Kokoszka zwyczajna
(Przekierowano z Gallinula chloropus)
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| ||
| Gallinula chloropus[1] | ||
| (Linnaeus, 1758) | ||
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | żurawiowe | |
| Rodzina | chruściele | |
| Rodzaj | Gallinula | |
| Gatunek | kokoszka zwyczajna | |
| Synonimy | ||
|
Fulica Chloropus Linnaeus, 1758 | ||
| Podgatunki | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 latem przez cały rok zimą prawdopodobnie wymarła | ||
Kokoszka zwyczajna[3], kokoszka[3], kokoszka wodna, kurka wodna (Gallinula chloropus) – gatunek średniego ptaka wodnego z rodziny chruścieli (Rallidae), zamieszkujący w zależności od podgatunku[4][5]:
- kokoszka zwyczajna (Gallinula chloropus chloropus) – Europa, północna Afryka, Azory, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka oraz Azja po Półwysep Malajski, Japonię i Cejlon. Podgatunek częściowo wędrowny, przeloty w marcu – kwietniu i wrześniu – listopadzie. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego w subsaharyjskiej Afryce, na Bliskim Wschodzie i Azji Południowej. W Polsce nielicznie gnieździ się w całym kraju poza górami, liczniejsza na stawach rybnych i starorzeczach.
- Gallinula chloropus meridionalis – Afryka na południe od Sahary po Wyspę Świętej Heleny
- Gallinula chloropus pyrrhorrhoa – Madagaskar, Reunion, Mauritius i Komory
- Gallinula chloropus orientalis – Seszele, Wyspy Andamańskie, Archipelag Malajski, Filipiny i Palau
- Gallinula chloropus guami – północne Mariany
- Do gatunku G. chloropus wliczano dawniej podgatunki amerykańskie: G. g. sandvicensis, G. g. cachinnans, G. g. cerceris, G. g. barbadensis, G. g. barbadensis, G. g. pauxilla, G. g. garmani, G. g. galeata[1][5]. Obecnie wydziela się je jako osobny gatunek o nazwie kokoszka amerykańska (Gallinula galeata)[3][5].
- Cechy gatunku
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała i skrzydła oliwkowobrązowawe. Głowa, szyja, pierś i boki łupkowoszare. Brzuch białawy, zaś pokrywy podogonowe białe. Czerwony dziób zakończony żółto. Nogi długie barwy żółtozielonej, z bardzo długimi palcami, na bokach których znajdują się wąskie fałdy skóry (bez błon pławnych, które są u łysek). Na czole naga rogowa blaszka koloru czerwonego. Na boku ciała widoczny biały pas biegnący równolegle do dolnego brzegu skrzydeł. Młode brązowe z zielonkawą blaszką, ale bez czerwonej tarczki na czole i dwubarwnego dzioba. Pisklęta czarne z czerwoną plamą wokół dzioba i prześwitującą między piórami niebieską skórą wokół oczu. Gatunek osiadły lub koczujący. Tylko północne populacje wędrują na południe i zachód. Płynąc po wodzie kurka jest wysoko wynurzona nad wodę i kiwa równomiernie ogonem i głową. Usłyszeć można jej przenikliwe „kiruk” lub „krik”, w czasie toków także nocami.
- Blisko spokrewniony modrzyk jest cały lśniąconiebieski. Ma długi i gruby czerwony dziób i podobnie czerwoną tarczkę na czole. Kokoszka jest znacznie mniejsza od łyski i od niej smuklejsza.
- Poszczególne podgatunki nieco różnią się między sobą. Podgatunki Starego Świata mają blaszkę na czole w kształcie eliptycznym, najszerszą w części środkowej o zaokrąglonym szczycie. Podgatunki Nowego Świata (wyodrębnione w gatunek „kokoszka amerykańska”) mają niemal kwadratową blaszkę najszerszą na szczycie. G. c. meridionalis i G. c. orientalis są mniejsze o stalowoszarych pokrywach skrzydłowych oraz bez oliwkowego odcienia wierzchu ciała. G. c. pyrrhorrhoa ma pokrywę podogonową barwy cielistej. G. c. guami jest ciemniejszy.
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 30–38 cm[4]
rozpiętość skrzydeł ok. 50–55 cm[4]
masa ciała – podgatunek chloropus: samiec 249–493 (średnio 339) g, samica 192–343 (średnio 271) g; podgatunek meridionalis: 173–335 (średnio 245) g[4] - Biotop
- Zbiorniki wodne o zróżnicowanej wielkości z gęstą roślinnością podwodną oraz nadwodną nad stawami, wolno płynącymi rzekami, bagnami i sadzawkami w parkach.
- Toki
- Ptaki osiadłe zaczynają toki już późną jesienią. Na lęgowiska populacje wędrowne przylatują natomiast w połowie marca. Tu łączą się w pary i zajmują swoje rewiry. Samce próbują zaimponować samicom, pokazując im białe pokrywy podogonowe, które pełnią funkcję sygnalną. Poza tym udają czyszczenie piór. Samica wybiera partnera, ale to on szuka terytorium i miejsca na gniazdo.
U kokoszek wodnych zachodzi częściowe odwrócenie ról płci. Samiec więcej czasu spędza na opiece nad potomstwem, a w trakcie łączenia się w pary to samice toczą walki o małe, ale bardzo opasłe samce. Tłumaczy się to dłuższym czasem spędzanym przez przyszłych ojców na gnieździe. Poczyniono też obserwacje, kiedy samice składały jaja do gniazd dwóch samców[6]. - Gniazdo
- Gniazda na ziemi pod osłoną roślin, na zwałach trzcin w wodzie, na zatopionych przedmiotach (może zatem być pływające) lub na niskich gałęziach. Zbudowane z suchych liści, trzcin, turzyc lub manny, ukryte w roślinności.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza 1 do 4 lęgów (zazwyczaj 1 lub 2), składając w marcu – sierpniu (Europa), w porze deszczowej (wschodnia Afryka), lutym – wrześniu (środkowa Afryka), przez cały rok (południowa Afryka) 5 do 11 żółtawych lub szarawych jaj w brunatne plamki o różnej wielkości.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 17 do 22 dni przez obydwoje rodziców na przemian. Pisklęta opuszczają gniazdo po kilku dniach, dobrze pływają w 3 dniu życia, a nurkują w 8 dniu. Do tego czasu karmią je oboje rodzice, a pisklęta z późniejszych lęgów są również karmione przez starsze rodzeństwo. Już po opuszczeniu gniazda pisklęta długo w nim, lub w jednym z dodatkowych gniazd zbudowanych przez samca, nocują. Samodzielnie potrafią żerować po 3 tygodniach. Podczas rozpoczęcia drugiego lęgu w czerwcu i lipcu pisklętami opiekuje się samiec. Zdarza im się nawet wyprowadzać III lęg. Rodzice mogą opuszczać tereny lęgowe i przenosić się na inne obszary, gdzie po założeniu „gniazda do spania” zajmują się wychowywaniem młodych. W gnieździe młode śpią w nocy i przebywają w czasie chłodnej pogody.
- Pożywienie
- Pokarm mieszany – bezkręgowce wodne, np. małże i owady, nasiona, owoce i zielone części roślin wodnych i bagiennych. Zbiera go zarówno na lądzie, jak i na powierzchni wody i pod wodą. Dobrze pływa i nurkuje, a także chodzi po drzewach.
- Ochrona
- Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[7].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Gallinula chloropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ Gallinula chloropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b c Nazwy polskie za: Paweł Mielczarek, Marek Kuziemko: Rodzina: RALLIDAE Rafinesque, 1815 - CHRUŚCIELE - RAILS AND COOTS (wersja: 2019-10-12). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-10-19].
- ↑ a b c d Taylor, B., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: Common Moorhen (Gallinula chloropus). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
- ↑ a b c Frank Gill, David Donsker (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin (ang.). IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-19].
- ↑ Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 978-83-01-17273-2.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i materiały multimedialne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-11].
- Gallinula chloropus (Kokoszka). W: M. Gromadzki (red).: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 302–305.