Przejdź do zawartości

Eugeniusz Jagiełło

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Eugeniusz Jagiełło
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

18 grudnia 1873
Warszawa

Data i miejsce śmierci

19 sierpnia 1947
Warszawa

Deputowany do IV Dumy Państwowej Imperium Rosyjskiego
Okres

od 1912
do 1917

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna – Lewica

Eugeniusz Jagiełło (ur. 18 grudnia 1873 w Warszawie, zm. 19 sierpnia 1947 tamże) – robotnik, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewicy, poseł do Czwartej Dumy (1912-1917). Był jedynym posłem socjalistycznym z obszaru Królestwa Polskiego w Dumie Państwowej.

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Eugeniusz Jagiełło urodził się 18 grudnia 1873 roku w Warszawie jako syn Józefa, robotnika. Po ukończeniu trzyletniej szkoły początkowej w Warszawie pracował jako tokarz w Lublinie, Kijowie oraz w Warszawie, gdzie przez pewien czas prowadził swój własny warsztat przy ul. Leszno 75. Prawdopodobnie należał wówczas do Polskiej Partii Socjalistycznej. Od 1906 roku Jagiełło był działaczem PPS-Lewicy. Według wywiadu carskiej Ochrany w 1908 jeździł w sprawach organizacyjnych do Wiednia i przyjmował u siebie emisariuszy[1].

Wybory do Dumy

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 1912 na XI Zjeździe PPS-Lewicy w Opawie podjęto decyzję o udziale partii w wyborach do IV Dumy. W przyjętej uchwale wskazano, iż szanse wyborcze z uwagi na prawo wyborcze są nikłe:

Pomimo to partia weźmie czynny udział w wyborach w pierwszej linii po to aby wyzyskać okres wyborczy, okres ogólnego poruszenia politycznego, dla agitacji na rzecz swoich haseł i zasad dla uświadamiania i organizowania mas[2].

W sierpniu tego roku wraz z żydowską partią socjalistyczną Bund utworzono komitet wyborczy Zjednoczenia Socjalistycznego. Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy nie odpowiedziała na propozycję wspólnego bloku. PPS-Frakcja Rewolucyjna bojkotowała te wybory (tak jak i poprzednie). W specjalnej ulotce Komitet Zjednoczenia Socjalistycznego ogłosił swoje żądania. Postulował ogłoszenie demokratycznej republiki, która zabezpieczała by władzę narodu i dawała pełnię wolności obywatelskiej. Domagał się demokratycznego miejscowego i prowincjonalnego samorządu i częściowej autonomii dla Polski. Optował za opracowaniem i wprowadzeniem w życie szerokiej ustawy robotniczej, która określałaby dzień pracy na 8 godzin, gwarantowała państwowe ubezpieczenie dla wszystkich pracowników i nieprzerwany cotygodniowy 42 godzinny wypoczynek z zabezpieczeniem możliwości sobotniego wypoczynku dla żydowskich robotników i pracowników umysłowych. Wśród innych żądań znalazły się takie postulaty, jak: zmiana specjalnie żydowskich ograniczeń, zmiana wykluczających praw, przede wszystkim skasowanie linii osiadłości, narodowo-kulturalna autonomia, równouprawnienie językowe i narodowe na zebraniach oraz w związkach, szkole, sądzie i instytucjach państwowych i miejscowych, przerwanie prześladowań za przestępstwa polityczne, skasowanie sądów wojennych i stanów wyjątkowych, zupełna amnestia dla tych, co ucierpieli w walce o wolność, nietykalność osób, wolność koalicji, związków i zgromadzeń, powszechne nauczanie, zmiana armii stałej na narodową obronę krajową, oddzielenie kościoła od państwa, podatek od dochodu, wielka reforma rolna[3].

Wybory odbywały się w czterech kuriach wyborczych: chłopów, właścicieli ziemskich, mieszkańców miast i robotników fabrycznych. Wyborcy głosowali na przedstawicieli (elektorów), którzy następnie wybierali posłów. W Warszawie wyłoniono 80 przedstawicieli, w tym 3 elektorów w kurii robotniczej[4]. Następnie przedstawiciele wybierali jednego posła. Eugeniusza Jagiełłę zgłosili robotnicy z zakładów metalowych „Borman i Szwede” z ul. Srebrnej, gdzie pracował[5], lub według innej wersji z fabryki Orthweina i Karasińskiego[6]. Nie był pierwszoplanowym działaczem, ale spełniał wymogi ordynacji wyborczej, ponieważ nie był karany za nieprawomyślność, ani nie był notowany przez policję[6]. Początkowo zwlekał ze zgodą na kandydowanie bojąc się, że nie podoła obowiązkom posła. Został jednak w lipcu na wyjeździe w Wiśle przekonany przez Marię Koszutską, Stefana Królikowskiego i Annę Dębowską, którzy jednocześnie podjęli się dokształcania kandydata[6].

W wyborach pełnomocników komitetów wyborczych w Warszawie socjaliści zdobyli 42 miejsca (PPS-Lewica – 27, SDKPiL – 14, Bund – 1), 20 zdobyło Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, „Koncentracja Narodowa” (tzw. secesja) – 8 miejsc, zaś bezpartyjni – 18. W wyborach wyborców w kurii robotniczej 1 mandat zdobyła PPS-Lewica, zaś 2 – SDKPiL[7].

Na jedno miejsce poselskie zgłoszono kandydatów: Romana Dmowskiego z ramienia SND, Jana Kucharzewskiego – z „Koncentracji Narodowej” i Eugeniusza Jagiełłę – ze Zjednoczenia Socjalistycznego. Tymczasem wśród wyborców wybierających posłów było 46 głosów żydowskich i 34 chrześcijan. W dniu wyborów Kucharzewski otrzymał 33 głosy, zaś Jagiełło – 43 głosy[3].

Jagiełło zyskał przeważnie głosy elektorów pochodzenia żydowskiego oraz Polaków z kurii robotniczej. Wyborcy żydowscy chcieli oddać mandat ze stolicy Polakowi, a ponieważ nikt spośród kandydatów nie zapewniał im równouprawnienia w samorządzie miejskim, postanowiono oddać głosy elektorskie na Jagiełłę[8]. Wybór był dość sporym zaskoczeniem, gdyż z uwagi na kurialny system wyborczy nie oczekiwano zwycięstwa ze strony przedstawiciela robotników. Dlatego też nie kandydowali najważniejsi działacze. Według niektórych relacji, gdy zorientowano się o możliwości jego wyboru, PPS-Lewica rozważała nawet początkowo wycofanie kandydata, do czego jednak nie doszło[9].

Wybór Jagiełły wywołał dwojakie reakcje. Z jednej strony narodowa demokracja rozpoczęła olbrzymią kampanię bojkotu Żydów pod hasłem „swój do swego po swoje[10]. Pod patronatem Romana Dmowskiego powstało pismo „Gazeta poranna – 2 grosze”, poświęcona całkowicie propagandzie bojkotu[11]. Posła Jagiełłę wskazywano jako posła żydowskiego. Z drugiej strony poseł był atakowany przez obie frakcje Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy jako niereprezentujący robotników polskich[12].

Poseł

[edytuj | edytuj kod]
Socjaldemokratyczna frakcja w IV Dumie Państwowej. Eugeniusz Jagiełło – drugi z prawej, Roman Malinowski stoi w środku.

W Dumie Jagiełło został przyjęty do frakcji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, pomimo zastrzeżeń bolszewików, którzy obawiali się utraty wpływów. W dotychczasowej frakcji było 13 posłów (7 mienszewików i 6 bolszewików). Pod naciskiem mienszewików otrzymał głos decydujący w sprawach działalności Dumy oraz wyłącznie doradczy w sprawach dotyczących SDPRR, choć bolszewicy uznawali, iż powinien otrzymać tylko głos doradczy we wszystkich kwestiach[13]. W listopadzie 1913 doszło do rozłamu we frakcji, zaś za jedną z przyczyn bolszewicy wskazywali przyjęcie Jagiełły wbrew ich stanowisku[14]. Po rozłamie Jagiełło pozostał we frakcji mienszewików. Posłowie Koła Polskiego w Dumie bojkotowali Jagiełłę (uważano, że wejście do frakcji socjaldemokratycznej jest zdradą sprawy polskiej)[15], co znalazło potwierdzenie w uchwale z dnia 29 listopada 1912 roku, podjętej na wniosek Feliksa Raczkowskiego.

W Dumie Eugeniusz Jagiełło wygłosił osiem przemówień:

  1. interpelacja o nauce religii;
  2. interpelacja o katastrofach na kolejach i rugach Polaków z kolei warszawskich;
  3. interpelacja o bezrobociu w Łodzi;
  4. interpelacja o aresztowaniu w gazowni;
  5. interpelacja o represjach w akcji ubezpieczeniowej;
  6. deklaracja o samorządzie miejskim;
  7. mowa o działalności ministerstwa spraw wewnętrznych;
  8. mowa o etacie w ministerstwie sprawiedliwości[8].

Był delegatem PPS-Lewicy na Międzynarodowy Kongres Socjalistyczny w Bazylei we wrześniu 1912, lecz na obrady nie pojechał. W grudniu 1913 uczestniczył w III Ogólnokrajowej Konferencji PPS-Lewicy w Krakowie. W czasie I wojny światowej Jagiełło został zmobilizowany i wziął udział w walkach jako żołnierz armii carskiej. Dostał się do niewoli austriackiej. W 1918 roku powrócił do Polski, podejmując ponownie pracę w zakładach metalowych w Warszawie. Działał w ruchu związkowym, lecz nie brał już znaczącego udziału w życiu politycznym. Zmarł 19 sierpnia 1947 w Warszawie[1].

Ocena działalności

[edytuj | edytuj kod]

Ówczesny działacz PPS-Lewicy Adam Pragier krytycznie po latach oceniał działalność Jagiełły jako pozbawionego talentu i zaradności:

Więc próbowaliśmy przynajmniej pisać dla niego przemówienia i materiały, które pozwoliłyby mu jako tako orientować się w świecie i w Rosji, a zwłaszcza w jego bezpośrednim środowisku w Dumie. Ale i to się okazało beznadziejne, bo Jagiełło nie znał dostatecznie języka. (...) Więc trzeba było w końcu pozostawić biednego Jagiełłę jego niewesołemu losowi, co było tym przykrzejsze, że był to człowiek dobrej woli, który czuł się bardzo nieswojo w sytuacji, w jakiej mimowoli się znalazł[16]

Zupełnie inną ocenę przedstawił członek Centralnego Komitetu Robotniczego PPS-Lewicy Witold Trzciński, który wskazywał na dużą aktywność społeczną posła m.in. w zakresie uwalniania aresztowanych robotników w gazowni u Aronowicza, Antoniego Szczerkowskiego z Pabianic, czy też prób przeniesienia w gorsze miejsce zesłańców z guberni tobolskiej. Według Trzcińskiego dzięki Jagielle uzyskano 5 tys. marek od niemieckich związkowców na pomoc dla strajkujących w Łodzi w styczniu 1914. Trzciński wymienia również aktywność w zakresie pomocy bezrobotnym i aktywność prasową:

To też ten rzekomo poseł „żydowski” zyskuje taką popularność, że bodaj nie ma zebrania robotniczego, na którym by nie inicjowano adresu do niego. Jak ta popularność wzrosła wskazuje, że w piśmie „Życie Warszawskie” rozpisano ankietę wśród czytelników o stosunku tychże do posła Jagiełły. Na 2153 odpowiedzi 1970 tj. 92% wypadło na rzecz Jagiełły[17].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Tomicki 1987 ↓, s. 605.
  2. PPS-Lewica ↓, s. 176.
  3. a b Ajnenkiel 1938 ↓, s. 70.
  4. PPS-Lewica ↓, s. 237.
  5. Najdus 1980 ↓, s. 236.
  6. a b c Kasprzakowa 1988 ↓, s. 187.
  7. Trzciński 1937 ↓, s. 74.
  8. a b Trzciński 1937 ↓, s. 75.
  9. Pragier 1966 ↓, s. 86.
  10. Pobóg-Malinowski 1963 ↓, s. 610.
  11. Pragier 1966 ↓, s. 79.
  12. Odezwa Komitetu Warszawskiego i Komitetu Łódzkiego SDKPiL w sprawie poparcia politycznego dla bolszewickiej frakcji w Dumie Państwowej (1913). W: Archiwum Ruchu Robotniczego. Centralne Archiwum KC PZPR, red. Feliks Tych. T. 5. s. 252.
  13. PPS-Lewica ↓, s. 295.
  14. PPS-Lewica ↓, s. 425.
  15. R. Bender, Jagiełło Eugeniusz, [w:] Encyklopedia Białych Plam, t. 8, Radom 2002, s. 268.
  16. Pragier 1966 ↓, s. 87.
  17. Trzciński 1937 ↓, s. 76.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Jan Tomicki: Jagiełło Eugeniusz. W: Ajnenkiel Eugeniusz i in.: Słownik Biograficzny działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego. Feliks Tych (red.). T. 2: E–J. Warszawa: 1987. ISBN 83-05-11657-3.
  • Eugeniusz Ajnenkiel. Życie polityczne Warszawy w roku 1912 (ciąg dalszy). „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce”. 2 (14), kwiecień–czerwiec 1938. 
  • Archiwum Ruchu Robotniczego, Centralne Archiwum KC PZPR, red. Feliks Tych. T. 5. Warszawa 1977.
  • Czesław Brzoza, Kamil Stepan, Posłowie polscy w parlamencie rosyjskim 1906–1917. Słownik biograficzny, Warszawa: Wydaw. Sejmowe, 2001, ISBN 83-7059-506-5, OCLC 170018607.
  • Hanna Kasprzakowa: Maria Koszutska. Warszawa: 1988.
  • Walentyna Najdus: Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Wrocław: 1980.
  • Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. T. 1: 1864–1914. Londyn: 1963.
  • PPS-Lewica. 1906–1918. Materiały i dokumenty. oprac. Janina Kasprzakowa i in.. T. 2: 1911-1914. Warszawa: 1962.
  • Adam Pragier: Czas przeszły dokonany. Londyn: 1966.
  • Witold Trzciński: Z minionych dni Polski Podziemnej 1905–1918. Warszawa: 1937.