Konopiowate
| ||
 Szyszki chmielu zwyczajnego | ||
| Systematyka[1][2] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Podkrólestwo | rośliny zielone | |
| Nadgromada | rośliny telomowe | |
| Gromada | rośliny naczyniowe | |
| Podgromada | rośliny nasienne | |
| Nadklasa | okrytonasienne | |
| Klasa | Magnoliopsida | |
| Nadrząd | różopodobne | |
| Rząd | różowce | |
| Rodzina | konopiowate | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Cannabaceae Endl. Gen. Pl.: 286. Oct 1837 | ||
Konopiowate (Cannabaceae Endl.) – rodzina roślin zielnych (nierzadko pnączy) oraz niewielkich drzew z rzędu różowców (Rosales). Obejmuje 10 rodzajów ze 117 gatunkami, z czego 74 reprezentują rodzaj wiązowiec Celtis[2]. W systemach klasyfikacyjnych z XX wieku zwykle zaliczano tu tylko dwa rodzaje: chmiel Humulus i konopie Cannabis. Konopiowate występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy i obszarów pod wpływem klimatu suchego i zimnego[2].
Duże znaczenie ekonomiczne mają konopie – uprawiane od co najmniej 8,5 tys. lat i wykorzystywane jako rośliny włóknodajne, olejodajne (olej z nasion wykorzystywany jest jako jadalny, do wyrobu lakierów i mydeł) i psychoaktywne (zawierają działający aktywnie tetrahydrokannabinol, za którego sprawą wykorzystywane są jako narkotyk rekreacyjny, legalizowany w różnych krajach jako mniej uzależniający i mniej szkodliwy niż cukier, alkohol i tytoń). Chmiel zwyczajny wykorzystywany jest do aromatyzowania piwa. Drzewa z tej rodziny dostarczają drewna i cenione są ze względu na jego twardość (wiązowiec) lub ze względu na szybki wzrost (Aphananthe i Trema). Szorstkie liście Aphananthe wykorzystywane są także jako papier ścierny[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
- Pokrój
- Niewielkie drzewa, pnącza owijające się na podporach i rośliny zielne[2][3].
- Liście
- Ogonkowe, skrętoległe lub naprzeciwległe, zwykle dwurzędowe, z przylistkami. Blaszka pojedyncza, klapowana lub pierzasto podzielona, użyłkowana pierzasto[3], zwykle piłkowana na brzegu[2].
- Kwiaty
- Zwykle drobne, zielone lub brązowe, rozdzielnopłciowe, czasem obupłciowe. Zebrane w kwiatostany szczytowe lub wyrastające z kątów liści, mające postać wierzchotek, wiech lub pęczków, czasem kwiaty wyrastają pojedynczo. Okwiat tworzony jest przez zwykle cztery do ośmiu działek kielicha (płatków korony brak). Pręciki występują w takiej samej liczbie jak listki okwiatu. Zalążnia jest górna, powstaje z dwóch zrośniętych owocolistków, zwieńczona jest cienkimi i rozwidlonymi dwoma szyjkami[3].
- Owoce
- Orzeszkiy, niełupki, skrzydlaki i pestkowce[3].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Konopiowate stanowią jedną z blisko spokrewnionych grup roślin pochodzących od wspólnego przodka i łączonych w klad różowców (Rosales). Do najbliżej spokrewnionych w ramach tej grupy należą rodziny wiązowatych (Ulmaceae), morwowatych (Moraceae) i pokrzywowate (Urticaceae). Powiązania i podział rodzajów między tymi rodzinami zmieniał się w zależności od danych jakimi dysponowali systematycy. Najnowsze badania filogenetyczne bazujące na analizie chloroplastowego DNA oraz sekwencjonowaniu DNA, wyraźnie wskazują na pochodzenie konopiowatych z grupy roślin Celtidaceae (wydzielanej w niektórych systemach jako odrębna rodzina). W celu utworzenia monofiletycznego taksonu w ramach rodziny konopiowatych zebrano Cannabaceae (Lupulaceae) wraz z Celtidaceae[4][5]. W efekcie według aktualizowanej strony Angiosperm Phylogeny Website do rodziny tej zalicza się 9 rodzajów ze 170 gatunkami (z czego ok. 100 należy do jednego rodzaju – wiązowiec Celtis)[2].
Dawniejsze systemy wyłączały część rodzajów do odrębnych rodzin. W systemie Cronquista (1981) rodzina zaliczana była do pokrzywowców Urticales i obejmowała tylko dwa rodzaje: chmiel Humulus i konopie Cannabis, pozostałe współcześnie tu włączane rodzaje stanowiły podrodzinę Celtoideae w obrębie wiązowatych[6]. Takie samo ujęcie systematyczne obowiązywało w systemie Takhtajana jeszcze w 2009[7].
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
| różowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz rodzajów według Angiosperm Phylogeny Website
- Aphananthe Planch.
- Cannabis L. – konopie
- Celtis L. – wiązowiec
- Chaetachme Planch.
- Gironniera Gaudich.
- Humulopsis Grudz.
- Humulus L. – chmiel
- Lozanella Greenm.
- Pteroceltis Maxim.
- Trema Lour.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
- ↑ a b c d e Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 272-273. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Song, B.-H., Wang, X.-Q., Li, F.-Z., and Hong, D.-Y. 2001. Further evidence for paraphyly of the Celtidaceae from the chloroplast gene matK. Plant Systematics and Evolution 228(1-2): 107-115.
- ↑ Sytsma, K. J., Morawetz, J., Pires, J. C., Nepokroeff, M., Conti, E., Zjhra, M., Hall, J. C., and Chase, M. W. 2002. Urticalean Rosids: circumscription, Rosid ancestry, and phylogenetics based on rbcL, trnL-F, and ndh-F sequences. American Journal of Botany 89 (9): 1531-1546.
- ↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 195. ISBN 0-231-03880-1.
- ↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 25-26. ISBN 978-1-4020-9608-2.