Języki centralnego Flores

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Języki centralnego Flores (inaczej języki ngadha-lio[1][2]) – postulowana grupa językowa obejmująca szereg języków austronezyjskich z centralnej części indonezyjskiej wyspy Flores, jednej z Małych Wysp Sundajskich. Obszar występowania tych języków graniczy od zachodu z językiem manggarai oraz od wschodu z językiem sika[3][4].

Języki[edytuj | edytuj kod]

Grupa języków centralnego Flores obejmuje następujące języki:[5][6][7]

Języki te wykazują pewne cechy decydujące o ich bliskim pokrewieństwie (wspólne innowacje leksykalne i semantyczne, piątkowo-dziesiątkowy system liczbowy)[13]. Taka grupa nie została jednak uwzględniona przez redaktorów bazy danych Ethnologue (wyd. 25), gdzie języki te (oraz szereg innych) umieszczono w ramach grupy bima-lembata, nie klasyfikując ich bliżej[14]. Jest natomiast obecna w serwisie Glottolog (4.5)[5]. Najbliższym krewnym tych języków wydaje się być palu’e, używany na niewielkiej wyspie o tej samej nazwie[15][11].

Najbardziej znaczący spośród tych języków (pod względem liczby użytkowników i zasięgu geograficznego) to li’o (ze wschodniego krańca obszaru grupy)[16]. Dużą społeczność użytkowników ma również ende, który obejmuje zasięgiem miasto Ende[17]. Nga’o (uchodzący za dialekt ende lub język bliski nage-kéo) nie został dobrze opisany[18]. So’a bywa uznawany za odrębny język[19].

Słabo poznany namut-nginamanu był błędnie klasyfikowany jako dialekt rembong-wangka[20]. Wysuniętym na zachód językiem rongga posługuje się niewielka społeczność w pobliżu języka manggarai. Język ten przez dłuższy czas pozostawał praktycznie niepoznany, lecz I Wayan Arka podjął szeroko zakrojone działania na rzecz jego dokumentacji[21].

Gramatyka[edytuj | edytuj kod]

W odróżnieniu od większości języków austronezyjskich języki centralnego Flores mają charakter wysoce izolujący[22][23][24]. Nie występują w nich morfemy derywacyjne i fleksyjne, a do wyrażania relacji gramatycznych służy przede wszystkim szyk wyrazów. Np. w języku rongga występuje sztywny szyk SVO: jara ndau kenda ja’o (koń ten kopnąć ja) „ten koń mnie kopnął”[25]. Dzierżawczość jest wyrażana poprzez odpowiednie zestawienie wyrazów – określnik dzierżawczy następuje po rzeczowniku: ine ja’o (matka ja) „moja matka”[26].

Rozwój historyczny[edytuj | edytuj kod]

Według Johna McWhortera izolujący charakter języków centralnego Flores wynika z przesunięcia językowego, tj. miało dojść do wymiany języka wśród dorosłej populacji, która pierwotnie posługiwała się zupełnie innymi językami, ale przeszła na język będący przodkiem dzisiejszych języków ngadha-lio (być może przyniesiony z rejonu wyspy Celebes). Doprowadziło to do zaniku elementów morfologii derywacyjnej i fleksyjnej, bez względu na typologię języków, które weszły ze sobą w kontakt. Zmiany te są typowe dla języków pidżynowych i kreolskich, które najczęściej wykazują znaczne uproszczenie w stosunku do języka źródłowego[23]. Występują związki historyczne między wyspą Flores a Celebes[27].

Alexander Elias postuluje, że izolujący charakter języków ngadha-lio można wytłumaczyć obecnością przedaustronezyjskiego (papuaskiego) substratu językowego, który miałby wykazywać cechy obszaru językowego mekong-mamberamo. Ich profil typologiczny rozwinąłby się zatem pod wpływem struktury wcześniejszego języka, a nie z samego faktu przesunięcia językowego. Elias szacuje, że do nadejścia ludności austronezyjskiej (i przyjęcia ich języka przez wcześniejszych mieszkańców wyspy) miałoby dojść ok. 2500–1500 r. p.n.e.[28]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Arka 2016 ↓, s. 296–297.
  2. ↑ M. Junus Melalatoa: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L–Z. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 622–625. OCLC 1027453789. [dostęp 2022-08-12]. (indonez.).
  3. ↑ Christopher Schmidt: Morphosyntax of Wangka, a dialect of Rembong-Riung. Rice University, 2013, s. 19. OCLC 1081448176. [dostęp 2023-10-08]. (ang.).
  4. ↑ Elias 2018 ↓, s. 86, 87.
  5. ↑ a b Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Central Flores. Glottolog 4.5. [dostęp 2022-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-04)]. (ang.).
  6. ↑ Elias 2018 ↓, s. 74–84.
  7. ↑ Elias 2020 ↓, s. 10 (pdf, online); s. 296 (książka).
  8. ↑ Elias 2018 ↓, s. 82, 145–146.
  9. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Namut-Nginamanu. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-04)]. (ang.).
  10. ↑ Louise Baird: A Grammar of Kéo: An Austronesian Language of East Nusantara. Canberra: Department of Linguistics, The Research School of Pacific and Asian Studies at The Australian National University, 2002, s. 1. OCLC 746845105. [dostęp 2021-08-19]. (ang.).
  11. ↑ a b Elias 2020 ↓, s. 16 (pdf, online); s. 302 (książka).
  12. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Ende, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2022-05-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  13. ↑ Elias 2020 ↓, s. 15–16 (pdf, online); s. 302 (książka).
  14. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Bima-Lembata, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 25, Dallas: SIL International, 2022 [dostęp 2022-05-11] [zarchiwizowane z adresu 2022-05-11] (ang.).
  15. ↑ Elias 2018 ↓, s. 85.
  16. ↑ Elias 2018 ↓, s. 75.
  17. ↑ Elias 2018 ↓, s. 77.
  18. ↑ Elias 2018 ↓, s. 78.
  19. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath: So’a. Glottolog 3.4. [dostęp 2022-08-04]. (ang.).
  20. ↑ Leif Asplund: Rembong-Wangka: Its position among the Manggaraic languages, some formative elements and adnominal possession. Institutionen för lingvistik, Stockholms universitet, 2020, s. 4. OCLC 1234522023. [dostęp 2023-10-08]. (ang.).
  21. ↑ Elias 2018 ↓, s. 84.
  22. ↑ Arka 2016 ↓, s. 312.
  23. ↑ a b John H. McWhorter. The radically isolating languages of Flores: a challenge to diachronic theory. „Journal of Historical Linguistics”. 9 (2), s. 177–207, 2019. DOI: 10.1075/jhl.16021.mcw. (ang.). 
  24. ↑ Elias 2018 ↓, s. 14, 74.
  25. ↑ Arka 2016 ↓, s. 168.
  26. ↑ Arka 2016 ↓, s. 71.
  27. ↑ Maribeth Erb: The Manggaraians: A Guide to Traditional Lifestyles. Times Editions, 1999, s. 85, seria: Vanishing cultures of the world. ISBN 981-204-059-5. OCLC 41572877. (ang.).
  28. ↑ Elias 2020 ↓.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_centralnego_Flores&oldid=71483503”