Oliwnikowate

Oliwnikowate
	; Rokitnik zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	oliwnikowate
	Nazwa systematyczna
	Elaeagnaceae Juss.; Gen. Pl.: 74. 4 Aug 1789
Synonimy
	Hippophaeaceae G. Meyer;
	Hippophaeaceae G. Meyer;
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Oliwnikowate, rokitnikowate (Elaeagnaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu różowców (w przeszłości różnie sytuowana w systemie roślin okrytonasiennych). Należą tu trzy rodzaje z różną liczbą gatunków wedle różnych źródeł – niektóre podają ich ok. 45^[3]^[2], podczas gdy w Azji Wschodniej, gdzie występuje największe zróżnicowanie przedstawicieli, wyróżnia się ich ok. 90^[4]. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej, sięgając także tropików w południowo-wschodniej Azji i w północno-wschodniej Australii^[2]^[5]. Na ich korzeniach tworzą się brodawki, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Frankia, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Pozwala to oliwnikowatym zasiedlać siedliska bardzo ubogie, często kamieniste lub piaszczyste^[5].

Znaczenie użytkowe ma zwłaszcza rokitnik zwyczajny uprawiany dla cenionych ze względu na wartości odżywcze owoców. Jadalne owoce mają także liczne inne gatunki z wszystkich trzech rodzajów, aczkolwiek smak ich jest często cierpki. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, używane są w nasadzeniach chroniących przed erozją lub wspomagających rekultywację gleb zniszczonych^[5].

Morfologia

Pokrój: Krzewy, rzadziej niewielkie drzewa liściaste, często cierniste, z różnymi częściami pokrytymi gwiazdkowatymi włoskami albo tarczowatymi łuskami w kolorze srebrzystym lub miedzianym^[5]^[4].
Liście: Skrętoległe, czasem naprzeciwległe i okółkowe, sezonowe lub zimozielone. Ogonkowe, bez przylistków, o blaszce liściowej całobrzegiej, często skórzastej^[5]^[4].
Kwiaty: Obupłciowe lub jednopłciowe (wówczas rośliny dwupienne), promieniste, skupione w niewielkie grona lub pęczki albo wyrastające pojedynczo. Okwiat tworzą działki kielicha w liczbie do sześciu, rzadko ośmiu, czasem barwnych. Płatków korony brak. Pręciki w liczbie 4 lub 8, o nitkach wolnych i pylnikach pękających podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest górna, ale zwykle jest otoczona przez hypancjum, powstaje z jednego owocolistka i zawiera pojedynczy zalążek. Na szczycie zalążni znajduje się pojedyncza szyjka słupka z bocznie rozwiniętym znamieniem^[5].
Owoce: Niełupki otoczenie przez zmięśniałe hypancjum, często o silnie twardniejącej części wewnętrznej, przez co cały owoc pozorny przypomina budową pestkowca^[5].

Systematyka i pochodzenie

Najstarsze skamieniałości przypisywane do tej rodziny pochodzą z eocenu środkowej Azji. Znaleziska z oligocenu i miocenu odnajdowane są już także w Europie i Ameryce Północnej^[5].

Pozycja systematyczna rodziny istotnie się zmieniała w różnych systemach. Ze względu na podobieństwo budowy kwiatów, jeszcze w systemie Cronquista z 1981 oliwnikowate były sytuowane w obrębie rzędu srebrnikowców Proteales. W systemie Takhtajana (1997) rodzina trafiła już do podklasy Rosidae do nadrzędu Rhamnanae, gdzie była zaliczana do monotypowego rzędu oliwnikowców Elaeagnales, siostrzanego względem także monotypowego rzędu szakłakowców Rhamnales z rodziną szakłakowatych Rhamnaceae^[2]. Podobne relacje przedstawiał w swoim systemie Reveal (1994–1999)^[6]. W systemach APG oliwnikowate sytuowane są blisko szakłakowatych. Według Angiosperm Phylogeny Website stanowią klad bazalny w grupie siostrzanej względem tej rodziny, obejmującej poza tym Dirachmaceae i Barbeyaceae^[2].

W obrębie rodziny rodzaj rokitnik Hippophaë jest siostrzanym względem pozostałych dwóch^[2].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

różowce

różowate Rosaceae

szakłakowate Rhamnaceae

oliwnikowate Elaeagnaceae

	Dirachmaceae

	Barbeyaceae

wiązowate Ulmaceae

konopiowate Cannabaceae

	morwowate Moraceae

	pokrzywowate Urticaceae

Wykaz rodzajów^[2]

oliwnik Elaeagnus L.
rokitnik Hippophaë L.
szeferdia Shepherdia Nutt.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-11-08] (ang.).
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 323, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Haining Qin & Michael G. Gilbert: Elaeagnaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 269. ISBN 978-1-842466346.
↑ Crescent Bloom: Elaeagnaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-23]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-11-08] (ang.).

[mabb-3] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 323, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-4] Haining Qin & Michael G. Gilbert: Elaeagnaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-17].

[maarten-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 269. ISBN 978-1-842466346.

[A-6] Crescent Bloom: Elaeagnaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-23]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]