Henryk Batuta

Zdjęcie podrobionej tabliczki z ulicy Batuty

Henryk Batuta – postać fikcyjna, stworzona na potrzeby mistyfikacji, której celem stała się w latach 2004-2006 m.in. polska Wikipedia.

Anonimowy autor lub autorzy stworzyli na Wikipedii hasło opisujące nieistniejącą postać historyczną, a po ośmiu miesiącach ci sami lub inni autorzy zaczęli dodawać informacje o tej fikcyjnej postaci do innych haseł w Wikipedii, prawdopodobnie dla uwiarygodnienia fałszerstwa i podbicia rankingu tego hasła w wyszukiwarkach internetowych. Według artykułów prasowych w "Gazecie Wyborczej", "Przekroju" i "The Observer" mistyfikacja ta była dziełem grupy osób określających się jako "Armia Batuty".

Fałszywy Batuta

Postać Henryka Batuty została zmyślona, niemniej hasło o niej pozostawało niezauważone w Wikipedii przez blisko piętnaście miesięcy – od 8 listopada 2004 do 20 stycznia 2006, kiedy to po raz pierwszy zgłoszono je do usunięcia. Po ponownym zgłoszeniu 1 lutego i dyskusji na odpowiedniej stronie artykuł został skasowany 5 lutego, na trzy dni przed pojawieniem się artykułów prasowych na ten temat.

Przed usunięciem Batuta występował jako jeden z trzech przykładowych więźniów obozu w Berezie Kartuskiej, jeden z siedmiu głównych działaczy Komunistycznej Partii Polski, jeden z sześciu założycieli Związku Patriotów Polskich, „jedyny polski akcent” w twórczości Ernesta Hemingwaya itp. Jego fikcyjna biografia została oparta na faktach z życia Karola Świerczewskiego. Przez piętnaście miesięcy można było przeczytać, że warszawska ulica Batuty jest w rzeczywistości ulicą Henryka Batuty. Tymczasem jest to nazwa związana z muzyką, podobnie jak nazwy innych ulic Służewa nad Dolinką (np. Sonaty, Bacha i Mozarta).

Po wykryciu mistyfikacji i umieszczeniu strony na liście stron do usunięcia anonimowi internauci nadal starali się nadać mu cechy rzeczywistości: na Wikipedię przesłano fałszywkę w postaci zdjęcia tabliczki informacyjnej pochodzącej rzekomo z ulicy "Henryka Batuty". Ponadto, z tego samego zakresu adresów IP sfałszowano kilka innych haseł, umieszczając w nich w różnym kontekście informację o Henryku Batucie, aby uwiarygodnić jego istnienie.

Zamieszczone w Wikipedii zjawiły się również na stronach internetowych poświęconych historii Polski, komunizmowi, Żydom i literaturze oraz na wielu forach internetowych. Nie jest pewne czy wszystkie z nich opierały się na Wikipedii, czy też również były celami prowokacji. W sumie dało to ponad 800 pozycji wyszukiwań w wyszukiwarce Google, które prawdopodobnie w następnych latach żyć będą własnym życiem. Z powodu tego rozproszenia, utrudnionego kontaktu z mirrorami i forkami polskiej Wikipedii, a także specyfiki Internetu (brak wyraźnej erraty oznaczałby duże prawdopodobieństwo natrafienia w sieci na nieprawdziwe dane), 9 lutego zdecydowano się na przywrócenie hasła informującego o stanie faktycznym i historii tej fałszywki.

Autor artykułu w Gazecie Wyborczej z 9 lutego 2006, Konrad Godlewski, napisał, że mistyfikacja ta została dokonana przez anonimową grupę osób, kryjącą się pod nazwą "Armia Batuty", i że celem tej grupy, w skład której mają wedle jego słów wchodzić urzędnicy państwowi i pracownicy naukowi, było wykazanie, że większość ludzi bezrefleksyjnie podchodzi do nazw ulic, a także do informacji zawartych w internecie. Także Przekrój w artykule z tego samego dnia powołał się na słowa członków "Armii Batuty", która podobno ujawniła swoją prowokację jako "kpinę z tego, że wiele ulic w Polsce wciąż nosi nazwy osób i instytucji tego niegodnych" i zapowiedziała dalsze tego typu działania. 12 lutego artykuł o mistyfikacji ukazał się w angielskim tygodniku The Observer, a 14 lutego wzmiankował o niej The Independent.

Jimmy Wales, założyciel Wikipedii, zapytany w wywiadzie dla Dziennika o 15-miesięczną obecność Henryka Batuty w Wikipedii odpowiedział: "Hmmm, cóż..., Artykuł o Henryku Batucie utrzymał się tak długo, ponieważ był bardzo przekonujący. Były jego zdjęcia, zdjęcia ulicy Batuty, wszystko zrobione mistrzowsko, tak żeby inni się nabrali. I nabraliśmy się. Ale takie rzeczy mogą się zdarzyć, zdarzają się zresztą również w tradycyjnych encyklopediach." (Izabela Marczak, Tłum stworzył encyklopedię, Dziennik, 25.09.2006, s. 15).

Wikipedia a mistyfikacje

Odmienność Wikipedii jako encyklopedii polega na tym, że tworzona jest ona przez internautów-ochotników i pozwala na edycję artykułów każdemu użytkownikowi jakiejkolwiek przeglądarki internetowej. Wiąże się z tym ryzyko pojawienia się takich przypadków jak ten, gdy osoby celowo wprowadzają fałszywe informacje. Twórcy Wikipedii jedynie w wyjątkowych wypadkach ograniczają dostęp do edycji haseł, zakładając dobrą wolę większości internautów.

Treść fałszywego hasła

Henryk Batuta, właśc. Izaak Apfelbaum (ur. 1898 w Odessie, zm. 1947 pod Ustrzykami Górnymi), polski komunista, działacz międzynarodowego ruchu robotniczego.
Uczestnik wojny domowej w Rosji, po powrocie do kraju członek Komunistycznej Partii Polski. Na mocy partyjnych wyroków organizował zabójstwa tajnych współpracowników policji politycznej, których wykonawcą był m.in. Wacław Komar. Sprawa ta wyszła na jaw dopiero w latach 50. W latach 1934-1935 więzień Berezy Kartuskiej, później na emigracji. Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii. W czasie II wojny światowej w ZSRR, od 1943 członek Związku Patriotów Polskich, major Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Zginął w 1947 pod Ustrzykami Górnymi w starciu z UPA.
Jego osobie poświęcona jest ulica w Warszawie (Służew nad Dolinką). Po 1989 r. pojawiały się liczne głosy, by zmienić jej nazwę, jednak do zmiany nie doszło.