Język tuwiński
 |
Ten artykuł od 2022-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| Obszar | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
297 tys. | ||||
| Pismo/alfabet | |||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
| |||||
| Status oficjalny | |||||
| język urzędowy | Tuwa (Rosja) | ||||
| UNESCO | 2 wrażliwy↗ | ||||
| Ethnologue | 2 prowincjonalny↗ | ||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-2 | tyv | ||||
| ISO 639-3 | tyv | ||||
| IETF | tyv | ||||
| Glottolog | tuvi1240 | ||||
| Ethnologue | tyv | ||||
| WALS | tuv | ||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Język tuwiński (тыва дыл, tyva dyl)[1] – język z grupy południowosyberyjskiej języków tureckich. Posługują się nim Tuwińcy zamieszkujący rosyjską Tuwę i nieliczna diaspora tuwińska w Chinach i Mongolii.
Według Ethnologue (wyd. 22, 2019) posługuje się nim 297 tys. ludzi[1].
W użyciu są też języki rosyjski, mongolski i mandaryński[1].
Wpływy językowe[edytuj | edytuj kod]
Zawiera wiele zapożyczeń z mongolskiego i rosyjskiego.
Wpływy języka mongolskiego pojawiły się już w XIII w.[2]
Dialekty[edytuj | edytuj kod]
W języku tuwińskim wyróżnia się cztery główne dialekty:
- centralny – będący podstawą języka literackiego
- zachodni – wykazujący wpływ innych języków ałtajskich
- północno-wschodni – najbardziej odmienny ze wszystkich dialektów tuwińskich. Charakteryzuje się zanikiem nazalizacji i ogromną liczbą słów związanych z polowaniem (niewystępujących w innych dialektach)
- południowo-wschodni – wykazujący silne wpływy języka mongolskiego
Struktura[edytuj | edytuj kod]
Tuwiński jest językiem aglutynacyjnym. Występuje w nim 6 przypadków: dopełniacz, biernik, celownik, ablatyw, miejscownik i allatyw. W zdaniu występuje szyk SOV. Występują dwa typy harmonii samogłoskowej. W języku tuwińskim występuje lekka nazalizacja.
Samogłoski w języku tuwińskim mogą być długie lub krótkie. Tuwiński posiada również podział na dwa tony, co zbliża go do języków tonalnych.
Pismo[edytuj | edytuj kod]
Do lat 30. XX w. język tuwiński nie posiadał własnego pisma, na potrzeby urzędów stosowano język mongolski pisany alfabetem staromongolskim.
W październiku 1925 IV kongres Tuwińskiej Partii Ludowo-Rewolucyjnej (TPLR) podjął uchwałę o potrzebie stworzenia narodowego alfabetu tuwińskiego. Wprawdzie na kongresie nie doszło do zgody w kwestii wyboru alfabetu mongolskiego lub cyrylicy, skierowano jednak rozwiązanie tej kwestii do Akademii Nauk ZSRR. Międzynarodówka Komunistyczna (Komintern), do której należała TPLR, zwróciła się do kongresu z rekomendacją wprowadzenia cyrylicy.
W 1927 w Moskwie sporządzono i wydano pierwszą książkę w języku tuwińskim — «Тыва уругларныҥ эҥ ӧрэныр тептэри баштап ужукэ» (Abecadło dla dzieci tuwińskich). Zastosowano alfabet oparty na cyrylicy:
А Б В Г Д Е Ё Ж Ӝ З И Й К Л М Н Ҥ О Ӧ П Р С Т У Ӱ Х Ч Ш Ы Э
а б в г д е ё ж ӝ з и й к л м н ҥ о ӧ п р с т у ӱ х ч ш ы э
W połowie 1930 do zapisu języka tuwińskiego zaadaptowano alfabet łaciński, autorami nowego alfabetu tuwińskiego byli radzieccy naukowcy Nikołaj Poppe, Jewgienij Poliwanow i Aleksandr Palmbach.
A B C D E F G Ƣ I J K L M N Ꞑ O Ɵ P R S Ş T U V X Y Z Ƶ Ь
a в c d e f g ƣ i j k l m n ꞑ o ө p r s ş t u v x y z ƶ ь
We wrześniu 1943 jako oficjalny alfabet wprowadzono lekko zmodyfikowaną cyrylicę rosyjską, do której dodano 3 litery (ң, ө, ү):
А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н Ң О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
а б в г д е ё ж з и й к л м н ң о ө п р с т у ү ф х ц ч ш щ ъ ы ь э ю я
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tuvan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ Bayarma Khabtagaeva, Mongolic Elements in Tuvan, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 2009, s. 21, ISBN 978-3-447-06095-0 (ang.).