El Güegüense
El Güegüense także Macho Ratón – nikaraguańska tradycyjna sztuka satyryczna w języku nahuatl i hiszpańskim, łącząca elementy teatru, tańca i muzyki, wystawiana we wrześniu w Masai i w styczniu, podczas uroczystości ku czci św. Sebastiana, w Diriambie.
Uważana jest za jedną z najbardziej charakterystycznych form ekspresji kulturowej z okresu kolonialnego. Powstała najprawdopodobniej w XVII wieku opowiada historię kontaktów mieszkańców prekolumbijskiej Nikaragui z przedstawicielami hiszpańskich władz kolonialnych. Główny bohater El Güegüense – reprezentujący rdzenną ludność lokalną – podstępem i sprytem, udając uległość i gotowość do współpracy, nie płaci podatków i osłabia władze kolonialne.
Aktorzy i tancerze biorący udział w przedstawieniu noszą bogato zdobione kostiumy i drewniane maski, a oprawa teatralna nawiązuje po części do teatru pre-kolumbijskiego.
W lokalnej kulturze funkcjonuje powiedzenie „przywdziewać maskę Güegüense” na określenie osoby, która formalnie zgadza się na przestrzeganie obowiązujących przepisów prawa, podczas gdy w rzeczywistości robi wszystko, by je omijać. Zdolność do ukrywania własnej tożsamości i zamiarów przed władzą, przejawiająca się w Nikaragui w wynikach wyborczych całkowicie sprzecznych z przewidywaniami sondaży przedwyborczych, nazywana jest „efektem Güegüense”.
W 2008 roku sztuka El Güegüense została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Sztuka El Güegüense powstała najprawdopodobniej w XVII wieku[1]. Autor nie jest znany. Pierwszej transkrypcji tekstu z manuskryptów pozostawionych przez nikaraguańskiego badacza Juana Eligio de la Rochy dokonał w 1874 roku niemiecki filolog Carl Hermann Berendt[1][2]. Berendt przywiózł teksty do Filadelfii i sprzedał amerykańskiemu etnologowi Dawidowi Brintonowi, który opublikował je w 1883 roku w Library of Aboriginal American Literature[2][1].
Nazwa sztuki pochodzi od imienia głównego bohatera – El Güegüense, którego imię wywodzi się od słowa huehuentzin oznaczającego w języku nahuatl „szanowanego członka starszyzny”[1].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Dramat opowiada historię kontaktów mieszkańców prekolumbijskiej Nikaragui z przedstawicielami hiszpańskich władz kolonialnych[3]. Główny bohater handlarz El Güegüense – reprezentujący rdzenną ludność lokalną[4] – podstępem, udając uległość i gotowość do współpracy, nie płaci podatków i osłabia władze kolonialne[3]. El Güegüense posługuje się kłamstwem i oszustwem[3]. Towarzyszą mu jego dwaj synowie: podstępny jak ojciec Don Forcico oraz Don Ambrosio – uczciwy i obnażający postępki ojca[1]. Hiszpańskie władze kolonialne reprezentuje gubernator Gobernador Tastuanes, występujący w towarzystwie stróża prawa Alguacila, sekretarza Escribano i prawnika Regidora[1]. Jedyną kobietą pojawiającą się w sztuce jest córka gubernatora – Suche-Malinche, która ma być wydana za mąż za Don Forcica[1].
Sztuka stosuje hybrydowo dwa języki jednocześnie: język nahuatl i hiszpański, co pozwala na wieloznaczności – dialogi zasadzają się na tym, co zostało źle zrozumiane[2].
Treść[edytuj | edytuj kod]
Gubernator i Alguacil narzekają na ubóstwo swojego urzędu i domagają się od El Güegüense zapłacenia podatków. El Güegüense przez cały czas udaje, że nie wie, o co chodzi, i że nie wiedział, że ma płacić jakieś podatki. Następnie dyskutują nad stanem posiadania El Güegüense, który składa prośbę o rękę córki gubernatora dla swojego syna. El Güegüense prezentuje gubernatorowi swoje muły; obydwoje snują plany ślubu i odjeżdżają, obiecując huczne wesele[1]. Gubernator nie tylko nie otrzymuje pieniędzy, lecz wskutek podstępnych zabiegów El Güegüense wydaje córkę za mąż[2].
Sztuka doczekała się wielu interpretacji od portretu społeczności Nikaragui do wezwania do ogólnonarodowego powstania[1].
Przedstawienie[edytuj | edytuj kod]
Sztuka wystawiana jest we wrześniu w Masai i w styczniu, podczas uroczystości ku czci św. Sebastiana, w Diriambie[1]. Przedstawienie łączy elementy teatru, tańca i muzyki[3]. Aktorzy i tancerze noszą bogato zdobione, kolorowe kostiumy i drewniane maski[3]. Oprawa teatralna nawiązuje po części do teatru pre-kolumbijskiego poprzez liczne powtórzenia, stosowanie lokalnych zwrotów potocznych oraz elementów muzyczno-tanecznych[4]. Przedstawienie dzieli wiele elementów z gwatemalskim widowiskiem teatralno-taneczno-muzycznym Rabinal Achí[2].
W lokalnej kulturze funkcjonuje powiedzenie „przywdziewać maskę Güegüense” na określenie kogoś, kto oficjalnie zgadza się na przestrzeganie obowiązujących przepisów, podczas gdy w rzeczywistości robi wszystko, by je omijać[3].
W 2008 roku sztuka El Güegüense została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[3].
Efekt Güegüense[edytuj | edytuj kod]
Mianem „efektu Güegüense” określa się zdolność do ukrywania własnej tożsamości i zamiarów przed władzą, co w Nikaragui przejawiło się w zaskakujących wynikach wyborów parlamentarnych w 1990 roku, kiedy to wielu wyborców nie zagłosowało na sandinistów, podczas gdy w przedwyborczych badaniach opinii publicznej deklarowano niezdecydowanie[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j Eladio Cortés, Mirta Barrea-Marlys: Encyclopedia of Latin American Theater. Greenwood Publishing Group, 2003, s. 339-340. ISBN 978-0-313-29041-1. [dostęp 2015-06-28].
- ↑ a b c d e f E. J. Westlake: The Güegüence Effekt: the National Character and the Nicaraguan Political Process. W: Susan C. Haedicke: Political Performances: Theory and Practice. Rodopi, 2009, s. 269-289. ISBN 978-90-420-2606-3. [dostęp 2015-06-28].
- ↑ a b c d e f g UNESCO: El Güegüense. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).
- ↑ a b David William Foster: Handbook of Latin American Literature. Routledge, 2015, s. 445. ISBN 978-1-317-51826-6. [dostęp 2015-06-28].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- UNESCO: El Güegüense. [w:] Youtube.com [on-line]. [dostęp 2015-06-28]. (ang.).