Archiwum Państwowe w Poznaniu
52°24′35″N 16°55′54″E/52,409722 16,931667._Ysbail.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Dyrektor |
Henryk Krystek |
| Zastępca Dyrektora | |
| Adres | |
| ul. 23 Lutego 41/43 60-967 Poznań[1] | |
| Strona internetowa | |
 nr rej. 855/Wlkp/A z 23.05.1979 i z 28.12.2011[2]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Poznań |
| Adres |
ul. 23 Lutego 41, na narożniku Placu Wielkopolskiego |
| Kondygnacje |
3 |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
| Zniszczono | |
| Odbudowano |
po 1945 |
| Właściciel |
Archiwum Państwowe |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
| 52°24′35″N 16°55′54″E/52,409722 16,931667
| |
| Strona internetowa | |
Archiwum Państwowe w Poznaniu – archiwum państwowe w Poznaniu utworzone w 1919 w oparciu o niemieckie archiwum państwowe (Staatsarchiv Posen) utworzone w 1869.
Staatsarchiv Posen, jako placówka pruskiej sieci archiwów prowincjonalnych, gromadziło księgi sądów grodzkich i ziemskich z okresu staropolskiego, akta i dokumenty ze skasowanych klasztorów oraz akta po zlikwidowanych urzędach pruskich.
Poczet dyrektorów[edytuj | edytuj kod]
- prof. dr Józef Paczkowski (1919–1925)
- prof. dr Kazimierz Kaczmarczyk (1925–1939; 1945–1953)
- dr Czesław Skopowski (1953–1972)
- dr Jan Szajbel (1972–1973)
- dr hab. Stanisław Nawrocki (1973–1974)
- dr Stanisław Kłys (1974–1999)
- p.o. dr Krzysztof Stryjkowski (1999–2000)
- mgr Adam Bieniaszewski (2000–2004)
- mgr Henryk Krystek (od 2005)
Historia[edytuj | edytuj kod]
Przez Polaków archiwum zostało przejęte w styczniu 1919 r., pierwszym dyrektorem został Józef Paczkowski (do 1925 r.), chociaż faktycznie placówką kierował Kazimierz Kaczmarczyk, dyrektor w latach 1925–1953. Archiwum przejęło akta zlikwidowanych urzędów pruskich oraz przejmowało stopniowo akta urzędów i instytucji polskich. W czasie okupacji niemieckiej najstarsze dokumenty zostały wywiezione przez Niemców (wróciły do Poznania po wojnie), a większość zasobu została zniszczona w czasie pożaru budynku archiwum na Górze Przemysła w styczniu 1945 r. w trakcie walk o Poznań.
Ocalałe akta stały się zaczątkiem zasobu obecnego Archiwum Państwowego w Poznaniu, który systematycznie uzupełniano dokumentacją polskich urzędów, instytucji, przedsiębiorstw, organizacji itd. W 2013 r. archiwum zostało wyróżnione statuetką "Dobosz Powstania Wielkopolskiego", przyznawaną przez Zarząd Główny Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919[3].
Obecnie Archiwum posiada 3 oddziały zamiejscowe: w Gnieźnie, Koninie i Pile.
Budynek[edytuj | edytuj kod]
Archiwum Państwowe w Poznaniu – zabytkowy, neorenesansowy budynek archiwum państwowego w Poznaniu, zlokalizowany przy ul. 23 Lutego 41, na narożniku Placu Wielkopolskiego (dawniej Sapieżyńskiego).
Gmach zbudowano w latach 1879–1882 dla siedziby Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht), według projektu Heinricha Kocha (1878), z późniejszymi uzupełnieniami do projektu wykonanymi przez Johanna Anathola Theodora Hermanna i Karla Friedricha Endella. Wcześniej w tym miejscu funkcjonowało więzienie i areszt śledczy (inkwizytoriat). Budowa była elementem porządkowania programu architektonicznego Placu Sapieżyńskiego. Obiekt mieścił salę rozpraw, biura i mieszkanie prezesa sądu – wszystko to bogato zdobione ornamentami, nawiązującymi do renesansu włoskiego i francuskiego. Po zniszczeniach wojennych w 1945, gmach odbudowano niedbale, z brakiem poszanowania dla detalu, zatynkowując żółte cegły elewacyjne. W 1951 umieszczono w gmachu Archiwum Państwowe. Jedyną pozostałością dawnej świetności budynku jest reprezentacyjna klatka schodowa.
Zasób[edytuj | edytuj kod]
Zasób archiwalny (archiwum poznańskie wraz z oddziałami) na koniec 2013 r. obejmuje ponad 7 tys. zespołów i zbiorów akt: od najstarszego dokumentu przechowywanego w polskich archiwach państwowych – dokumentu fundacyjnego klasztoru cystersów w Łeknie z 1153 r. do akt z czasów najnowszych i składa się z ponad 1 miliona jednostek archiwalnych, zajmujących około 13,5 km bieżących półek. Najwięcej, bo przeszło połowa zasobu, przypada na lata zaboru pruskiego, akt staropolskich jest ok. 800 m.b. Do największych zespołów należą: Akta miasta Poznania, Komisja Kolonizacyjna w Poznaniu, Konsystorz Ewangelicki, Namiestnik Rzeszy Okręgu „Kraj Warty”, a także zbiór ksiąg metrykalnych. Archiwum przechowuje też ok. 30 tys. map i planów, dokumentację audiowizualną, fotografie, dokumenty pergaminowe, ok. 8800 ksiąg staropolskich (grodzkich, ziemskich, miejskich, cechowych).
W zbiorach archiwum w 1961 roku znalazły się odzyskane z Evangelische Brüder-Unität Herrnhuter w NDR akta i książki polskiej Jednoty Braci czeskich. Razem z dołączonymi 1150 jednostkami akt gmin ewangelicko-unijnych i metrykami tworzą Zespół Akt Braci Czeskich, który zajmuje 17 metrów bieżących[5].
W 2015 roku Międzynarodowy Komitet Programu UNESCO Pamięć Świata obradujący w dniach 4–6 października 2015 roku w Abu Zabi wpisał akta i bibliotekę Braci czeskich na listę Pamięć Świata[6].
Współpraca ze Stowarzyszeniem Wikimedia[edytuj | edytuj kod]
10 lipca 2014 r. Archiwum Państwowe w Poznaniu i Stowarzyszenie Wikimedia Polska podpisało porozumienie o współpracy, na mocy którego na serwerach Wikimedia Commons umieszczane są pliki zawierające zeskanowane obrazy materiałów archiwalnych z zasobu poznańskiego Archiwum.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b O nas.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolska [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Dobosz – Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 [online] [dostęp 2022-11-26] (pol.).
- ↑ CYRYL - Cyfrowe Repozytorium Lokalne [online], cyryl.poznan.pl [dostęp 2020-09-29] (pol.).
- ↑ Janeczek ↓, s. 188-190
- ↑ Akta i Biblioteka Braci Czeskich oraz Księga Henrykowska wpisane na Światową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata" [online], 3 listopada 2015 [dostęp 2023-08-16].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Poznań – atlas aglomeracji 1:15.000, wyd. CartoMedia/Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2010, ISBN 978-83-7445-018-8.
- Atlas architektury Poznania, Janusz Pazder (red.), Aleksandra Dolczewska, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2008, s. 175, ISBN 978-83-7503-058-7, OCLC 316600366.
- Praca zbiorowa, Poznań – spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2004, s. 26, ISBN 83-89525-07-0.
- Marcin Libicki, Poznań – przewodnik, Wydawnictwo Gazeta Handlowa, Poznań, 1997, s. 26–27, ISBN 83-902028-4-0.
- Poznań – przewodnik po zabytkach i historii, Janusz Pazder (oprac.), Jerzy Borwiński, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 204, ISBN 83-87847-92-5, OCLC 830535344.
- Archiwistyka, H. Robótka, B. Ryszewski, A. Tomczak, Warszawa 1989, s. 281–284, 484–485.