Chiertek Anczimaa-Toka

Chiertek Anczimaa-Toka
Data i miejsce urodzenia	1912 (umownie 1 stycznia) ; kożuun baj-tajgiński
Data i miejsce śmierci	4 grudnia 2008 ; Kyzył
	Przewodnicząca Małego Churału
Okres	od 1940; do 10 listopada 1944
Przynależność polityczna	Tuwińska Ludowa Partia Rewolucyjna
Małżonek	Sałczak Toka

Chiertek Amyrbitowna Anczimaa-Toka (ur. w 1912, umownie 1 stycznia, w kożuunie baj-tajgińskim, zm. 4 grudnia 2008 w Kyzyle) – tuwińska polityk, działaczka Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej, w latach 1940–1944 przewodnicząca Małego Churału (tuwińskiego parlamentu) i głowa państwa Tuwińskiej Republiki Ludowej, żona sekretarza generalnego Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej Sałczaka Toki. Uważana za pierwszą na świecie kobietę, która pełniła urząd głowy państwa, nie będąc monarchinią.

Młodość i wykształcenie

Urodziła się w chłopskiej rodzinie w kożuunie baj-tajgińskim w Tuwie^[1]. Według relacji jej rodziców urodziła się w czasie mroźnej zimy 1912 roku^[2]. Ona sama w danych paszportowych używała daty 1 stycznia^[2]. Wychowywała się razem z czwórką swojego rodzeństwa^[2]. Jej ojciec i starszy brat zmarli na ospę prawdziwą, kiedy była młoda^[1].

Była jedną z nielicznych kobiet w tym rejonie, które nauczyły się czytać i pisać w używanym lokalnie języku mongolskim^[1]. W końcowym okresie rosyjskiej wojny domowej, w 1921 na terenie Tuwy utworzono Tuwińską Republikę Ludową częściowo zależną od nowo utworzonego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich^[3]. W 1930 roku, kiedy Anczimaa miała 18 lat, wprowadzono pierwszy narodowy alfabet tuwiński, którego również się nauczyła^[1].

W 1930 roku została wcielona do Rewsomolu, młodzieżowego ramienia Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej, i została zobowiązana do nauczania czytania i pisania chłopów w swoim rejonie^[1]. Za swoje osiągnięcia na tym polu, w 1931 roku została wcielona do samej partii i była jedną z siedemdziesięciorga wybranych do Komunistycznego Uniwersytetu Pracujących Wschodu^[1]. Jako studentka, Anczimaa spotkała Nadieżdę Krupską, marksistowską rewolucjonistkę i żonę Włodzimierza Lenina, która stała się dla niej wzorem^[1]. Anczimaa ukończyła studia w 1935 roku, jako jedna z jedenastu z pierwotnej siedemdziesiątki^[1].

Kariera polityczna

Po powrocie do Tuwy została szefową działu propagandy Rewsomolu^[1]. W 1938 roku mianowano ją dyrektorem Tuwińskiego Żenotdiełu, który, podobnie jak jego wcześniejszy rosyjski odpowiednik, był organizacją dążącą do poprawy warunków życia kobiet, likwidacji analfabetyzmu i edukowania kobiet w zakresie nowych praw, dotyczących małżeństwa, edukacji i pracy wprowadzonych przez rewolucyjny rząd radziecki^[1]. Pod koniec lat 30. XX wieku była członkinią trójki, która skazała na śmierć premiera Tuwy Sata Czurmit-Dażego i innych wysokich rangą urzędników oskarżonych o bycie szpiegami Japonii^[1]. Do 1940 roku awansowała na stanowisko przewodniczącej Małego Churału, czyli tuwańskiego parlamentu, stając się tym samym pierwszą kobietą w tym rejonie, która została głową państwa inną drogą niż dziedziczenie^[1]. Dziennik The Times nazwał ją pierwszą na świecie nie-monarchinią na stanowisku głowy państwa^[4].

Jako głowa państwa oddała do dyspozycji Rosji zasoby Tuwy w ramach walki przeciwko nazistowskim Niemcom w II wojnie światowej i miała wpływ na włączenie Tuwińskiej Republiki Ludowej do Związku Radzieckiego w 1944 roku^[1]. Jej mandat jako Przewodniczącej Prezydium zakończył się 10 listopada 1944 roku^[1]. Po zakończeniu kadencji jako Przewodnicząca Małego Churału, została Wiceprzewodniczącą Regionalnego Komitetu Wykonawczego, a następnie Wiceprzewodniczącą Rady Ministrów Tuwy, będąc odpowiedzialną za opiekę społeczną, kulturę, sport i propagandę^[1]. W 1972 roku przeszła na emeryturę^[1].

Życie prywatne i śmierć

W 1940 roku wyszła za mąż za sekretarza generalnego Tuwińskiej Ludowej Partii Rewolucyjnej Sałczaka Tokę, zachowując swoje nazwisko panieńskie do śmierci męża w 1973 roku^[1]. Następnie przyjęła nazwisko Anczimaa-Toka^[1].

Zmarła 4 grudnia 2008 roku^[5]. Przeżyło ją dwóch synów i córka^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Guida M.G.M. Jackson Guida M.G.M., Women Leaders of Africa, Asia, Middle East, and Pacific: A Biographical Reference, Xlibris Corporation, 20 sierpnia 2009, s. 158, 159, ISBN 978-1-4691-1353-1 [dostęp 2024-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c AnatolijA. Seren AnatolijA., Uriankhai-Nedelya, Анчимаа-Тока Хертек. Великие женщины Тувы [online], Тува-Онлайн, 4 marca 2006 [dostęp 2024-03-05] (ros.).
↑ Tuwa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-03-05] .
↑ ^a ^b Khertek Anchimaa Toka: the world’s first female head of state, The Times, 2 grudnia 2008, ISSN 0140-0460 [dostęp 2024-03-05] (ang.).
↑ ДинаД. Оюн ДинаД., Анчимаа-Тока Хертек. Женщина-президент [online], Тува-Онлайн, 4 grudnia 2008 [dostęp 2024-03-05] (ros.).

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Guida M.G.M. Jackson Guida M.G.M., Women Leaders of Africa, Asia, Middle East, and Pacific: A Biographical Reference, Xlibris Corporation, 20 sierpnia 2009, s. 158, 159, ISBN 978-1-4691-1353-1 [dostęp 2024-03-05] (ang.).

[:1-2] AnatolijA. Seren AnatolijA., Uriankhai-Nedelya, Анчимаа-Тока Хертек. Великие женщины Тувы [online], Тува-Онлайн, 4 marca 2006 [dostęp 2024-03-05] (ros.).

[3] Tuwa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-03-05] .

[:2-4] Khertek Anchimaa Toka: the world’s first female head of state, The Times, 2 grudnia 2008, ISSN 0140-0460 [dostęp 2024-03-05] (ang.).

[5] ДинаД. Оюн ДинаД., Анчимаа-Тока Хертек. Женщина-президент [online], Тува-Онлайн, 4 grudnia 2008 [dostęp 2024-03-05] (ros.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]