Przejdź do zawartości

Godzina „W”

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy kryptonimu rozpoczęcia powstania warszawskiego. Zobacz też: film Godzina „W”.
Końcowe uwagi przed godziną „W” do wytworzonego planu, podpisane przez Antoniego Chruściela „Montera” 1 sierpnia 1944 o godz. 9.00
Odezwa władz powstańczych rozplakatowana na ulicach miasta 1 sierpnia 1944
Dom dochodowy PKO przy ul. Filtrowej 68, w którym Antoni Chruściel podpisał rozkaz wyznaczający godzinę „W” na godz. 17.00 w dniu 1 sierpnia 1944
Zbiórka powstańców przed godziną „W“ na Woli
Upamiętnienie godziny „W” na rondzie Romana Dmowskiego (2016)
Upamiętnienie godziny „W”, al. Godziny „W” w Warszawie
Godzina W
Wspomnienia płk. Czesława Lewandowskiego ps. Bystry
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Godzina „W” – kryptonim dnia i godziny rozpoczęcia w Warszawie akcji „Burza” (powstania warszawskiego), tj. godz. 17:00 we wtorek 1 sierpnia 1944.

Geneza

[edytuj | edytuj kod]

31 lipca 1944, podczas popołudniowej odprawy Komendy Głównej Armii Krajowej (KG AK) przeprowadzonej w lokalu przy ul. Pańskiej 67, po przekazaniu przez komendanta okręgu warszawskiego Antoniego Chruściela ps. „Monter” nieprawdziwej informacji o przełamaniu przez wojska radzieckie niemieckiej obrony na przedpolu Pragi, Tadeusz Komorowski ps. „Bór” wydał mu ok. godz. 17.45 ustny rozkaz o rozpoczęciu akcji „Burza” w Warszawie 1 sierpnia 1944 o godz. 17.00[1]. Rozkaz został wydany na wniosek „Montera” w obecności i za zgodą wezwanego pilnie na odprawę Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego po naradzie z Zastępcą Dowódcy Tadeuszem Pełczyńskim ps. „Grzegorz” i Szefem Sztabu Leopoldem Okulickim ps. „Kobra”[2][3]. Obecna była także Janina Karasiówna[3].

Odprawa odbyła się w niepełnym składzie. Nie uczestniczyli w niej: szef wywiadu KG AK Kazimierz Iranek-Osmecki ps. „Heller”, szef Oddziału Operacyjnego Józef Szostak ps. „Filip” i szef Oddziału Łączności Kazimierz Pluta-Czachowski ps. „Kuczaba”[1]. Przybyli oni na ul. Pańską ok. godz. 18.00 gdy znajdował się tam tylko „Bór”, aby zawiadomić resztę sztabu o podjętej decyzji[4]. Dowódca AK został poinformowany o rozpoczynającym się niemieckim przeciwnatarciu na praskim odcinku frontu, jednak nie zdecydował się na odwołanie rozkazu[5].

Po powrocie do kwatery swego sztabu znajdującej się w domu dochodowym Pocztowej Kasy Oszczędności przy ul. Filtrowej 68, „Monter” wydał rozkaz następującej treści[6]:

Alarm do rąk własnych Komendantom Obwodów. Dnia 31.7. godz. 19. Nakazuję W dnia 1.8. godzina 17.00. Adres m. p. Okręgu: Jasna 22 m. 20 czynny od godziny W. Otrzymanie rozkazu natychmiast kwitować. (-) „X”

W pierwotnych planach KG AK moment wybuchu powstania przewidywano na wczesne godziny ranne[7]. 29 lipca 1944 na wniosek „Montera” postanowiono jednak, że powstanie rozpocznie się o godz. 17.00, natomiast decyzję o dacie dziennej wystarczy podjąć w dzień poprzedzający rozpoczęcie walki[8][9]. Wybór godziny wynikał ze wzmożonego ruchu ulicznego (powroty mieszkańców z pracy do domów)[10]. To miało ułatwić wtopienie się w tłum żołnierzom zmierzającym do punktów koncentracji swoich oddziałów, jak również transport broni i amunicji. Ponadto powstańcy po 17.00 dysponowaliby jeszcze kilkoma godzinami ze światłem dziennym, co pomogłoby w opanowaniu wyznaczonych obiektów[8].

1 sierpnia

[edytuj | edytuj kod]

Ponieważ rozkaz określający dzień i godzinę rozpoczęcia walki został wydany przez „Montera” ok. godz. 19.00[11] – na krótko przed rozpoczynająca się o 20.00 godziną policyjną[5] – stąd też zaczął być przekazywany 1 sierpnia od godz. 7.00[12]. Dowódcy obwodów otrzymali go pomiędzy 7.00 a 9.00, zgrupowań pomiędzy 9.00 a 13.30. Po południu liczba łączniczek i gońców roznoszących rozkazy mobilizacyjne przekroczyła 6000[13]. W chwili rozpoczęcia walk na ulicach miasta wciąż znajdowały się tłumy mężczyzn zmierzających na miejsce koncentracji[14].

Rozkaz rozpoczęcia powstania 1 sierpnia zaskoczył większość dowódców[13]. Oprócz niewystarczającej ilości broni, wystąpił także problem braku czasu na wydobycie jej ze skrytek oraz zebranie żołnierzy, którzy często byli rozproszeni po całej Warszawie[13]. W godzinę „W”, tj. o godz. 17.00, mobilizacja oddziałów powstańczych osiągnęła w skali okręgu ok. 50%[15], a w skali miasta 60%[12] ich stanów osobowych. W Śródmieściu, gdzie stawiennictwo było stosunkowo najwyższe, do oddziałów dotarło nieco ponad 60% żołnierzy. W dzielnicach peryferyjnych (m.in. na Woli i Pradze) stawiło się zaledwie ok. 40% żołnierzy[16]. W rezultacie 1 sierpnia do walki stanęło zaledwie od 1500 do 3500 uzbrojonych żołnierzy AK (nie licząc kilkunastu tysięcy nieuzbrojonych powstańców, stanowiących siłą rzeczy rezerwę kadrową)[17]. Było to znacznie mniej niż podczas mobilizacji zarządzonej na 27 lipca, kiedy to na koncentrację zgłosiło się prawie 80% żołnierzy[15]. Najlepiej wypadła mobilizacja w Śródmieściu, ponieważ w tym obwodzie najwcześniej rozniesiono rozkazy; jednocześnie tamtejsze oddziały były najgorzej uzbrojone[14].

Nie wszystkim oddziałom udało się utrzymać przygotowania w tajemnicy do godz. 17.00. Pierwsze strzały zostały oddane ok. godz. 13.50 przy ul. Krasińskiego na Żoliborzu do patrolu lotników niemieckich przez żołnierzy drużyny Zdzisława Sierpińskiego transportujących broń dla obwodowego oddziału Zgrupowania „Żniwiarz”[18]. Niemcy szybko ściągnęli na miejsce potyczki czołg oraz kilka samochodów z karabinami maszynowymi. Przeczesując okoliczny teren ok. 15.30 zaskoczyli na ul. Suzina grupę powstańców z IV Batalionu OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego i Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB) pobierających broń w kotłowni WSM. W czasie walki poległ m.in. dowódca SOB Włodzimierz Kaczanowski. Starcia spowodowały obsadzenie przez Niemców skrzyżowań najważniejszych ulic na Żoliborzu, wiaduktu przy Dworcu Gdańskim oraz zaalarmowały jednostki stacjonujące w Cytadeli i na lotnisku bielańskim[18].

Godzina „W” nie została dotrzymana o co najmniej pół godziny jeszcze w 8 innych punktach miasta[19].

Sztab Okręgu Warszawskiego AK z Antonim Chruścielem ps. „Monter” o godz. 15.00 znajdował się przy ul. Jasnej 20, aby o godz. 17.00 przejść do zdobytego budynku Hotelu Victoria (nr 26)[20]. Komenda Główna wraz z Tadeuszem Komorowskim ps. „Bór” ulokowała się w budynku fabryki mebli Kamlera przy ul. Dzielnej 72[21].

Napływające meldunki skłoniły dowódcę wojskowego Warszawy gen. Reinera Stahela do ogłoszenia ok. godz. 16.30 alarmu dla garnizonu warszawskiego[22]. Niemcom nie udało się już jednak zapobiec wybuchowi powstania[23].

 Osobny artykuł: Kalendarium powstania warszawskiego – 1 sierpnia.

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Współczesne użycie

[edytuj | edytuj kod]

Po 1944 termin godzina „W” zaczął być stosowany w literaturze dla określenia nieuchronnych, ważnych wydarzeń[12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Rozwadowski 2005 ↓, s. 127.
  2. ↑ Bartoszewski 2008 ↓, s. 706.
  3. ↑ a b Ciechanowski 2014 ↓, s. 332.
  4. ↑ Ciechanowski 2014 ↓, s. 332–333.
  5. ↑ a b Ciechanowski 2014 ↓, s. 334.
  6. ↑ Borkiewicz 1969 ↓, s. 32.
  7. ↑ Kirchmayer 1969 ↓, s. 116.
  8. ↑ a b Kirchmayer 1969 ↓, s. 115.
  9. ↑ Rozwadowski 2005 ↓, s. 172.
  10. ↑ Ciechanowski 2014 ↓, s. 321.
  11. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 682. ISBN 83-01-08836-2.
  12. ↑ a b c Rozwadowski 2005 ↓, s. 173.
  13. ↑ a b c Borkiewicz 1969 ↓, s. 47.
  14. ↑ a b Sowa 2016 ↓, s. 425.
  15. ↑ a b Sowa 2016 ↓, s. 426.
  16. ↑ Kirchmayer 1984 ↓, s. 210, 214–215, 223.
  17. ↑ Kirchmayer 1984 ↓, s. 166.
  18. ↑ a b Borkiewicz 1969 ↓, s. 51.
  19. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 317. ISBN 83-01-04207-9.
  20. ↑ Borkiewicz 1969 ↓, s. 48.
  21. ↑ Borkiewicz 1969 ↓, s. 53.
  22. ↑ Borkiewicz 1969 ↓, s. 56–57.
  23. ↑ Bartoszewski 2008 ↓, s. 707.
  24. ↑ Uchwała Nr XXXIII/735/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie nadania nazw ulicom w dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy.. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 2003 poz. 5436”, 13 sierpnia 2004 r.. 
  25. ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Tom drugi. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 95. ISBN 978-83-62020-42-3.
  26. ↑ Miasto stanęło w Godzinę W. „Gazeta Stołeczna”, s. 1, 3 sierpnia 2015. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.).
  • Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969.
  • Jan M. Ciechanowski: Powstanie Warszawskie. Zarys podłoża politycznego i dyplomatycznego. Pułtusk–Warszawa: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Oficyna Wydawnicza ASPRA-AJ i Bellona SA, 2014. ISBN 978-83-7549-186-9.
  • Jerzy Kirchmayer: Powstanie warszawskie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1969.
  • Piotr Rozwadowski (red.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. T. 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. ISBN 83-11-09261-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Godzina_„W”&oldid=72429747”