Karczownik górski
| Arvicola monticola[1] | |
| de Sélys Longchamps, 1838 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
karczownik górski |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Karczownik górski[3][4][a], karczownik mniejszy[9][10][11][12] (Arvicola monticola), ludności podkarpackiej znany jako nornica lub połch[10] – gatunek gryzonia z podrodziny karczowników (Arvicolinae) w rodzinie chomikowatych.
Zasiedla głównie tereny górskie[11] środkowej i południowej Europy[5][13], w tym południowej Polski[2].
W 2000 roku po kilkudziesięcioletniej przerwie ponownie oddzielony od karczownika ziemnowodnego (A. amphibius) jako odrębny gatunek[5][2][13][14][15]. Ostatnie badania molekularne i morfologiczne sugerują jednak, że A. monticola to podgatunek lub synonim A. amphibius[16].
W odróżnieniu od niego jest nieco mniejszy[17][2][9][10][11][13][18], ma jaśniejsze[9][10][11][18] i bardziej miękkie[2][13] futerko, krótszy ogon[9][10][11][18], zredukowane zgrubienia na podeszwach łapek[2][13], górne siekacze mocno wysunięte do przodu[2][9][10][13] i prowadzi ziemny, a nie ziemno-wodny tryb życia[2][9][10][11][13].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Początkowo opisany jako gatunek, potem połączony z karczownikiem Arvicola terrestris (obecnie Arvicola amphibius[19]) jako jego podgatunek A. t. scherman, w 2000 roku ponownie został uznany za odrębny gatunek (Arvicola scherman)[5][2][13][14][15].
Niezależny status taksonomiczny kopalnych karczowników ze Szwajcarii został zademonstrowany pod koniec lat 90. XX wieku na podstawie markerów molekularnych. Szwajcarskie karczowniki zostały następnie połączone z kopalnymi korczownikami z różnych górskich części Europy, w tym Karpat, i taksonomicznie rozpoznane jako A. scherman. Nazwa ta jest jednak synonimem A. amphibius. Rekonstrukcje filogenetyczne wykazały, że kopalne karczowniki należą do dwóch odrębnych gatunków, a jednym z nich jest monticola[20].
Ostatnie badania molekularne i morfologiczne wspierają jednak pogląd, że A. monticola to podgatunek lub synonim A. amphibius (karczownika ziemnowodnego)[21][22][16].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Karczownik górski (Arvicola monticola, wcześniej znany jako A. scherman) zasiedla głównie tereny górskie[11] środkowej i południowej Europy[5][13], w tym południowej Polski[2]. W Alpach francuskich spotykany jest nawet na wysokości 2400 m n.p.m.[2]
Według źródeł krajowych z połowy XX wieku, gdzie jest najpierw opisywany jako A. scherman[9][11][18], potem jako A. terrestris scherman[10][23], występuje licznie w południowej Polsce[10][23], przede wszystkim na Podkarpaciu[9][10][11][18] i w Pieninach[9][11]. Natomiast klucz do oznaczania ssaków Polski pod redakcją Zdzisława Pucka z 1984 roku[17] podaje, że Arvicola terrestris scherman jest spotykany w Sudetach Zachodnich i Wschodnich oraz na południowym skraju Górnego Śląska i Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej.
W Polsce, na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r., a następnie 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, osobniki tego gatunku znajdujące się poza terenem ogrodów, upraw ogrodniczych i szkółek leśnych są objęte częściową ochroną gatunkową[12][24].
Środowisko[edytuj | edytuj kod]
Karczownik górski (Arvicola monticola) w odróżnieniu od karczownika (Arvicola amphibius) prowadzi ziemny a nie ziemno-wodny tryb życia[2][13]. Znany jest z tego, że chętnie zasiedla oddalone od zbiorników wodnych pola i sady[9][10][11].
Morfologia i anatomia[edytuj | edytuj kod]
Cechy różniące karczownika mniejszego (Arvicola monticola) od karczownika (Arvicola amphibius) to:
- nieco mniejsze rozmiary[17][2][9][10][11][13][18]
- jaśniejsze[9][10][11][18] i bardziej miękkie[2][13] futerko
- Wierzch ciała u niego jest szarożółtawy lub kremowy, spód jaśniejszy, podczas gdy u karczownika ciemny (latem szarobrunatny, zimą czarnobrunatny) z jaśniejszymi bokami, a spód brudnoszary (czasem z żółtawym odcieniem). U tego drugiego zdarzają się nawet zupełnie czarne osobniki[9][10][11].
- krótszy ogon[9][10][11][18]
- zredukowane zgrubienia na podeszwach łapek[2][13]
- nieco odmienna budowa czaszki[9][10][11][18]
Niektóre są zestawione w poniższej tabeli[9][10]:
| Karczownik górski | Karczownik | |
|---|---|---|
| długość - ciała - ogona - stopy tylnej - kondylobazalna czaszki |
(mniejszy) 113–170 mm 50–70 mm 25–26 mm 32-35,5 mm |
(większy) 160–205 mm 90–135 mm 27–30 mm 35,5–40 mm |
| wierzch ciała | jasny, żółtawoszary | ciemny, czasem prawie czarny |
| ogon: połowa długości ciała | nieco krótszy | równy lub nieco dłuższy |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Arvicola monticola, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p F. Cassola, Arvicola scherman, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2013, wersja 2013.2 [dostęp 2014-03-27] (ang.).
- ↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 235. ISBN 978-83-88147-15-9. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ A. Boroń, D. Juchno, J. Szlachciak, G. Formicki, M. Guzik, W. Zamachowski, B. Borczyk, Z. Szyndlar, A. Dyrcz, M. Ciechanowski, W. Bogdanowicz: Fauna Polski - Charakterystyka i wykaz gatunków. Redaktorzy: W. Bogdanowicz, E. Chudzicka, I. Pilipiuk, E. Skibińska. T. IV: Strunowce (Chordata), kręgowce (Vertebrata): kręgowce bezszczękowe (Petromyzontidae), promieniopłetwe (Actinopterygii), płazy (Amphibia), gady (Reptilia), ptaki (Aves), ssaki (Mammalia). Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2014. ISBN 978-83-88147-14-2. [dostęp 2015-11-18]. Ssaki - M. Ciechanowski, W. Bogdanowicz.
- ↑ a b c d e Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Arvicola scherman. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 16 lutego 2014]
- ↑ Carlos Iglesias, Cristina Mata, Juan E. Malocorresponding. The Influence of Traffic Noise on Vertebrate Road Crossing Through Underpasses. „Ambio”. 41 (2), s. 193–201, 2012 March. DOI: 10.1007/s13280-011-0145-5. PMCID: PMC3357842.
- ↑ Mikołaj Burczak-Abramowicz. Krytyki i oceny. K. A. Tatarinov: "Fauna chrebetnych zachodu Ukrainy. Ekologia, značennia, ochorona" . Vydavnyctvo Lviskoho Universytetu, 1973, str. 1-260, 8 kolorowych ilustracji, 60 fot., 26 ryc, 61 tabl.. „Przegląd Zoologiczny”. XXII (1), s. 109–113, 1978. Państwowe Wydawn. Naukowe (PWN). ISSN 0033-247X. [dostęp 2014-02-16].
- ↑ Grzegorz Lesiński, Przemysław Stolarz. Drobne ssaki w Paszkówce koło Krakowa na podstawie analizy zrzutek puszczyka Strix aluco. „i-manager’s Journal on Electronics Engineering”. 68 (2), s. 109–113, 2012. i=manager. ISSN 2229-7286. [dostęp 2014-02-16].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Wacław Skuratowicz: Szkodliwe gryzonie i ich zwalczanie. Wyd. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne (PWRiL), 1954, s. 17, 38.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Wacław Skuratowicz: Gryzonie : biologia i zwalczanie gatunków szkodliwych. Wyd. trzecie poprawione i rozszerzone. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne (PWRiL), 1963, s. 59-62.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Józef Zwierz: Leptospirozy. Wyd. II. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1964, s. 83-84.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348). [dostęp 2014-10-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Panteleyev PA. (red.): Species of the Fauna of Russia and Contiguous Countries. The Water Vole: Mode of the Species. Moskva, Russia: Nauka, 2000. (ros.).
- ↑ a b Zagorodnyuk, I. V.. A review of the Recent Muroidea (Mammalia), described from the territory of the Ukraine (1777-1990). „Vestnik Zoologi”. 2, s. 39-48, 1992.
- ↑ a b Zagorodnyuk, I. V.: Nomenclature and system of genus Arvicola. W: Panteleyev PA. (red.): Species of the fauna of Russia and the contiguous countries. The water vole: Mode of the species. Moscow: Nauka, 2000, s. 174-192. (ros.).
- ↑ a b Arvicola amphibius (ASM Mammal Diversity Database #1002037) fetched [2023-01-03]. Mammal Diversity Database. [2023]. https://www.mammaldiversity.org/explore.html#genus=Arvicola&species=amphibius&id=1002037
- ↑ a b c Zdzisław Pucek (red.): Klucz do oznaczania ssaków Polski. Wyd. drugie zmienione i poprawione. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 1984, s. 178-180. ISBN 83-01-05408-5.
- ↑ a b c d e f g h i Wacław Skuratowicz: Krajowe zwierzęta ssące : klucz do oznaczania. Wyd. I. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych (PZWS), 1952, s. 52, 66-67.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Arvicola amphibius. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 16 lutego 2014]
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 354. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ A. Mahmoudi, L.C. Maul, M. Khoshyar, J. Darvish, M. Aliabadian & B. Kryštufek. Evolutionary history of water voles revisited: Confronting a new phylogenetic model from molecular data with the fossil record. „Mammalia”. 84 (2), s. 171–184, 2020. DOI: 10.1515/mammalia-2018-0178. (ang.).
- ↑ P. Chevret, S. Renaud, Z. Helvaci, R.G. Ulrich, J.P. Quéré & J.R. Michaux. Genetic structure, ecological versatility, and skull shape differentiation in Arvicola water voles (Rodentia, Cricetidae). „Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research”. 58 (4), s. 1323–1334, 2020. DOI: 10.1111/jzs.12384. (ang.).
- ↑ a b Kazimierz Kowalski (red.): Ssaki - Mammalia. Cz. 5. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 1964, s. 165, 170-172, seria: Klucze do Oznaczania Kręgowców Polski.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..