Irena Cabejszek

Irena Cabejszek

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	1 października 1910 Kraków
Data i miejsce śmierci	12 września 1972 Warszawa
Profesor nauk przyrodniczych
Specjalność: botanika, fykologia, hydrobiologia
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1938 – hydrobiologia Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1955
Profesura	1965
Dydaktyk, naukowiec
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Instytut	Państwowy Zakład Higieny w Warszawie
Uczelnia	Akademia Medyczna w Warszawie
Odznaczenia

Irena Cabejszek (ur. 1 października 1910 w Krakowie, zm. 12 września 1972 w Warszawie) – polska uczona, botaniczka, specjalizująca się w fykologii i hydrobiologii. Profesor związana z Państwowym Zakładem Higieny w Warszawie, pionierka badań wpływu pestycydów na właściwości wody i organizmy wodne w Polsce.

Życiorys

Urodziła się 1 października 1910 roku w Krakowie. Po ukończeniu szkoły średniej w 1929 roku rozpoczęła studia biologiczne na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1934 roku ukończyła studia z tytułem magistra botaniki. W latach 1934–1935 pracowała pod kierunkiem prof. Jadwigi Wołoszyńskiej i prof. Alfreda Lityńskiego w Katedrze Botaniki Farmaceutycznej UJ. Po studiach przez rok pracowała jako nauczycielka biologii w żeńskim gimnazjum w Miechowie. W latach 1935–1937 jako stypendystka Towarzystwa Naukowego Warszawskiego brała udział w wyprawach badawczych na Polesie (obecnie teren Białorusi) organizowanych przez Alfreda Lityńskiego. Od 1938 do 1939 roku współpracowała ze Stacją Biologiczną w Pińsku (obecnie Białoruś). W 1938 r. uzyskała stopień doktora hydrobiologii na Uniwersytecie Jagiellońskim (według innych źródeł doktorat obroniła po II wojnie światowej w 1947 roku). Od marca 1939 roku zawodowo związana z Państwowym Zakładem Higieny w Warszawie, gdzie pod kierunkiem prof. Mariana Stangenberga badała plankton zanieczyszczonych zbiorników wodnych. Pracowała w zakładzie przez czas II wojny światowej wykonując prace narzucone przez władze nazistowskie. W tym czasie, mimo zakazu prowadzenia badań naukowych, w ukryciu opisywała materiał zebrany przed wojną i przygotowała pracę o planktonie Niemna, opublikowaną po zakończeniu wojny. Uczestnicząc aktywnie w reaktywacji PZH w powojennej Polsce przeprowadziła się do Łodzi, gdzie kontynuowała przerwane badania czystości wód. W 1946 roku powróciła do Warszawy, gdzie została adiunktem i kierownikiem Pracowni Higieny i Sanitarnej Ochrony Wód PZH. Ponadto była zatrudniona w Katedrze Higieny Komunalnej Akademii Medycznej w Warszawie i we współpracy z profesorem Janem Justem prowadziła zajęcia dydaktyczne na Studium Sanitarno-Epidemiologicznym Akademii. Habilitowała się w 1955 roku. Uzyskała stopień profesora nadzwyczajnego, a w 1965 roku tytuł profesora. Kiedy w 1956 r. formował się Instytut Gospodarki Wodnej, pomagała w jego organizacji, szkoleniu pracowników i konsultowała projekty, m.in. budowę zbiornika Zegrzyńskiego. Z końcem 1970 roku przeszła na emeryturę. Oprócz pracy badawczej i dydaktycznej prowadziła także aktywną działalność społeczną.

Zmarła 12 września 1972 roku w Warszawie.

Działalność naukowa

Pracując na UJ jeszcze podczas studiów badała plankton rzeki Białej Przemszy. W zgromadzonych podczas wypraw na Polesie materiałach badała między innymi okrzemki, opisując nowy gatunek Fragilaria zasuminensis Cabejszakówna 1937 (przeniesiony później do innego rodzaju Eunotia zasuminensis (Cabejsz.) Körner 1970). Jej zainteresowania w obszarze fykologii rozwijały się pod kierunkiem Jadwigi Wołoszyńskiej i dotyczyły fizjografii i systematyki glonów występujących m.in. w Wiśle. Organizowała zespołowe prace nad charakterystyką hydrobiologiczno-sanitarną w środkowym biegu tej rzeki. Zajmowała się oceną stanu zanieczyszczenia polskich rzek, m.in. ściekami czy zanieczyszczeniami radioaktywnymi. Prowadziła pionierskie w Polsce badania nad wpływem pestycydów na środowiska wodne – zarówno na właściwości fizyko-chemiczne wody, jak i rozwój żyjących w niej organizmów. W latach 1951–1962 publikowała charakterystykę sanitarną polskich rzek i innych zbiorników wodnych, w oparciu między innymi o analizę okrzemek. Stawiane przez nią postulaty dotyczące ograniczenia stosowania pestycydów zostały później zrealizowane w formie praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska.

Opublikowała wiele prac z zakresu hydrobiologii sanitarnej i ochrony wód. Publikowała pod nazwiskiem Irena Cabejszekówna, później Irena Cabejszek. Opisane przez nią taksony organizmów oznaczane są nazwiskiem Cabejszekówna lub skrótem Cabejsz..

Członkostwo

Pełniła funkcję Sekretarza Komitetu Hydrobiologicznego Wydziału II Nauk Biologicznych Polskiej Akademii Nauk. Była członkiem założycielem Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, pełniąc szereg funkcji organizacyjnych.

Wybrane publikacje

• IrenaI. Cabejszek IrenaI., Przyczynek do znajomości okrzemek Białej Przemszy i jej dorzecza na terenie Pustyni Błędowskiej, „Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa”, 9, 1935, s. 170-184 .
• IrenaI. Cabejszekówna IrenaI., Fragilaria zasuminensis n. sp. w jeziorze Zasuminskim na Polesiu, „Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa”, 10 (4), Suwałki 1937, s. 423-425 .
• IrenaI. Cabejszek IrenaI., Materiały do znajomości planktonu roślinnego Polesia. I. Zbiorniki wodne Zahorynia, „Arch. Hydrobiol. Ryb.”, 10, 1937, s. 319-343 .
• IrenaI. Cabejszek IrenaI., Materiały do znajomości planktonu roślinnego Polesia. II. Zbiorniki wodne okolic Pińska, „Arch. Hydrobiol. Ryb.”, 12, 1939, s. 97-114 .
• IrenaI. Cabejszek IrenaI., O potrzebie ochrony wód powierzchniowych, „Gaz Woda Tech. sanit.”, 24, 1950, s. 257-259 .
• I.I. Cabejszek I.I. i inni, Badania higieniczno-sanitarne rzeki Wisły w rejonie Warszawy, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 8 (4), 1957, ISSN 0035-7715 .brak strony (czasopismo)
• I.I. Cabejszek I.I., M.M. Stasiak M.M., Badania nad wpływem niektórych metali na biocenozę wodną przy zastosowaniu daphnia magna jako wskaźnika, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 11 (4), 1960, ISSN 0035-7715 .brak strony (czasopismo)
• I.I. Cabejszek I.I. i inni, Badania nad ustaleniem dopuszczalnej dawki aldrinu w wodzie, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 15 (5), 1964, ISSN 0035-7715 .brak strony (czasopismo)
• IrenaI. Cabejszek IrenaI., Wpływ tritoxu (DDT, DMDT, gamma HCH) na organizmy wodne, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 20 (6), 1969, ISSN 0035-7715 .brak strony (czasopismo)
• I.I. Cabejszek I.I., J.J. Stanisławska J.J., Wpływ metyloparationu (0,0-dwumetylotiofosforan p-nitrofenylu) na organizmy wodne, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 17 (4), 1966, ISSN 0035-7715 .brak strony (czasopismo)
• I.I. Cabejszek I.I., J.J. Maleszewska J.J., Wpływ metyloparationu i tiometonu na zużycie tlenu przez organizmy wodne, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 21 (1), 1970, ISSN 0035-7715 .brak strony (czasopismo)
• I.I. Cabejszek I.I., J.J. Maleszewska J.J., J.J. Stanislawska J.J., Wpływ Tritoxu na biocenozę eksperymentalnych zbiorników wodnych, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 22 (3), 1971, ISSN 0035-7715 .brak strony (czasopismo)

Odznaczenia

Została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi.