Johann Rist

Johann Rist
Data i miejsce urodzenia	8 marca 1607 ; Ottensen
Data i miejsce śmierci	31 sierpnia 1667 ; Wedel
Miejsce spoczynku	Wedel
Zawód, zajęcie	poeta, pastor, purysta językowy
Narodowość	niemiecka
Alma Mater	Uniwersytet w Rinteln
Wyznanie	ewangelickie

Johann Rist (ur. 8 marca 1607 w Ottensen, zm. 31 sierpnia 1667 w Wedel) – niemiecki poeta i dramaturg epoki baroku, teolog ewangelicki, purysta językowy^[1].

Życiorys

Urodził się w Ottensen (obecnie dzielnica Hamburga) jako syn pastora ewangelickiego. Był najstarszym z ośmiorga rodzeństwa. Uczęszczał do szkół w Hamburgu i Bremie. Następnie ok. 1626 podjął studia teologii na uniwersytecie w Rostocku. Uczęszczał też na wykłady z języka hebrajskiego, matematyki, chemii, farmacji i medycyny. Jednak nie ma całkowitej pewności, że był oficjalnym studentem w Rostocku, gdyż jego nazwisko nie widnieje w zachowanych aktach tego uniwersytetu. Od roku 1629 studiuje na uniwersytecie w Rinteln. Następnie przenosi się do Hamburga, gdzie razem z Ernstem Stapelem tworzy pierwszą sztukę teatralną, w której występuje jako aktor^[2].

W roku 1635 zostaje pastorem w Wedel k. Hamburga, pozostaje tam do śmierci. Podczas wojny trzydziestoletniej w roku 1643 jego mieszkanie zostaje splądrowane, zniszczona została jego biblioteka i zbiory minerałów, zbiory numizmatyczne, instrumenty astronomiczne. Podobne nieszczęście spotyka go podczas działań wojennych w roku 1658. W 1645 zostaje członkiem stowarzyszenia literacko-językowego Pegnesischer Blumenorden w Norymberdze (stowarzyszenie istnieje do dziś) i otrzymuje pseudonim „Daphnis aus Cimbrien”. W roku 1647 przystępuje do Towarzystwa Owocodajnego (die Fruchtbringende Gesellschaft) z pseudonimem „Krzepki” (der Rüstige)^[2]^[3].

W uznaniu za swe zasługi w dziedzinie literatury otrzymuje honorowy tytuł poeta laureatus, a w 1653 otrzymuje od cesarza tytuł szlachecki z herbem przedstawiającym łabędzia (Schwan) z wieńcem laurowym. Książę Christian von Mecklenburg nadaje mu tytuł radcy kościelnego. W roku 1660 Rist zakłada nowe stowarzyszenie językowo-literackie der Elbschwanenorden (istnieje do roku 1667) i przyjmuje pseudonim „Palatin”. Cele stowarzyszenia: propagowanie poezji i dbanie o czystość języka niemieckiego^[2].

Twórczość

Był autorem 30 dramatów (zachowały się jedynie cztery), 12 zbiorów wierszy lirycznych, ponad 650 pieśni religijnych. Muzykę do jego tekstów pisali różni kompozytorzy^[3].

W utworze Rettung der Edlen Teutschen Hauptsprache („Ratowanie szlachetnego języka niemieckiego jako języka głównego”) porusza problem wyrazów obcych w języku niemieckim i proponuje dla wielu z nich wyrazy rodzime. Z kolei w Teutschland-Lied opisuje w zbeletryzowanej formie problem kulturowego i gospodarczego uzależnienia Niemiec od Francji, Włoch i Hiszpanii. Bohaterem jest Pędziwiatr (Sausewind), snob i blagier, który bez umiaru posługuje się wyrazami obcymi. Jones nazywa to dzieło „kamieniem milowym niemieckiego puryzmu” („Markstein des deutschen Purismus”)^[4]^[5].

Ponadto zajmował się Rist medycyną, chemią, matematyką, botaniką^[6].

Dzieła (wybór)

Irenomachia oder Friede und Krieg (współaut. Ernst Stapel)(1630) (dramat)
Perseus (1634) (dramat historyczny)
Himmlische Lieder (1642)
Rettung der Edlen Teutschen Hauptsprache (1642)
Des Daphnis aus Cimbrien Galathee (1642)
Wallenstein (1647) (dramat)
Holsten vergiß es nicht! (1648)
Sabbatische Seelenlust (1651)
Neuer Himmlischer Lieder Sonderbares (1651)
Das Friedejauchtzende Teutschland (1653) (dramat)
Sechs Monatsgespräche (1663-1668) (w konwencji dialogu Palatina z jego przyjaciółmi na określone tematy – jeden temat na jeden miesiąc)^[7]
Sämtliche Werke (red) E. Mannack, 7 tomów (1967-1981).

Życie prywatne

W 1635 żeni się z Elisabeth Stapel (siostrą Ernsta Stapela). W 1662 żona umiera, pozostawiając pięcioro dzieci, z których troje przeżyje. W roku 1664 drugą żoną Rista zostaje Anna Hagendorn, z d. Badenhoop, wdowa po jego przyjacielu^[6].

Upamiętnienie (niektóre przykłady)

Od roku 2015 działa w Wedel Johann-Rist-Gesellschaft^[8], w tymże mieście istnieje gimnazjum oraz klub sportowy noszące jego imię.

Zobacz też

Przypisy

↑ Rist Johann(es), [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-02-25] .
↑ ^a ^b ^c Zeno, Biografie von Johann Rist [online], www.zeno.org [dostęp 2024-02-25] (niem.).
↑ ^a ^b DeutscheD. Biographie DeutscheD., Rist, Johann – Deutsche Biographie [online], www.deutsche-biographie.de [dostęp 2024-02-25] (niem.).
↑ William JervisW.J. Jones William JervisW.J. (red.), Sprachhelden und Sprachverderber. Dokumente zur Erforschung des Fremdwortpurismus im Deutschen (1478-1750), Berlin – New York 1995, s. 89 [dostęp 2024-02-25] (niem.).
↑ RyszardR. Lipczuk RyszardR., Walka z wyrazami obcymi w NIemczech – historia i współczesność, Kraków: Universitas, 2014, s. 49 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
↑ ^a ^b Johann Rist Biographie [online], Pohlw – Deutsche Literaturgeschichte & Literaturepochen, 12 czerwca 2017 [dostęp 2024-02-25] (niem.).
↑ Die Monatsgespräche von Johann Rist [online], www.wedel.de [dostęp 2024-02-25] (niem.).
↑ Johann-Rist-Gesellschaft e.V.[1].

[1] Rist Johann(es), [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-02-25] .

[:0-2] Zeno, Biografie von Johann Rist [online], www.zeno.org [dostęp 2024-02-25] (niem.).

[:1-3] DeutscheD. Biographie DeutscheD., Rist, Johann – Deutsche Biographie [online], www.deutsche-biographie.de [dostęp 2024-02-25] (niem.).

[4] William JervisW.J. Jones William JervisW.J. (red.), Sprachhelden und Sprachverderber. Dokumente zur Erforschung des Fremdwortpurismus im Deutschen (1478-1750), Berlin – New York 1995, s. 89 [dostęp 2024-02-25] (niem.).

[5] RyszardR. Lipczuk RyszardR., Walka z wyrazami obcymi w NIemczech – historia i współczesność, Kraków: Universitas, 2014, s. 49 [dostęp 2024-02-25] (pol.).

[:2-6] Johann Rist Biographie [online], Pohlw – Deutsche Literaturgeschichte & Literaturepochen, 12 czerwca 2017 [dostęp 2024-02-25] (niem.).

[7] Die Monatsgespräche von Johann Rist [online], www.wedel.de [dostęp 2024-02-25] (niem.).

[8] Johann-Rist-Gesellschaft e.V.[1].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]