Enkaustyka

Enkaustyczne malowidło ścienne z przedstawieniem maski teatralnej wyobrażającej twarz brodatego mężczyzny, I wiek p.n.e., Regionalne Muzeum Archeologiczne w Palermo

Św. Piotr – ikona z VI wieku wykonana techniką enakaustyczną

Enkaustyka – technika malarska znana już w starożytności.

Stosowano ją w starożytnej Grecji oraz w Rzymie. Według opinii starożytnych technika ta wprowadzona została przez greckiego malarza Pauzjasza ze szkoły sykiońskiej. Została ona jednak przez niego tylko udoskonalona i wykorzystana do malowania plafonów. Stosowana była także przez innych artystów np. przez Nikiasza, a w późniejszej czasach (I – IV wiek n.e.) również przez twórców portretów fajumskich w Egipcie. Te właśnie portrety stanowią dziś główny przykład starożytnego malarstwa enkaustycznego, gdyż dochowały się one do naszych czasów.

Enkaustyka polegała na stosowaniu farb w spoiwie z wosku pszczelego, czasem z dodatkiem olejów schnących dla zwiększenia płynności farby. Farby nakładano na podłoże w stanie płynnym, za pomocą podgrzewanych metalowych łopatek (cauterium). Znana była też metoda nanoszenia farb pędzlami, bardziej wygodna w wypadku malowania większych obrazów.

Enkaustykę stosowano zarówno w malarstwie sztalugowym (podłożem były zwykle tablice drewniane), jak i ściennym. Malowidła ścienne wykonywano przy użyciu tzw. wosku punickiego (wosk pszczeli gotowany długo z wodą morską), który łączył się na trwałe z wapiennym tynkiem. Gotowe malowidło polerowano do połysku. Technika enkaustyki była trudna i powolna, dawała jednak dobre rezultaty: obraz był trwały, odporny na wilgoć, a kolory zyskiwały blask i głębię. Wadą była mała odporność na wyższe temperatury.

W średniowieczu technika enkaustyczna została całkowicie zapomniana. Od okresu renesansu podejmowano sporadyczne próby ponownego wykorzystania starych receptur enkaustycznych, które nie dały jednak pozytywnego rezultatu. W roku 1845 ukazała się w Monachium książka malarza i wynalazcy Franza Xavera Fernbacha o technice enkaustyki. Malarz Julius Schnorr von Carolsfeld wykonał tą techniką cykl malowideł ściennych w monachijskiej Rezydencji, zniszczonych podczas bombardowania w roku 1944.

Bibliografia

• Piszczek Z. (red.), Mała encyklopedia kultury antycznej, PWN, Warszawa 1983, s. 225, ​ISBN 83-01-03529-3​.
• Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 218, ​ISBN 83-01-12466-0​ (PWN), ​ISBN 83-221-0684-X​ (WAiF).
• Twardecki A., Słownik sztuki starożytnej Grecji i Rzymu, wersja internetowa.