Przejdź do zawartości

Idealizm niemiecki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Idealizm niemieckiwspółczesny nurt filozofii niemieckiej rozwijający się w XIX w.

Jego głównymi przedstawicielami byli Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Johann Gottlieb Fichte i Friedrich Wilhelm Joseph Schelling[1].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Idealizm niemiecki czerpał z dorobku Immanuela Kanta i był krytyczną reakcją na jego myśl[2]. Założeniem idealizmu było stworzenie systemu z filozofii Kanta. Ponadto nie każdy z filozofów idealizmu niemieckiego sięgał do twórczości Kanta bezpośrednio (Hegel poznał ją przez pryzmat interpretacji Fichtego). W swoim filozofowaniu Kant zatrzymał się na krytyce, która odgrywała zawsze zasadniczą rolę, natomiast jego następcy podjęli próbę dokonania syntezy.

Istotą idealizmu niemieckiego (i idealizmu w ogóle) było założenie, że myśl jest pierwotna w stosunku do bytu. Główne cechy wyróżniające tych filozofów niemieckich to zupełny brak zmysłu czynnika empirycznego wiedzy, brak realizmu i maksymalizm humanistyczny. Był to idealizm obiektywny, który za tezę przyjął stwierdzenie, że twory przyrody są tylko zjawiskami (fenomenami) ducha obiektywnego, przez to zbliżony był do platońskiego idealizmu[3]. Metodą naukową była dialektyka i dociekania spekulatywne.

Przedstawiciele

[edytuj | edytuj kod]

Johann Gottlieb Fichte

[edytuj | edytuj kod]
Johann Gottlieb Fichte

Fichte uważał się za kontynuatora kantyzmu, zbudował metafizykę opierając się na pojęciu jaźni i dając idealizmowi postać etyczną[4]. Za zasadnicze zagadnienie filozofii uznał stosunek myśli i bytu, dzieląc sposoby pojmowania tego stosunku na realistyczny i idealistyczny. Realizm uznaje byt za pierwotny i z niego wywodzi myśl, idealizm myśl uważa za pierwotną. Fichte przyznawał rację idealizmowi. Byt prawdziwy dla Fichtego był podobny do ideału, do świadomej, wolnej jaźni, a nie do materii. Głosił on prymat rozumu praktycznego nad rozumem teoretycznym[5]. co czyni Fichtego tzw. filozofem wolności. W swoich rozważaniach filozoficznych kierował się dedukcją.

Schelling

[edytuj | edytuj kod]

Schelling dał inną postać idealizmowi niż Fichte. Rozwinął go w filozofii przyrody, dał idealizmowi orientację estetyczną i religijną oraz oparł na intuicji i uczuciu, będąc wyrazicielem panującego romantyzmu. Idealizm transcendentalny Schellinga odnosi się do pojęcia poznania i wiedzy, stanowi on etap poznania, jakim jest świadomość. Metafizyka Schellinga pojmowała byt jako absolut przekraczający przeciwstawienie jaźni i przyrody[6]. Schelling ujmował absolut organicznie i ewolucyjnie oraz dopatrywał się w nim czynników irracjonalnych, które intuicja artystyczna i wiara religijna uchwyci łatwiej niż logiczna dedukcja.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Portret Hegla pędzla L. Sebbensa

Cechami przypisywanymi filozofii Hegla są panlogizm, dialektyka i przede wszystkim idealizm. Hegel stworzył najpełniejszy z idealistycznych systemów, rozwinął pomysły inicjatora ruchu idealistycznego – Fichtego. Idealizm Hegla polegał przede wszystkim na koncepcji, wedle której idea (rozum, ruch) poprzedzała świat materialny w tym sensie, że ten drugi jest jej wytworem. Hegel uważał dualizm myśli i rzeczy za błędny, bo tylko myśl jest pierwotna, a rzeczy są jej wytworami. Fundament idealizmu Hegla i jego systemu opiera się na przekonaniu, że absolut nie jest niczym innym jak rozumem, i w związku z tym także człowiek ze swym skończonym rozumem ma dostęp do absolutu. Stąd wynika racjonalizm w filozofii Hegla przyjmujący założenie, że ponieważ siłą, która wyłoniła świat, jest rozum, zatem prawa rozwoju świata materialnego, podobnie jak praw historii, muszą być rozumne, logiczne (panlogizm)[7].

Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste, jest rozumne[8].

Cała rzeczywistość dla Hegla była logiczna, konieczna i rozumna. Filozofia ta, nie oddzielając rzeczywistości od myśli, była najbardziej uniwersalną filozofią, jaka kiedykolwiek została zaprojektowana.

Heglizm określany jest jako idealizm:

  • obiektywny – byt jest idealny, ale nie jest subiektywny;
  • logiczny – natura bytu jest całkowicie logiczna, nie ma w niej czynników irracjonalnych, składnikiem zarówno myśli, jak i bytu jest pojęcie;
  • ewolucyjny – byt jest zmienny, w naturze bytu leży, iż rozwija się i wyłania z siebie coraz wyższe postacie bytu.

Metoda dialektyczna Hegla opiera się na sprzeczności pojęć – odnośne pojęcia układają się w pary pojęć sprzecznych, które Hegel nazywa tezą i antytezą, po ich starciu wyłania się synteza – nowa jakość. Wszystko toczy się tzw. trójrytmem. Przykładem syntezy bytu i niebytu według Hegla jest pojęcie stawania się. Każda istota bytu jest niezbędnym ogniwem rozwoju.

Rozpatrzona przez nas negatywność jest punktem zwrotnym w ruchu pojęcia. Jest ona prostym punktem negatywnego odnoszenia się do siebie, najbardziej wewnętrznym źródłem wszelkiej działalności, wszelkiego własnego ruchu życia i ducha, dialektyczną duszą, w której zawiera się wszystko, co w sobie samym jest prawdziwe i dzięki której jedynie to, co prawdziwe jest prawdziwe (…)[9].

Arthur Schopenhauer

[edytuj | edytuj kod]

Drugi typ idealizmu niemieckiego, biegunowo przeciwny Fichtemu, Schellingowi i Heglowi, stworzył Arthur Schopenhauer. Nie wykluczał on empirycznego obrazu świata, prowadząc do irracjonalnej metafizyki woluntarystycznej.

Filozofia zjednoczenia

[edytuj | edytuj kod]

Często rozwój klasycznej filozofii niemieckiej sprowadzany jest do powszechnie znanego schematu od filozofii Jacobiego, przez Kanta, Fichtego, Schellinga, aż do Hegla. W interpretacji idealizmu niemieckiego do pewnego okresu nie badano najwcześniejszych tekstów Hegla i nie łączono ich z tekstami innych filozofów[10], którzy wspólną filozofię kształtowali w toku dyskusji. Efektem tych dyskusji stała się filozofia zjednoczenia[11], która przez długi czas była uważana tylko za projekt systemu, później zaczęła być postrzegana odrębnie.


Krytyka idealizmu

[edytuj | edytuj kod]

Nawet w epoce panowania heglizmu były grupy zajmujące inne stanowisko niż idealistyczne i posługujące się inną metodą niż spekulacyjna. Głównym obrońcą metody empirycznej był wówczas Jakob Friedrich Fries, a głównym przedstawicielem realistycznej metafizyki – Johann Friedrich Herbart. W II połowie XIX wieku w Niemczech protoplasta szkoły marburskiej[12], Friedrich Albert Lange, krytykował idealizm niemiecki w następujący sposób:

Nie jest naszą rzeczą rozjaśniać tu, jak to się stało, że Fichte z filozofii Kanta wyrwał właśnie najciemniejszy punkt – naukę o pierwotnej, syntetycznej jedności apercepcji, aby wyprowadzić z niej swoje twórcze ‘ja’; że Schelling z formuły A=A, jakby z pustego orzecha, czarodziejsko wyprowadził wszechświat; że Hegel byt i niebyt mógł orzeknąć za identyczne wśród tryumfalnych okrzyków uznania ze strony chciwej wiedzy młodzieży naszych uniwersytetów[13].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Coreth, Ehlen i Schmidt 2005 ↓, s. 9-101.
  2. Coreth, Ehlen i Schmidt 2005 ↓, s. 3.
  3. Kazimierz Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 126.
  4. Coreth, Ehlen i Schmidt 2005 ↓, s. 11-25.
  5. Coreth, Ehlen i Schmidt 2005 ↓, s. 11-14.
  6. Coreth, Ehlen i Schmidt 2005 ↓, s. 34-37.
  7. Panlogizm zakładał, że wszystkie zjawiska są etapem logicznego rozwoju myśli.
  8. G. Hegel, Zasady filozofii prawa, przeł. A. Landman, Warszawa 1969, s. 17.
  9. G.W.F. Hegel O dialektyce, [w:] T. Koroński Hegel, Warszawa 1966, s. 148.
  10. Byli to: Hölderlin, Sinclair i Zwilling.
  11. Rozbudowany opis i pogląd na filozofię zjednoczenia obejmuje praca U źródeł niemieckiego idealizmu Barbary Markiewicz.
  12. Jedna ze szkół neokantowskich.
  13. F.A. Lange, Historya filozofii materialistycznej i jej znaczenie dla teraźniejszości, t. 2, Warszawa 1881, s. 83–84.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • T. Kroński, Hegel, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1966 r.
  • F.A.Lange, Historya filozofii materialistycznej i jej znaczenie dla teraźniejszości, t. 2, Warszawa 1881 r.
  • B. Markiewicz, „U źródeł niemieckiego idealizmu”, COMSNP, Warszawa 1987 r.
  • A. Noras, Kant i hegel w sporach filozoficznych osiemnastego i dziewiętnastego wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007 r.
    ISBN 978-83-226-1675-8.
  • W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005 r.
    ISBN 83-01-14466-1.
  • Emerich Coreth, Peter Ehlen, Josef Schmidt, Filozofia XIX wieku, Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2005.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]