejscowych pasterzy konnych.

Włosopuklerznik kosmaty jest chętnie wykorzystywany do badań naukowych ze względu na jego duże zdolności do adaptacji do warunków laboratoryjnych i stosunkowo dużą odporność na stres[14].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Nomen nudum.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b G.I. Molina: Saggio sulla storia naturale del Chili. Bologna: Nella Stamperia de S. Tommaso d’ Aquino, 1782, s. 305. (wł.).
  2. ↑ a b c A.G. Desmarest. Tableau Méthodique des Mammifères. „Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Par une société de naturalistes et d’agriculteurs”. 24, s. 28, 1804. (fr.). 
  3. ↑ H. Burmeister. Fauna Argentina. Primera parte. Mamíferos fosiles. „Anales del Museo Público de Buenos Aires”. 1, s. 232, 1866. (hiszp.). 
  4. ↑ F. Ameghino. Notas sobre algunos mamíferos fósiles nuevos o poco conocidos del valle de Tarija. „Anales del Museo Nacional de Buenos Aires”. Serie III. 1 (2), s. 256, 1902. (hiszp.). 
  5. ↑ D.A. Larrañaga: Escritos de Don Dámaso Antonio Larrañaga. Montevideo: Instituto Histórico y Geográfico del Uruguay, 1923, s. 343. (hiszp.).
  6. ↑ Chaetophractus villosus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  7. ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  8. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 251, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  9. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Chaetophractus villosus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-02].
  10. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Chaetophractus villosus (Desmarest, 1804). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).
  11. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 122. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  12. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 178, 1904. (ang.). 
  13. ↑ villosus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-26] (ang.).
  14. ↑ a b c d e f Agustin M Abba i inni, "Effects of land use on the distribution of three species of armadillos in the Argentinean Pampa.".
  15. ↑ A.M. Abba, S. Poljak, M. Superina, Chaetophractus villosus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-04-21] (ang.).
  16. ↑ a b Brian K. McNab, "Journal of Mammology".
  17. ↑ M. Superina & A. Abba: Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 68. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  18. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 80. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  19. ↑ a b Chaetophractus villosus. arkive.org. [dostęp 2015-04-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-03)]. (ang.).
  20. ↑ Burnie D and Wilson DE (Eds.), Animal: The Definitive Visual Guide to the World's Wildlife. DK Adult (2005), ISBN 0-7894-7764-5.
  21. ↑ a b c d e f P. Smith. Greater Hairy Armadillo Chaetophractus villosus (Desmarest, 1808). „FAUNA Paraguay Handbook of the Mammals of Paraguay”. 2 (11), s. 1-15, 2015-04-21. 
  22. ↑ Affani J. M., García Samartino L., Casanave E. B., Dezi R.. Absence of apnea in armadillos covered by soil.. „Respiration Physiology”. 67 (2), s. 239-245, 1987. (ang.). 
  23. ↑ Chaetophractus villosus. animaldiversity.org. [dostęp 2015-04-21]. (ang.).
  24. ↑ Brian K. McNab, "American society of mammalogists".
  25. ↑ Chaetophractus villosus. [dostęp 2015-04-21]. (ang.).
  26. ↑ Agustin M. Abba i inni, "New data on armadillos (Xenarthra: Dasypodidae) for Central Patagonia, Argentina.".

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 251, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  • Zasieczna B. (red.) Wielka Encyklopedia Przyrody. Ssaki, Wyd. I, Wydawnictwo MUZA SA, Warszawa 1997, str. 136
  • Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Chaetophractus villosus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 23 sierpnia 2009]
  • http://animaldiversity.org/accounts/Chaetophractus_villosus/ [dostęp 21 kwietnia 2015]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Włosopuklerznik_kosmaty&oldid=72950307”