Cietrzew II

Herb Cietrzew II i jego odmiany

Herb Birkhan na Śląsku

Cietrzew II (Birkan, Berkhan, Birckhahn, Birckhan, Birkhahn) – pruski i śląski herb szlachecki, przypisywany także rodzinie kaszubskiej.

Opis herbu

Herb występował przynajmniej w dwóch wariantach. Opisy z wykorzystaniem zasad blazonowania, zaproponowanych przez Alfreda Znamierowskiego^[1]:

Cietrzew II (Birkan, Berkhan, Birckhahn, Birckhan, Birkhahn): W polu czerwonym cietrzew czarny na pagórku zielonym. Klejnot: nad hełmem w koronie cietrzew jak w godle. Labry być może czerwone, podbite czernią bądź złotem.

Według Bonieckiego, cietrzew w godle nie stoi na pagórku, zaś ten w klejnocie trzyma w prawej łapie kulę. Natomiast herb używany w śląskiej gałęzi rodziny miał pole błękitne.

Ponadto, na Śląsku używano wersji baronowskiej herbu, w której herb Birkhan był skwadrowany z herbem zawierającym w polu złotym palmę zieloną na takimż pagórku. Wyróżnikiem tytułu baronowskiego były dwa hełmy z klejnotami: prawy cietrzew w lewo, lewy palma. Labry na obu hełmach czerwone, podbite złotem^[2].

Cietrzew II a (Birkan odmienny, Berkhan, Birckhahn, Birckhan, Birkhahn): W polu srebrnym cietrzew czarny z podgardlem i grzebieniem czerwonym. W klejnocie nad hełmem bez korony głowa cietrzewia z szyją. Labry czarne, podbite srebrem.

Jan Karol Dachnowski opisał podobny herb (bez klejnotu), z cietrzewiem stojącym na pagórku.

Najwcześniejsze wzmianki

Herb w wariancie podstawowym wymieniany w herbarzach Dachnowskiego (Herbarz szlachty Prus Królewskich), Bonieckiego (Herbarz polskie, z małą odmianą), Leszczyca (Herby szlachty polskiej), oraz przez Piekosińskiego (Herold polski). Odmiany śląskie tego herbu zobaczyć można w Nowym Siebmacherze, z czego herb baronowski pochodzi z końca XVIII wieku. Wariant IIa wymieniany jest przez Dachnowskiego, Siebmachera i Piekosińskiego.

Rodzina Birkhanów

Szlachta pruskiego pochodzenia osiadła na Śląsku w drugiej połowie XVIII wieku. Występowało na Śląsku kilka rodzin takiego nazwiska o trudnym do ustalenia stopniu pokrewieństwa. Przedstawiciele linii śląskiej to m.in.:

Jakub Albrecht von Birkhan, major pruski, właściciel Leśnicy i Rozwadzy koło Kędzierzyna na Górnym Śląsku,
Wilhelm Gottlieb Ernest, uzyskał w 1793 roku inkolat^[3] śląski, w tym samym roku był starostą pszczyńskim,
Karol von Birkhan z Ostromęcka otrzymał w 1786 (1787) tytuł baronowski z ubogaceniem herbu, adoptował
Karola Fryderyka (zm. 1863).

W rękach śląskiej linii pozostawały majątki: Konotop, Pełczyn, Miłcz i Wróblewo^[2].

Herbowni

Birkan (Berkhan, Birkhan, Birckhan). Kaszubska rodzina Kętrzyńskich używała też przydomka Berghan (Berghahn), który jest tłumaczeniem nazwy ich herbu (Cietrzew) na niemiecki. Z tego też powodu, herb Cietrzew II przypisywano także Kętrzyńskim.

Przypisy

↑ Alfred Znamierowski, Paweł Dudzińskimiejsce=Warszawa: Wielka księga heraldyki. Świat Książkiisbn=978-83-247-0100-1, 2008, s. 104–108.
↑ ^a ^b Roman Sękowski: Herbarz Szlachty Śląskiej. T. 1. Chudów: Zamek "Chudów", 2008, s. 203. ISBN 978-83-7183-597-1.
↑ Rodzaj indygenatu stosowanego na ziemiach czeskich i austriackich

Bibliografia

Przemysław Pragert: Herbarz szlachty kaszubskiej T.3. Gdańsk: Wydawn. BiT, 2009, s. 229. ISBN 978-83-927383-6-7.

[1] Alfred Znamierowski, Paweł Dudzińskimiejsce=Warszawa: Wielka księga heraldyki. Świat Książkiisbn=978-83-247-0100-1, 2008, s. 104–108.

[Sekowski-2] Roman Sękowski: Herbarz Szlachty Śląskiej. T. 1. Chudów: Zamek "Chudów", 2008, s. 203. ISBN 978-83-7183-597-1.

[3] Rodzaj indygenatu stosowanego na ziemiach czeskich i austriackich

[1]

[2]

[3]

Herby	szlachecki mieszczański chłopski własny państwowy miejski korporacji fantazyjne mówiący
Elementy herbu	tarcza herbowa godło (figury heraldyczne, mobilia herbowe) klejnot herbowy zawój (tortillon) korona heraldyczna korona rangowa hełm heraldyczny labry ostrew płaszcz heraldyczny trzymacze heraldyczne podpory heraldyczne postument heraldyczny order herbowy dewiza herbowa zawołanie
Oznaki godności	świeckie kościelne
Inne	herbarz rola herbowa herold blazonowanie szrafowanie tynktura krzyż heraldyczny totem kamon
Działy heraldyki	heraldyka francuska (heraldyka napoleońska) heraldyka polska (heraldyka kaszubska) heraldyka brytyjska (heraldyka angielska, heraldyka szkocka) heraldyka kościelna heraldyka szachowa heraldyka fantazyjna