Henryk Arctowski
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt={{{alt grafiki}}}|{{{opis grafiki}}}]] {{{opis grafiki}}} | |
Data i miejsce urodzenia |
{{{data urodzenia}}} |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
{{{data śmierci}}} |
Odznaczenia | |
{{{odznaczenia}}} |
Henryk Arctowski (ur. 15 lipca 1871 w Warszawie – zmarł 22 lutego 1958 w Waszyngtonie) – polski geograf, geofizyk, geolog, podróżnik, związany z badaniami krajów polarnych.
Życiorys
Był synem Karola Artzta (spolszczył nazwisko w latach 90.). Ukończył gimnazjum dla chłopców w Inowrocławiu. Studiował nauki chemiczne, geologiczne i meteorologiczne w Liège w Belgii, na Sorbonie we Francji w Anglii i w Szwajcarii.
W 1895 Arctowski poznał belgijskiego podróżnika, Adriana de Gerlache de Gomery'ego, przygotowującego antarktyczną wyprawę na statku "Belgica" i został wicedyrektorem wyprawy ds. naukowych. Trwała ona w latach 1897-1899, wśród uczestników byli m. in. Roald Amundsen, Frederick Cook czy Antoni Bolesław Dobrowolski. Podróżnicy po raz pierwszy zimowali wówczas w Antarktyce, na statku uwięzionym w lodach. Podczas dryfowania statku uzyskano cenne obserwacje morskich lodów oraz gór lodowych. Ponadto zebrano całoroczne obserwacje meteorologiczne. Wyprawę opisał de Gerlache w swojej książce "Piętnaście miesięcy na oceanie antarktycznym", polskie wydanie w tłumaczeniu Zofii Nałkowskiej (wyd. 1903).
W latach 1903-1909 kierował stacją meteorologiczną Observatoire Royal de Belgique w Uccle w Belgii. Opracował wówczas obserwacje zebrane podczas wyprawy na "Belgice". Ogłosił je w publikacjach "Résultats de voyage de Belgica" (1903-1913). Jeśli chodzi o badania geologiczne, to Arctowski rozwijał własną hipotezę, nazwaną "Antarktand", o podobieństwie budowy geologicznej Południowych Andów (zwłaszcza Ziemi Ognistej) i Półwyspu Grahama na Antarktydzie.
W 1910 brał udział we francuskiej wyprawie na Spitsbergen i Lofoty na statku "Ile-de-France", następnie przez kolejne osiem lat był kierownikiem działu przyrodniczego Nowojorskiej Biblioteki Publicznej. W 1918 opracował "Raport o Polsce" na konferencję pokojową w Wersalu.
W 1920 Arctowski powrócił do kraju, gdzie premier Ignacy Paderewski zaproponował mu stanowisko Ministra Edukacji. Przeważyła jednak chęć pracy naukowej i Arctowski został profesorem w Katedrze Geofizyki i Meteorologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, na którym w 1912 otrzymał tytuł Doktora honoris causa. Na stanowisku pracował w latach 1921–1939. W tym czasie opublikował wraz ze swym zespołem ponad 130 prac naukowych. W 1935 został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.
Podczas wybuchu II wojny światowej w 1939 Arctowski był w Stanach Zjednoczonych, w Waszyngtonie, na Kongresie Międzynarodowej Unii Geodezyjno-Geofizycznej, jako Prezydent Międzynarodowej Komisji Zmian Klimatycznych. Ponieważ powrót do Polski był niemożliwy, zaakceptował propozycję pracy w Smithsonian Institution w Waszyngtonie. Z tą instytucją był związany w latach 1939–1950. Zrezygnował z pracy w 1950 ze względu na zły stan zdrowia, kontynuując jednak swoje badania. Zmarł w Waszyngtonie w 1958.
Upamiętnienie
- Jego imieniem nazwano stację naukową w Antarktyce, na Wyspie Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych (Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego).
- Góra Arctowskiego to szczyt wulkaniczny na Antarktydzie Zachodniej o wysokości 1408 m n.p.m., Półwysep Arctowskiego na zachodnim brzegu Półwyspu Antarktycznego (Wybrzeże Danco).
- Na Spitsbergenie nadano nazwę Arctowskiego górze (Arctowskifjellet) i lodowcowi (Arctowskibreen).
- W 1969 Amerykańska Akademia Nauk ustanowiła Medal Arctowskiego za badania fizyki Słońca i wzajemnych wpływów Słońca i Ziemi.
Źródła
- Arctowski, Henryk (1871-1958)
- Prominent Poles – Henryk Arctowski
- Zbiory Biblioteki Morskiej Polskiej Fundacji Morskiej
- Członkowie Towarzystwa Naukowego we Lwowie
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego
- Ludzie związani z Inowrocławiem
- Naukowcy polskiego pochodzenia
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polscy geografowie
- Polscy geolodzy
- Polscy podróżnicy i odkrywcy
- Wykładowcy Uniwersytetu Lwowskiego
- Urodzeni w 1871
- Zmarli w 1958