Gypsy (musical)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gypsy
Ilustracja
Muzyka

Jule Styne

Słowa

Stephen Sondheim

Scenariusz

Arthur Laurents

Na podstawie

Gypsy; A Memoir

Teatr

The Broadway Theatre

Data premiery

21 maja 1959

Ostatni spektakl

25 marca 1961

Reżyseria

Jerome Robbins

Choreografia

Jerome Robbins

Obsada

Ethel Merman

Gypsy jest musicalem z 1959 roku z muzyką Jule Styne’a i librettem Stephena Sondheima. Dzieło jest luźno oparte na pamiętnikach striptizerki Gypsy Rose Lee koncentrując się na jej matce – Rose. Musical zawiera kilka utworów, które stały się popularnymi standardami, m.in. Everything’s Coming up Roses, You Gotta Get a Gimmick, Let Me Entertain You. Dzieło jest uważany za jedno z najważniejszych osiągnięć tradycyjnego amerykańskiego teatru muzycznego połowy XX wieku a główna postać, Rose – za „jedną z niewielu złożonych postaci w musicalu amerykańskim”[1].

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Powstanie dzieła[edytuj | edytuj kod]

Musical oparty na pamiętnikach Gypsy Rose Lee był pomysłem producenta Davida Merricka i aktorki Ethel Merman. Merrick przeczytał wspomnienia Lee w Harper’s Magazine i zwrócił się do niej o prawa. Kompozytorzy Irving Berlin i Cole Porter odrzucili propozycję współpracy. Zadania podjął się Stephen Sondheim, jednak Merman nie chciała nieznanego jeszcze kompozytora i zdecydowała by muzykę komponował Jule Styne. Sondheim początkowo zrezygnował odmawiając napisania tylko libretto – lecz jego mentor Oscar Hammerstein przekonał go do przyjęcia pracy[2].

USA[edytuj | edytuj kod]

Broadway 1959[edytuj | edytuj kod]

Oryginalna produkcja na Broadwayu miała premierę 21 maja 1959 roku w The Broadway Theatre, później przeniesiona do Imperial Theatre została zamknięta 25 marca 1961 roku po 702 przedstawieniach[3]. Producentem był David Merrick, reżyserem i choreografem Jerome Robbins. W premierowych rolach wystąpili: Ethel Merman jako Rose, Jack Klugman jako Herbie i Sandra Church jako Louise.

Oryginalna produkcja otrzymała osiem nominacji do nagrody Tony (nie zdobywając żadnej nagrody), po jej zakończeniu rozpoczęły się dwie trasy koncertowe – pierwsza od marca do grudnia 1961 (z Merman w roli głównej). W drugiej krajowej trasie jako Rose wystąpiła Mitzi Green, trasa rozpoczęta we wrześniu 1961 zakończona w styczniu 1962.

Wznowienie Broadway 1974[edytuj | edytuj kod]

Produkcja z West End odbyła 24-tygodniową trasę po Ameryce Północnej, zaczynając od Toronto, poprzez Los Angeles, Filadelfii, Waszyngton i Boston[4]. Następnie wystawiono ją na Broadwayu w Winter Garden Theatre 23 września 1974 kończąc 4 stycznia 1975 r. po 120 przedstawieniach[5]. Obsadę stanowili: Angela Landsbury jako Rose, Rex Robbins jako Herbie, Maureen Moore jako June. Angela Lansbury za rolę otrzymała nagrodę Tony w 1975.

Wznowienie Broadway 1989[edytuj | edytuj kod]

Zostało poprzedzone tournee po USA rozpoczętym w Jackie Gleason Theatre of the Performing Arts w Miami Beach w maju 1989[6], które było kontynuowane w St. Louis Municipal Opera Theatre w czerwcu 1989[7], Los Angeles Music Center i Orange County Performing Arts Center, Costa Mesa w Kalifornii w lipcu 1989[8] oraz w waszyngtońskim Kennedy Center w sierpniu i wrześniu 1989 r.[9]

Na Broadwayu musical wystawiono 16 listopada 1989 w St. James Theatre, a po przenosinach do teatru Marquis zakończyła 28 lipca 1991 roku po 476 przedstawieniach. Zagrali: Tyne Daly jako Rose, Jonathan Hadary jako Herbie i Crista Moore jako Louise. Ta produkcja zdobyła nagrodę Drama Desk Award za najlepsze wznowienie a Daly zdobyła nagrodę Tony dla najlepszej aktorki w musicalu.

Millburn 1998[edytuj | edytuj kod]

Betty Buckley, Deborah Gibson i Lenny Wolpe wystąpili w Paper Mill Playhouse w Millburn, New Jersey z Laurą Bell Bundy jako June[10]. Plany przeniesienia produkcji na Broadway nie ziściły się.

Wznowienie Broadway 2003[edytuj | edytuj kod]

Kolejne wznowienie rozpoczęła się 1 maja 2003 w teatrze Shubert. Reżyserem był Sam Mendes, Bernadette Peters grała rolę Rose[11]. W obsadzie wystąpili John Dossett jako Herbie, Tammy Blanchard jako Louise, produkcja była nominowana do czterech nagród Tony, w tym za najlepsze wznowienie musicalu i najlepszą aktorkę w musicalu. Spektakl ostatecznie został zamknięty 30 maja 2004 po 451 występach[12].

Wznowienie Broadway 2008[edytuj | edytuj kod]

Patti LuPone po raz pierwszy wcieliła się w postać Rose in Gypsy na festiwalu Ravinia w sierpniu 2006 roku. Jack Viertel, dyrektor artystyczny New York City Center Encores! zobaczył produkcję i zdecydował o wystawieniu produkcji podczas nowojorskich Encores![13]. Od 9 do 29 lipca 2007 roku program był prezentowany w New York City Center. W produkcji wystąpili także Laura Benanti jako Louise, Boyd Gaines jako Herbie i Leigh Ann Larkin jako June. Produkcja zakończyła się sukcesem i została przeniesiona na Broadway z premierą w St. James Theatre 27 marca 2008.

Produkcja ta zdobyła wiele nagród, w tym Tony Awards i Drama Desk Awards dla LuPone, Gainesa i Benanti i została zamknięta 11 stycznia 2009 po 332 przedstawieniach.

Irving 2011[edytuj | edytuj kod]

Przedstawienie wystawiano od 9 do 18 września w Lyric Stage w Irving w Teksasie z 39-osobową oryginalną orkiestracją. Sue Mathys jako Rose, Ashton Smalling jako June z lokalnymi wykonawcami Mary McElree jako Louise i Sonny Franks jako Herbie[14].

Bristol (Pensylwania) 2011[edytuj | edytuj kod]

Tovah Feldshuh zagrała jako Rose w produkcji w Riverside Theatre w Bristolu (Pensylwania), która trwała od 8 grudnia 2011 do 15 stycznia 2012[15].

Storrs (Connecticut) 2014[edytuj | edytuj kod]

W lipcu 2014 r. Leslie Uggams wystąpiła w roli Rose w Connecticut Repertory Theatre. W produkcji wystąpili także Scott Ripley jako Herbie, Alanna Saunders jako June i Amandina Altomare jako Louise. Uggams jest pierwszą Afroamerykanką, która wcieliła się w rolę Rose[16][17].

Dennis (Massachusetts) 2017

W lipcu i sierpniu 2017 roku w The Cape Playhouse Julia Murney wystąpiła jako Rose, Caroline Bowman jako Louise, James Lloyd Reynolds jako Herbie, Tess Soltau jako June[18].

Chicago 2018

W październiku 2018 roku E. Faye Butler wystąpiła jako Rose w spektaklu wyreżyserowanym przez Michaela Webera w Porchlight Music Theatre w Chicago. Daryn Whitney Harrell wystąpiła jako Louise, Antonio Garcia jako Herbie, Aalon Smith jako June. Produkcja została zamknięta 29 grudnia 2018 r.

Wielka Brytania[edytuj | edytuj kod]

Rose

West End 1973[edytuj | edytuj kod]

W londyńskiej premierze w 1973 roku Rose miała zagrać Elaine Stritch, słaba przedsprzedaż spowodowała, że producenci zatrudnili bardziej znaną Angelę Lansbury[19]. Premiera odbyła się w Piccadilly Theatre 29 maja 1973, W obsadzie znaleźli się wystąpili Zan Charisse, Barrie Ingham, Debbie Bowen i Bonnie Langford. Angela Lansbury opuściła produkcję w Londynie w grudniu 1973 (aby odbyć trasę po USA), a jej następczynią została Dolores Gray. Produkcja została zamknięta 2 marca 1974 roku, po 300 przedstawieniach.

Leicester 2012[edytuj | edytuj kod]

Kolejne wystawienie w Wielkiej Brytanii miało miejsce w Leicester Curve Theatre w marcu 2012 r. z udziałem australijskiej aktorki Caroline O’Connor jako Rose, Victorii Hamilton-Barritt jako Louise, Davida Fleeshmana jako Herbie i Daisy Maywood jako June. Spektakl wystawiano 6 tygodni.

Chichester 2014[edytuj | edytuj kod]

W październiku 2014 r. Imelda Staunton wystąpiła w Chichester Festival Theatre jako Rose w produkcji w reżyserii Jonathana Kenta. Lara Pulver występowała jako Louise, Kevin Whately jako Herbie, Louise Gold jako Mazeppa, Anita Louise Combe jako Tessie Tura i Julie Legrand jako Electra. Musical trwał do 8 listopada[20]. Produkcja otrzymała nagrodę Critics 'Choice Theatre Award dla najlepszego musicalu w 2014 roku

West End 2015[edytuj | edytuj kod]

Po sukcesie w Chichester spektakl przeniesiono na West End do Savoy Theatre w dniu 15 kwietnia 2015 (z przedstawieniami do 28 listopada). Prawie identyczną obsadę tworzyli Imelda Staunton jako Rose, Peter Davison jako Herbie, Lara Pulver jako Louise, Gemma Sutton jako June, Dan Burton jako Tulsa, Anita Louise Combe jako Tessie Tura, Louise Gold jako Mazeppa i Julie Legrand jako Electra[21].

Produkcja londyńska została nominowana do ośmiu nagród Laurence Oliviera w 2016 roku, zdobywając cztery nagrody[22]. Została także nagrodzona za najlepszą produkcję muzyczną i najlepszy występ w musicalu (dla Staunton) przez UK Theatre Awards[23], Staunton zdobyła też nagrodę Evening Standard Awards w 2015 r.[24] Produkcja została zarejestrowana i wyemitowana w BBC Four w okresie świąteczno-noworocznym 2015 i ukazała się na DVD.

Manchester 2019

W listopadzie 2019 roku Jo Davies wyreżyserowała w Manchester Royal Exchange produkcję z Rią Jones jako Rose, Dale Rapley jako Herbie i Melissa Lowe w czerwcu. Produkcja zakończyła się 1 lutego 2020[25].

Inne produkcje[edytuj | edytuj kod]

Argentyna 1992[edytuj | edytuj kod]

Produkcja rozpoczęła się w Teatro Astral w Buenos Aires, w reżyserii Víctora Garcíi Peralty. Mabel Manzotti wystąpiła w roli głównej. W obsadzie znaleźli się Sandra Guida (jako Gypsy), a także Eleonora Wexler i Ambar La Fox.

Meksyk 1998[edytuj | edytuj kod]

Produkcja rozpoczęła się w Teatro Silvia Pinal w Meksyku, wyreżyserowana przez Silvię Pinal (która zagrała również Rose) i córką Alejandrą Guzmán jako Louise.

Estonia 2001[edytuj | edytuj kod]

Produkcja była wystawiana w latach 2001–2003 w Teatrze Vanemuine w Tartu z Silvi Vrait jako Rose[26].

Kanada 2005[edytuj | edytuj kod]

Produkcja odbyła się w Shaw Festival, Niagara-on-the-Lake, Ontario z Norą McLellan jako Rose i Julie Martell jako Louise

Brazylia 2010[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza produkcja brazylijska miała miejsce w Teatro Villa-Lobos w Rio de Janeiro z Totia Meirelles jako Rose, Renata Ricci jako June, and Eduardo Falcão jako Herbie. Produkcja została potem przeniesiona do Teatro Alfa, São Paulo.

Czechy 2010[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza czeska produkcja musicalu w Teatrze Tyl w Pilźnie była wystawiana krótko – 18 przedstawień[27]. W roli Rose Stanislava Topinková Fořtová.

Polska[edytuj | edytuj kod]

Spektakl do tej pory nie był wystawiany w Polsce.

Adaptacje filmowe[edytuj | edytuj kod]

1962[edytuj | edytuj kod]

W 1962 roku powstała adaptacja filmowa musicalu wyprodukowana przez Warner Bros. W rolach głównych wystąpili:

Russell zdobyła nagrodę Złotego Globu dla najlepszej aktorki w filmie muzycznym.

1993[edytuj | edytuj kod]

Gypsy została zaadaptowana jako film telewizyjny z 1993 roku z Bette Midler grającą Rose, Cynthią Gibb jako Louise i Jennifer Beck jako June. Bette Midler zdobyła nagrodę Złotego Globu za najlepszą rolę aktorki w miniserialu lub filmie telewizyjnym; Michael Rafter zdobył nagrodę Emmy za reżyserię. Podczas nakręcania filmu partie wokalne rejestrowano na żywo (bez uprzednio przygotowanych ścieżek dźwiękowych)[28].

2015[edytuj | edytuj kod]

Londyńskie przedstawienie z 27 grudnia 2015 z Savoy Theatre było transmitowane na żywo w BBC Four. W obsadzie wystąpili:

Rejestracja została wydana na DVD w listopadzie 2016 r.

Obsady sceniczne[edytuj | edytuj kod]

Oryginalna obsada Broadwayu
1959 r 		Oryginalna obsada West End

1973

Wznowienie West End (oraz film)
2015 r
Rose Ethel Merman Angela Lansbury Imelda Staunton
Louise Sandra Curch Zan Charisse Lara Pulver
June Lane Bradbury Bonnie Langford Gemma Sutton
Herbie Jack Klugman Barrie Ingham Peter Davison
Tulsa Paul Wallace Andrew Norman Dan Burton
Tessie Tura Maria Karnilova Valerie Walsh Anita Louise Combe
Mazeppa Faith Dane Kelly Wilson Louise Gold
Electra Chotzi Foley Judy Cannon Julie Legrand

Streszczenie[edytuj | edytuj kod]

Akt I[edytuj | edytuj kod]

Pierwowzór postaci tytułowej – Gypsy Rose Lee

Rose i jej dwie córki, Baby June i Louise (Gypsy) występują podczas lat dwudziestych XX wieku w wodewilu. Rose jest agresywna i dominująca, zmuszając dzieci do występów (May We Entertain You). June jest egzaltowaną dziecięcą gwiazdą, starsza Louise jest nieśmiała. Rose ma wielkie plany, lecz sytuacja finansowa zmusza ją do proszenia ojca o pożyczkę (Some People). Rose spotyka byłego agenta, Herbie i uwodzicielsko przekonuje go, by został ich menedżerem (Small World). Do zespołu dołącza kilku chłopców, chłopczycą jest również Louise (Baby June and Her Newsboys). Dziewczęta dorastają, Herbie załatwia kontrakt z panem Goldstone na Broadwayu (Mr. Goldstone, I Love You). Louise sama świętuje swoje urodziny (Little Lamb). Rose odrzuca propozycję małżeństwa od Herbiego, który rozważa odejście (Never Never Get Away From Me).

Zespół dociera do Nowego Yorku. Z nowym „wiejskim” numerem ma przesłuchanie w Orpheum Circuit (Dainty June and Her Farmboys, Broadway). Goldstone oferuje kontrakt i szkołę aktorską tylko dla June, Rose odmawia i zrywa kontakt. Louise i June fantazjują, jak wyglądałoby życie, gdyby mama wyszła za mąż i się ustatkowała (If Momma Was Married).

Kilka miesięcy później, wciąż w drodze jeden z chłopców, Tulsa ujawnia Louise, że pracuje nad własnym numerem (All I Need Is the Girl). June wychodzi potajemnie za Tulsę i ucieka z nim rozpoczynając samodzielną karierę a zespół się rozpada. Rose zdesperowana postanawia, że teraz Louise zostanie gwiazdą (Everything’s Coming up Roses).

Akt II[edytuj | edytuj kod]

Louise stała się młodą kobietą, Rose próbuje bezskutecznie utworzyć z niej kopię June (Madame Rose’s Toreadorables). Starają się utrzymać na rynku (Together, Wherever We Go). Dostają przypadkiem kontrakt w burlesce w Wichita. Louise przekonuje matkę, że dwutygodniowy kontrakt jest lepsza niż bieda. Trzy „tancerki” z obsady (Mazeppa, Electra i Tessie Tura) prezentują Louise jak powinna wyglądać praca striptizerki (You Getta Get a Gimmick). Rose proponuje małżeństwo Herbiemu.

Striptizerka z teatru zostaje aresztowana za nagabywanie. Zdesperowana Rose rekomenduje Louise jako zastępczynię. Herbie jest oburzony a tym, jak nisko Rose upadła i opuszcza ją. (Small World (Reprise)). Nieśmiała Louise zaczyna występ śpiewając dawną piosenkę swojej siostry, przypadkowo odkrywa swój „gimmick” (sztuczkę) zdejmując powoli rękawiczkę mówi bezpośrednio do „publiczności” (Let Me Entertain You). Louise staje się pierwszą damą burleski docierając na Broadway, nie potrzebuje już swojej matki.

Rose czuje się bezużyteczna i zgorzkniała, uświadamiając sobie prawdziwą motywację swoich działań – ambicja bycia gwiazdą, którą zrealizowała zastępczo przez swoje dzieci (Rose’s Turn). Wpada w rozpacz zdając sobie sprawę, że opuściła ją: June, Herbie, a teraz prawdopodobnie Louise.

Louise obserwuje matkę z boku, przytula ją i obie powoli kierują się do wyjścia.

Lista utworów[edytuj | edytuj kod]

Nagrania[edytuj | edytuj kod]

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

  • 1960 Oryginalna produkcja Broadway – Grammy Award – musical
  • 1975 Wznowienie Broadway – Tony Award – Angela Lansbury
  • 1975 Wznowienie Broadway – Drama Desk Award – Angela Lansbury
  • 1975 Wznowienie Broadway – Drama Desk Award – Arthur Laurents (reżyseria)
  • 1990 Wznowienie Broadway – Tony Award – musical
  • 1990 Wznowienie Broadway – Tony Award – Tyne Daly
  • 1990 Wznowienie Broadway – Drama Desk Award – musical
  • 1990 Wznowienie Broadway – Drama Desk Award – Tyne Daly
  • 2008 Wznowienie Broadway – Tony Award – Patti LuPone
  • 2008 Wznowienie Broadway – Tony Award – Boyd Gaines
  • 2008 Wznowienie Broadway – Tony Award – Laura Benanti
  • 2008 Wznowienie Broadway – Drama Desk Award – Patti LuPone
  • 2008 Wznowienie Broadway – Drama Desk Award – Boyd Gaines
  • 2008 Wznowienie Broadway – Drama Desk Award – Laura Benanti
  • 2015 Wznowienie Londyn – Laurence Olivier Award – musical
  • 2015 Wznowienie Londyn – Laurence Olivier Award – Imelda Staunton
  • 2015 Wznowienie Londyn – Laurence Olivier Award – Lara Pulver
  • 2015 Wznowienie Londyn – Laurence Olivier Award – Mark Henderson (światło)
  • 2015 Wznowienie Londyn – Laurence Olivier Award – musical

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Barnes, Clive (September 24, 1974) Gypsy’ Bounces Back With Zest and Lilt” The New York Times.
  2. ↑ Zadan, Craig (1986) Sondheim & Co., Second Edition, pp. 37-39, pp. 50-51, ISBN 0-06-015649-X.
  3. ↑ Gypsy – Broadway Musical – Original IBDB [online], ibdb.com [dostęp 2020-05-07].
  4. ↑ Berkvist, Robert. „The Stages Are Being Set--on Broadway and Around the Land”. The New York Times, p. 115, September 8, 1974.
  5. ↑ „'Gypsy’, 1974 Broadway Revival”. sondheimguide.com, accessed July 30, 2012.
  6. ↑ Smith, Peter. „Daly Brings Complexity To Role In 'Gypsy'”, Palm Beach Post (Florida). p.9D. May 13, 1989.
  7. ↑ (no author). „Tyne Daly Stars In 'Gypsy,' Opening Monday At The MUNY”, St. Louis Post-Dispatch, p. 6C. June 18, 1989.
  8. ↑ O’Connor, Thomas. „To Jule Styne, ‘Gypsy’ is the queen”, The Orange County Register. p.L24. July 16, 1989.
  9. ↑ Stearns, David Patrick. „An Uncommon ‘Gypsy’; Tyne steps into Mama Rose’s shoes; Memories of Merman dog Daly”, USA TODAY. p.1D. August 25, 1989.
  10. ↑ Klein, Alvin. „Theater Review. When a Rose Is a Rose Is a Rose Indeed” The New York Times, September 20, 1998.
  11. ↑ Kissel, Howard. „No ‘Gypsy’ In Her Soul”. New York Daily News. May 2, 2003.
  12. ↑ „Final Curtain to Fall on ‘Gypsy’ May 30". The New York Times. April 22, 2004.
  13. ↑ Laurents, Arthur. 'Gypsy' Mainly on Directing, Random House Digital, Inc., 2009, ISBN 0-307-27088-2, p. 45.
  14. ↑ 'Gypsy’ Listing. lyricstage.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-09)]., lyricstage.org; accessed April 17, 2015.
  15. ↑ Playbill [online] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-09].
  16. ↑ Aucoin, Dan. „Leslie Uggams makes the most of her star turn in ‘Gypsy’” Boston Globe, July 12, 2014.
  17. ↑ Gypsy uconn.edu.
  18. ↑ Andrew Gans, Julia Murney and Caroline Bowman Star in Cape Playhouse Gypsy, Beginning August 8 [online], Playbill, 2017 [dostęp 2020-05-07] (ang.).
  19. ↑ Zadan, Craig. Sondheim & Co. (1974, 1986 2nd Ed.), Harper & Row, ISBN 0-06-015649-X, p. 54.
  20. ↑ Cavendish, Dominic. „‘Gypsy’, Chichester Festival Theatre, review: 'highly recommended'” Telegraph, 15 October 2014.
  21. ↑ Shenton, Mark. „‘Gypsy’, Starring Imelda Staunton as Rose, Opens in London Tonight” playbill.com, April 15, 2015.
  22. ↑ Tim Masters, Judi Dench makes Olivier history, „BBC News”, 4 kwietnia 2016 [dostęp 2020-05-07] (ang.).
  23. ↑ Youngs, Ian. „Imelda Staunton’s ‘Gypsy’ scoops UK Theatre Awards bbc.co.uk, 18 October 2015.
  24. ↑ Masters, Tim. „Nicole Kidman and James McAvoy win at Evening Standard Theatre Awards bbc.co.uk, 23 November 2015.
  25. ↑ Miriam Gillinson, Gypsy review – Sondheim staged with surprising tenderness, „The Guardian”, 6 grudnia 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-05-07] (ang.).
  26. ↑ Silvi Vrait [online], timenote.info [dostęp 2020-05-07] (ang.).
  27. ↑ Kateřina Dušková, Gypsy (2010) – DJKT – Divadlo J.K. Tyla v Plzni [online], djkt.eu [dostęp 2020-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-25] (ang.).
  28. ↑ Hodges, Ann. „Cast shines in latest version of musical hit 'Gypsy'”. The Houston Chronicle. December 12, 1993. Section: Television, p. 3. „It’s surely the first time in a long time that the actors singing the songs are actually singing them, instead of just moving their lips to a pre-recording.”.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsy_(musical)&oldid=73583407”