Hrabina i wieśniaczka, czyli Przemiana żon

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dwie sceny z paryskiej prapremiery Le Diable à quatre, od lewej: Lucien Petipa (Hrabia), Eugène Coralli (Nauczyciel tańca), Carlotta Grisi (Mazourka), Maria [Jacob] (Hrabina) i Joseph Mazilier (Mazourki), 1845
Carlotta Grisi w Le Diable à quatre, 1845
Carlotta Grisi i Lucien Petipa w polce z Le Diable à quatre, 1845
Aleksander Tarnowski i Konstancja Turczynowicz w tańcu kaczucza z Hrabiny i wieśniaczki (Le Diable à quatre), 1847
Lucien Petipa jako Le Comte Polinski, 1845
Wydanie nut tańców Józefa Stefaniego z baletu Hrabina i wieśniaczka, 1847

Hrabina i wieśniaczka, czyli Przemiana żon (Le Diable à quatre) – balet czarodziejsko-pantomimiczny Josepha Maziliera w dwóch aktach i trzech obrazach z librettem Adolphe’a de Leuvena i muzyką Adolphe’a Adama, inspirowany popularną od XVII wieku angielską komedią The Devil of a Wife, or A Comical Transformation Thomasa Jevona (1686) i jej późniejszymi przeróbkami operowymi.

W XVIII wieku znana była opera komiczna Le Diable à quatre, ou La Double metamorphose z librettem Michela-Jeana Sedaine’a i muzyką François-André Danicana Philidora (1756). Sięgali też do libretta Sedaine’a inni kompozytorzy, w Polsce Gaetano (Kajetan Mayer) w swojej operze komicznej Dyabla wrzawa, czyli Dwoista przemiana (1787)[1].

Również baletmistrzowie dostrzegali już wówczas przydatność tej opowieści dla choreografii, o czym świadczy choćby balet Gasparo Angioliniego (także z jego muzyką) Il diavolo a quattro, ossia La doppia metamorfosi, wystawiony już w 1781 roku w Nuovo Regio Ducal Teatro alla Scala w Mediolanie[2] i powtórzony rok później w weneckim Teatro San Benedetto[3]. Jednak sukces osiągnęła dopiero paryska wersja baletu Le Diable à quatre w choreografii Josepha Maziliera.

Treść baletu[edytuj | edytuj kod]

Librecista tej baletowej wersji popularnego od ponad stu lat wątku, Adolphe de Leuven przeniósł akcję do Polski, do majątku hrabiego Polinskiego, co zainspirowało kompozytora Adolphe’a Adama do wzbogacenia swojej partytury o polkę i efektownego finałowego mazura, kojarzonych przez niego z polską kulturą taneczną.

Fabuła baletu obraca się wokół dwu par: Hrabiego i jego małżonki oraz prostego wyplatacza koszyków o nazwisku Mazourki i jego żony. Niewidomy grajek, którego skrzypce w przystępie złego humoru roztrzaskała Hrabina Polinska, okazuje się czarodziejem i dla ukarania złośnicy sprawia, że na jeden dzień zamienia się ona miejscami z wieśniaczką Mazourką. Hrabina zostaje szybko wypłoszona z domu przez chamskie maniery koszykarza, gdy tymczasem skromna Mazourka zadziwia dwór Polinskich swą skromnością i urokiem osobistym. Po wielu zabawnych perypetiach kara dobiega wreszcie końca ze szczęśliwym skutkiem dla wszystkich. Hrabina obiecuje, że nie będzie odtąd tak dumna i wyniosła, a Mazourki przysięga, że już nigdy nie uderzy swojej dobrej i cierpliwej żony[4].

Prapremiera[edytuj | edytuj kod]

11 sierpnia 1845, Théâtre de l’Académie Royale de Musique, Paryż

  • Libretto: Adolphe de Leuven
  • Choreografia: Joseph Mazilier
  • Muzyka: Adolphe Adam
  • Dekoracje: Pierre Cicéri, Édouard Despléchin, Charles Séchan, Jules Diéterle
  • Kostiumy: Paul Lormier

Po premierze krytyk Hippolyte Lucas pisał na łamach dziennika „Le Siècle” (18 sierpnia 1845): „Dobrze jest, kiedy balet opiera się znanym pomyśle. Baśń ludowa, tradycyjna historia lub stara farsa, którą wszyscy dobrze znają, mają większą szansę sukcesu niż najbardziej oryginalne wzloty poetyckie. Chodzi o to, aby wywrzeć mocne wrażenie wizualne przy pomocy przejrzystego wątku. Czyż nie lepiej, że wątek jest od razu znany i widownia nie musi z wysiłkiem śledzić szczegółów? Balet mitologiczny miał tę przewagę, że kiedy był w modzie, miłość Marsa i Wenus oraz niepokój Wulkana intrygowały jeszcze wiele umysłów. Mitologia jednak wyszła z mody. Zastąpił ją balet fantastyczny, który miał swoje wielkie dni. W powietrzu bujały sylfidy, willidy ledwie dotykały ziemi, a miejsce nimf i bogów zajęły romantyczne zjawy. Balet stał się bardziej tajemniczy, a jednocześnie mglisty i ulotny, w chwili obecnej wydaje się z wolna powracać do rozsądku. Le Diable à quatre ma ilustrować przysłowie. Komedia ta, nawet w czasach Sedaine’a już nienowa, miała uczyć rozumu sekutnice i została trafnie wybrana na otwarcie nowej epoki baletu – baletu budującego, moralizatorskiego. Odkładając żarty na bok, przyznać trzeba, że dobrze jest od czasu do czasu doprowadzić balet z powrotem do prostych zasad zdrowego rozsądku”[4].

Od chwili swojej prapremiery w Paryżu, balet cieszył się dużą popularnością w całej Europie, wystawiono go także w Ameryce. W Warszawie prezentowany był w latach 1847–1867, osiągając ponad 80 przedstawień.

Premiera polska[edytuj | edytuj kod]

16 października 1847, Teatr w Pomarańczarni, Warszawa

Premiera polska została przygotowana z okazji wizyty Mikołaja I, cesarza Rosji i króla Polski, i odbyła się w teatrze dworskim w łazienkowskiej Pomarańczarni w obecności rodziny cesarskiej[5]. Dopiero niecałe dwa tygodnie później balet pojawił się w repertuarze Teatru Wielkiego.

28 października 1847, Teatr Wielki, Warszawa

Warszawska wersja była oparta na paryskim libretcie i choreografii, ale przeniosła akcję baletu do Francji, zmieniając też nazewnictwo głównych postaci. W związku z tym Roman Turczynowicz wzbogacił ją także o dodatkowe tańce, jak bolero i kaczucza, z muzyką dodaną przez dyrygenta przedstawienia, Józefa Stefaniego.

Obszerną analizę i recenzję warszawskiej premiery zamieściła „Gazeta Warszawska”, omawiając szeroko treść baletu, Kreacje głównych wykonawców i chwaląc cały zespół baletowy oraz wyjątkowo wystawną oprawę scenograficzną Antonio Sacchettiego. Czytamy tam m.in.: „Układ nowego baletu winniśmy panu Turczynowiczowi, zasługa jego nie mała w wyborze, w zastosowaniu, w pełnym smaku układzie, w pracy, jaką ponosić musiał dla dania chórom [tzn. zespołowi baletowemu] tej jedności, która wszystkim introdukcjom i finałom jego takie powodzenie zapewnia. Zresztą, on to wysłany do Paryża przez dyrekcję Teatrów starającą się w stolicy gustu zyskać, zawsze nowe środki dla podniesienia naszego baletu; wysłany dla ujrzenia nowych dzieł w swej sztuce, dla zbadania nowych pomysłów jakiej Grisi lub Cerrito, przywiózł Le Diable à quatre, ułożył i jak najspieszniej wyuczył, byśmy u nas mogli mieć nowym to, co jeszcze nie jest stare gdzie indziej.

Wspomnieliśmy już o przepychu i bogactwie zbytkowym kostiumów; dodać tu jeszcze musimy, że dla uzupełnienia staranności w wystawie, wszystkie dekoracje były nowe, wszystkie roboty pana Sacchetti. (...) Wszystkie mają równą zasługę, ale najwięcej wrażenia czyni sypialnia hrabiny, wielki pokój w stylu odrodzenia, mnóstwem ozdób strojny. Trudno rzucić więcej fantazji w pomyśle, więcej dokładności w wykonaniu, więcej smaku w połączeniu tylu szczegółów. Dekoracja ta sama warta szczegółowego rozbioru znawcy, jako jedno z najpiękniejszych wnętrz sztuką malarza stworzonych”[6].

Osoby[edytuj | edytuj kod]

Rola[7][8] Prapremiera 1845[7] Premiera polska 1847[8]
Le Comte Polinski / Hrabia de Saint Leon Lucien Petipa Aleksander Tarnowski
La Comtesse, sa femme / Hrabina Amelia, jego żona Maria [Jacob] Teodozja Gwozdecka
Mazourki, vannier / Maturyn, koszykarz Joseph Mazilier Feliks Krzesiński
Mazourka, sa femme / Ninetta, jego żona Carlotta Grisi Konstancja Turczynowicz
Yvan, concierge du château du Comte / Reymbaud, odźwierny zamku Henri Desplaces Konstanty Budzyński
Yelva, femme de chambre de la Comtesse / Zoe, garderobiana hrabiny Célestine Emarot Emilia Zagórska
Un Vieil aveugle / Niewidomy skrzypek Georges Élie Jan Popiel
Le Maître de la danse / Nauczyciel tańca Eugène Coralli Henryk Meunier
Le Maître d’hôtel / Intendent hrabiego Germain Quériau Bonifacy Pewiński
Un Gènie / Geniusz Aline [Dorsé] Karolina Straus

Kolejne wykonawczynie roli Ninetty w Warszawie:

Kolejni wykonawcy roli Hrabiego de Saint Leona w Warszawie:

Twórcy późniejszych inscenizacji[edytuj | edytuj kod]

Późniejsze realizacje baletu zmieniały lokalnie tytuły, ale wszystkie opierały się na libretcie Adolphe’a de Leuvena i czerpały inspirację z paryskiej wersji Josepha Maziliera, choć ulegały czasem rozmaitym przeróbkom choreograficznym i muzycznym (w nawiasach wykonawcy głównych ról w kolejności: Mazourka i Le Comte Polinski):

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ludwik Bernacki, Teatr, dramat i muzyka ze Stanisława Augusta, t. I, s. 303 i t II, s. 224–225, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1925.
  2. ↑ Carlo Gatti, Il Teatro alla Scala.Nella storia e nell’arte (1778-1963). Cronologia dalle origini al 1963, Rocordi, Milano 1964, s. 148.
  3. ↑ Taddeo Wiel, I teatri musicali veneziani del Settecento, catalogo delle opere in musica rappresentate nel secolo XVIII in Venezia, 1701-1800, Prem. stab. tipo-litografico fratelli Visentini, Venezia 1897, s. 364.
  4. ↑ a b Ivor Guest, Balet romantyczny w Paryżu, przekład Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978, s. 222–223.
  5. ↑ „Kurier Warszawski” nr 278 z 17 października 1847.
  6. ↑ „Gazeta Warszawska” nr 290 z 30 października 1847.
  7. ↑ a b Le Diable à quatre, ballet pantomime en 2 actes, représenté pour la première fois sur le Théatre de l’Academie Royale de musique, le 11 août 1845... (program prapremiery), Mme Ve Jonas, Paris 1845.
  8. ↑ a b Hrabina i wieśniaczka, czyli Przemiana żon (Le Diable à quarte), balet czarodziejski w 2 aktach, akt drugi w 3ch obrazach (program przedstawienia), Warszawa 1848.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Le Diable à quatre, ballet pantomime en 2 actes, représenté pour la première fois sur le Théatre de l’Academie Royale de musique, le 11 août 1845... (program prapremiery), Mme Ve Jonas, Paris 1845.
  • Hrabina i wieśniaczka, czyli Przemiana żon (Le Diable à quarte), balet czarodziejski w 2 aktach, akt drugi w 3ch obrazach... (program przedstawienia), Warszawa 1848.
  • Susan Au, Le Diable à quatre, [w:] International Encyclopedia of Danse, t. 2, Oxford University Press, New York 1998. ISBN 0-19-509462-X (set.), ISBN 0-19-512306-9 (vol. 2)
  • Baliet. Encikłopiedia, Izdatielstwo „Sowietskaja Encikłopiedia”, gławnyj riedaktor Jurij Grigorowicz, Moskwa 1981.
  • Cyril W. Beaumont, Complete Book of Ballets, Putnam, London 1956.
  • Ivor Guest, Balet romantyczny w Paryżu, przekład Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978.
  • Janina Pudełek, Warszawski balet romantyczny, 1802-1866, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1967.
  • Janina Pudełek, Warszawski balet w latach 1867–1915, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1981. ISBN 83-224-0160-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hrabina_i_wieśniaczka,_czyli_Przemiana_żon&oldid=73106764”