Czesi wołyńscy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Języki w II Rzeczypospolitej; kolor jasnoróżowy przypisano językowi czeskiemu

Czesi wołyńscy (czes. volyňští Češi, Volyňáci, ukr. волинські чехи, wołynśki czechy) – mniejszość narodowa, która osiedliła się na środkowym i północnym Wołyniu (ob. północno-zachodnia Ukraina, dawna gubernia wołyńska) w XIX w.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Imperium Rosyjskie[edytuj | edytuj kod]

Osadnictwo czeskie na Wołyniu było spowodowane ubóstwem rolników i drobnych rzemieślników czeskich w ówczesnych Austro-Węgrzech, którzy szukali możliwości wyjazdu do innych krajów. Pod koniec lat 60. XIX w. rosyjskie władze i car Aleksander II stworzyli bardzo dogodne warunki do kupowania ziemi na terenach Wołynia dla około 16 tysięcy emigrantów z Czech. Po klęsce powstania styczniowego rosyjskie władze odebrały polskiemu ziemiaństwu część majątków także na Wołyniu. Właściciele ziemscy stracili tanią siłę roboczą po wyzwoleniu chłopów z pańszczyzny i w tej sytuacji chętnie sprzedawali Czechom ziemię. Przykładem jest wioska Czeskie Nowosiółki, 14 km od Beresteczka, założona przez czeskich emigrantów, którzy wspólnie kupili 400 hektarów ziemi od polskiego szlachcica Aleksandra Sławoszewskiego[1]. Ogółem gubernia wołyńska w 1897 r. była zamieszkana przez 27 670 Czechów[2], z których 92% miało rosyjskie obywatelstwo[3]. Największa fala czeskich kolonistów przybyła na Wołyń w latach 1878–1897.

II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

Po 1918 r. ta część Wołynia została włączona do Polski (województwo wołyńskie). Dla czeskich Wołyniaków oznaczało to okres dobrobytu i zwiększonego zbytu na produkty rolne. Polski spis powszechny z 1921 wykazał, iż województwo wołyńskie zamieszkiwało około 25 tysięcy Czechów w 534 miejscowościach (w 107 z nich zamieszkiwało więcej niż 30 Czechów, w 51 Czesi byli jedyną ludnością). Według spisu powszechnego z 1931 językiem czeskim posługiwało się w Polsce 29 739 osób. Zdecydowaną większość w tej grupie stanowili Czesi wołyńscy (27 978 osób, czyli 1,5% ludności województwa wołyńskiego)[4].

Czesi na terenie Wołynia mieli własne organizacje społeczne i kulturalne, 27 bibliotek, wydawano czeskie pisma „Hlas Volyně” oraz „Buditel”[5].

Intensywna uprawa roli była głównym źródłem utrzymania Czechów wołyńskich. Uprawiali głównie żyto i zajmowali się hodowlą bydła. Czesi posiadali także 10 regionalnych browarów, mleczarnie, cukrownie, olejarnie i młyny[4].

Czesi wołyńscy należeli w większości do Kościoła prawosławnego, który od 1928 r. przeszedł pod zwierzchnictwo Czeskiej Cerkwi Prawosławnej z władyką Gorazdem na czele. Centrum czeskiego prawosławia na Wołyniu stał się Kwasiłów, gdzie znajdował się prawosławny sobór i gdzie drukowano czasopismo religijne „Za pravdu”[4]. W dwudziestoleciu międzywojennym w Kwasiłowie działał konsulat czechosłowacki, który swą jurysdykcją obejmował powiat łucki[6].

Pomnik, upamiętniający koniec II wojny światowej oraz powrót Czechów wołyńskich do ojczyzny (Chotiněves, Republika Czeska)

II wojna światowa i wysiedlenia[edytuj | edytuj kod]

17 września 1939 r. Armia Czerwona zajęła Wołyń. Już zimą 1940 r. sowieckie władze ogłosiły tworzenie kołchozów, co w praktyce oznaczało przymusowe upaństwowienie i kolektywizację całej ziemi rolnej. Okupacja niemiecka przerwała tę akcję, jednak przyniosła zwiększone represje przeciwko ludności cywilnej[4].

Rzeź wołyńska 1943–1944 spowodowała zniszczenie licznych gospodarstw czeskich, jednak ofiar śmiertelnych było niewiele. Armia Czerwona wróciła na Wołyń w lutym 1944 r. Towarzyszył jej I Czechosłowacki Korpus Armijny generała Ludvíka Svobody. W wioskach natychmiast ogłoszono mobilizację i zabrano wszystkich dorosłych mężczyzn do wojska. Czesi u gen. Svobody mieli wywalczyć sobie prawo do repatriacji. Przygotowania do niej trwały od jesieni 1946 r., jednak Józef Stalin przez 2 lata opóźniał ten proces. Niewielu Czechów (głównie z mieszanych małżeństw) zdecydowało się zostać na Wołyniu. Każda wyjeżdżająca rodzina miała prawo do zabrania pary koni, wozu, dwóch krów i 2 ton dobytku. Repatriantów kierowano na teren dawnego Kraju Sudetów, opróżnionego z niemieckiej ludności (m.in. 66 rodzin czeskich osiadło na ziemi osobłoskiej)[4].

Dalsze losy[edytuj | edytuj kod]

W latach 90. do Czechosłowacji wróciło 1812 Czechów z Ukrainy[7].

Stowarzyszenie reprezentujące 700 rodzin Czechów wołyńskich w 2010 r. wystąpiło do premiera Republiki Czeskiej o odszkodowania za ziemię zabraną im na Wołyniu. Rząd odpowiedział im, że nie ma żadnych prawnych podstaw do wypłaty odszkodowań, bo nie byli wtedy obywatelami Czechosłowacji, a te tereny nigdy nie leżały w granicach tego państwa[4]. Po wybuchu konfliktu ukraińsko-rosyjskiego w 2014 r. Czesi wołyńscy zwrócili się do rządu czeskiego z prośbą o pomoc w powrocie do Czech[8]. Rząd uznał jednak, iż społeczności nie grozi niebezpieczeństwo i nie zaproponował im pomocy[9]. We wrześniu 2014 r. Miloš Zeman zdecydował się zapewnić możliwość repatriacji 40 rodzinom[10]. W ramach programu przesiedleń do Czech do 2015 r. wróciło 135 osób, które otrzymały prawo stałego pobytu[11].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Nowa Trybuna Opolska: Czesi z Wołynia. 2011-04-09. [dostęp 2016-12-29].
  2. ↑ Перепись населения Российской Империи 1897 г.. 2016-12-12. [dostęp 2016-12-29]. (ros.).
  3. ↑ Jaroslav Vaculík: Dějiny volyňských Čechů I. (1868-1914). Praha: 1997, s. 13. (cz.).
  4. ↑ a b c d e f Michał Jarnecki. Czesi na polskim Wołyniu w latach międzywojennych. „Mazowieckie Studia Humanistyczne”. 2012 nr 1-2. s. 16, 20. 
  5. ↑ Krzysztof Gawliczek: Historia mniejszości czeskiej na ziemiach polskich oraz różnice w interpretacji wzajemnej historii między Polakami a Czechami. W: Czesi. Lech M. Nijakowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 19, seria: Mniejszości Narodowe i Etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-142-1.
  6. ↑ Piotr Łossowski, Dyplomacja polska 1918-1939, Warszawa 2001, s. 228–229.
  7. ↑ Černobylská katastrofa vedla k návratu 2000 krajanů z Ukrajiny. ceskatelevize.cz, 2011-04-25. [dostęp 2016-12-29]. (cz.).
  8. ↑ Chceme zpět do Česka, žádají krajané na Ukrajině českou vládu. ceskatelevize.cz, 2014-03-16. [dostęp 2016-12-29]. (cz.).
  9. ↑ Volyňští Češi jsou v bezpečí, vláda speciální pomoc neplánuje. ceskatelevize.cz, 2014-03-24. [dostęp 2016-12-29]. (cz.).
  10. ↑ Volyňští Češi našli přímluvu na Hradě. Zeman jim chce zajistit návrat domů. ceskatelevize.cz, 2014-09-11. [dostęp 2016-12-29]. (cz.).
  11. ↑ Integrace volyňských Čechů je bezproblémová. mvcr.cz, 2015. [dostęp 2016-12-29]. (cz.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czesi_wołyńscy&oldid=71123244”