Przejdź do zawartości

Henryk Dmochowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Henryk Dmochowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

26 października 1810
Zabłocie

Data śmierci

26 maja 1863

Zawód, zajęcie

rzeźbiarz

Alma Mater

Cesarski Uniwersytet Wileński

Henryk Dmochowski (Dmachowski), także Henry D. Saunders, Henry D. Sanders, biał. Генрых Дмахоўскі (ur. 26 października 1810 w Zabłociu[1], zm. 26 maja 1863) – polski rzeźbiarz i powstaniec, naczelnik wojenny powiatu dziśnieńskiego w powstaniu styczniowym[2].

Wielki mistrz masonerii w Londynie oznajmia, że Polak Henryk D. Saunders został przyjęty do masonerii, 1852 r. (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wychowywał się bez matki, która wcześnie zmarła. Jego ojcem był Michał Dmochowski, sekretarz Komisji Edukacji Narodowej w Wilnie.

Ukończył przyrodoznawstwo na Uniwersytecie w Wilnie, a podczas nauki brał prywatne lekcje rzeźbiarstwa. Wziął udział w powstaniu listopadowym, w oddziale pułkownika Józefa Zaliwskiego, a po upadku zrywu udał się do Paryża.

Tam zapoznał się z różnymi ideologiami emigrantów, zbliżył się między innymi do wolnomularstwa. Wraz z między innymi Zaliwskim, wziął udział w próbie wywołania powstania w Rosji, 19 marca 1833 rozpoczynając na Witebszczyźnie walki partyzanckie. Wyparty stamtąd, walczył również na Polesiu i Wołyniu. Zmuszony został przekroczyć granicę z Austrią.

Osiedlił się pod nazwiskiem Emeryk Sanders w Galicji, skąd pisał listy z prośbą o pomoc do rodziny. Kiedy jednak zabito jego ojca, inny krewniak, Kazimierz Dmochowski, wykładowca uniwersytetu wileńskiego, zadenuncjował go, wydając jego nazwisko, pseudonim, miejsce pobytu, a nawet opisując jego wygląd. Pisał o nim tak: wzrostu wysokiego, włosów jasnych i tak samo brwi, oczy ma błękitne, nos trochę zadarty, twarz okrągłą; bokobrodów i wąsów do 1831 nie nosił.

Po takich informacjach od Rosjan, austriackie służby nie miały problemów z jego aresztowaniem i Dmochowski został w 1834 skazany na pobyt w więzieniu Kufstein. Wyszedł z niego w 1841 roku. Stamtąd udał się do Paryża, gdzie podjął studia rzeźbiarskie, a później sam udzielał lekcji rzeźby. Kiedy ruch rewolucyjny zaczął ogarniać Europę, niespokojny duch zaniósł go w 1846 do Lwowa, gdzie brał udział w walkach ulicznych. Po klęsce ponownie udał się do Paryża. Jednym z bardziej znanych jego dzieł z tego okresu jest medalion w kształcie spluwaczki, przedstawiający Jakuba Szelę i kanclerza Metternicha.

W czasie Wiosny Ludów przebywał przejściowo w Wielkopolsce. W 1851 mieszkał krótko w Londynie.

W 1852 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie osiedlił się pod nazwiskiem Henry D. Sanders. Pracował w zawodzie; otworzył szkołę rzeźby, a jego dziełem są liczne popiersia polityków w budynku Kongresu: George’a Washingtona Thomasa Jeffersona, Benjamina Franklina, Tadeusza Kościuszki. Rzeźbą oddawał hołd najwybitniejszym powstańcom i rewolucjonistom z całej Europy – wykonał na przykład posągi Giuseppe Garibaldiego czy Lajosa Kossutha. Publikował ponadto w prasie artykuły o tematyce politycznej. Nie dorobił się majątku, wręcz przeciwnie, mocno się zadłużył.

Nie wiodło mu się również w życiu osobistym – zaślubiona z nim w 1853 uznana pianistka z Neustadt Helena Schaaff ledwo przeżyła pierwsze poronienie, a wskutek drugiego ciężkiego porodu zmarła w 1857. Pamiątką po nich jest okazały pomnik autorstwa Dmochowskiego na cmentarzu w Filadelfii.

W międzyczasie zmarł Mikołaj I Romanow, a po jego śmierci ogłoszono amnestię i Dmochowski mógł wrócić w rodzinne strony. Doszło do tego dopiero w 1861. Osiedlił się w Wilnie, gdzie pracował jako rzeźbiarz. Tu stworzył między innymi pomnik Włodzimierza Serokomli i posąg świętego Władysława dla tutejszej katedry[3]. Jako osoba z powstańczą przeszłością, był stale pod obserwacją tajnych służb. Przez te ostatnie określany był jako typ beznadziejny.

W marcu 1863 rozgorzały na terenach dzisiejszej Białorusi walki powstania styczniowego. Dmochowski brał udział w ich przygotowaniu; został wyznaczony na naczelnika powiatu dziśnieńskiego i uformował partię powstańczą. Zginął 26 maja tegoż roku w jednym z pierwszych bojów, niedaleko wioski Porzecze w rejonie borysowskim.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Zabłocie. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 69–70, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.
  2. Organizacja władz powstańczych w roku 1863 [Spis obejmuje Komitet Centralny oraz naczelników wojennych i cywilnych powiatów z województw: mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego, sandomierskiego, krakowskiego, kaliskiego, płockiego, augustowskiego, wileńskiego, kowieńskiego, grodzieńskiego, mińskiego, mohylewskiego, witebskiego, kijowskiego, wołyńskiego, podolskiego oraz z Galicji, Wielkopolski i Prus Zachodnich. AGAD, nr zespołu 245, s. 12.
  3. Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Wileńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wilno 1937, s. 127.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]