Kierpce
Kierpce (gw. kiyrpce, kyrpce, karple, krypcie), lp kierpec – płytkie, lekkie chodaki szyte ręcznie, przeważnie z jednego kawałka skóry, wiązane rzemykami[1]; tradycyjne obuwie skórzane noszone jeszcze współcześnie, m.in. przez górali i mieszkańców łuku karpackiego.
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Nazwa ta jest zapożyczeniem z języka słowackiego – od krpec, co do gwar słowackich przeszło z niemieckiego od określenia Bindische kirpl. W łacinie ten typ obuwia nazywano carbatinae[2]. Kierpce już od wczesnego średniowiecza wytwarzano z prawdziwej, twardej skóry, która nadaje im wytrzymałość. wytrzymałe. Stosowane były powszechnie do XX wieku, m.in. w Karpatach i na Bałkanach; w Rumunii nazywane są opinci, w Bułgarii cyrwuli (albo opynci, opinci), w Macedonii – opanci, w Albanii – opinga.
W polskim stroju góralskim
[edytuj | edytuj kod]W Polsce kierpce znane są przede wszystkim jako element stroju górali podhalańskich i beskidzkich. Paradne męskie kierpce na obcasie zdobiono metalowymi „cętkami”. Modne były w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej, obecnie nadal są noszone przez mężczyzn, głównie mieszkańców Bukowiny Tatrzańskiej i okolic.
Górale podhalańscy używali do wyrobu kierpców skóry bydlęcej wyprawionej korą świerkową lub dębową[3]. Obuwie gorszej jakości było wyrabiane ze świńskiej skóry, zwano je popularnie „świńscokami”[4].
Wyprawianie skóry odbywało się w gospodarstwach domowych. Kupowano również gotową, wyprawioną skórę u garbarzy lub na targach. Z jednego płata skóry wykrawano prostokątny kawałek pasujący rozmiarem do stopy, który łączono pośrodku rzemykiem, przechodzącym dalej przez nacięcia wzdłuż brzegów i zadzierzgiwano na pięcie. Następnie na wysokości palców zawijano narożniki, tworząc szpiczasty czub, tzw. kufę[3]. Do przytrzymywania płytkich kierpców służyły rzemienie zapinane na klamerki.
Noszono je zarówno na co dzień, jak i w niedziele i święta. Nogi przed obuciem owijano lnianymi onucami, w zimie wykonanymi z płatu sukna. Przytrzymujące rzemienie okręcano na onucach pod nogawicą portek, zimą dla ocieplenia – na wierzchu nogawicy[5]. Obuwie również ozdabiano wytłaczanym wzorem, czyli cyfrowano[6]. W okresie zimowym do kierpców przymocowywano „karple” – konstrukcję z czterech kawałków drewna, która ułatwiała poruszanie się po śniegu[4].
U górali Beskidu Śląskiego i Żywieckiego kierpce odświętne wykonywano ze skóry cielęcej, wyprawianej na kolor jasnobrunatny lub żółty. Zakładano do nich kopyce, wykonane z sukna; pod koniec XIX wieku w użyciu pojawiły się wełniane skarpety. Jako obuwie odświętne wiązane były na nodze zieloną tasiemką. Niezamożne kobiety zakładały je tuż przed wejściem do kościoła[7].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ «kierpec» w Wielki słownik języka polskiego (pod red. W. Doroszewskiego) [dostęp 2024-10-06].
- ↑ Poznańskie studia polonistyczne. Seria językoznawcza, t. 3, 1996, s. 174; Słownik etymologiczny języka polskiego, 1958, s. 157; Ján Kollár: Rozprawy o gmenách počatkách i starožitnostech národu slawského a geho kmenů, s. 280; Carbatinae, genus calceamenti rustici vile, ex recenti corio bubulo,… (Fons Latinitatis And. Corvi, Francoforti 1660, s. 125).
- ↑ a b Stanisława Trebunia-Staszel, Agnieszka i Mateusz Etynkowscy, Katarzyna Fielder, Strój podhalański – Atlas Polskich Strojów Ludowych, Wrocław 2015, s. 112, ISBN 978-83-64465-03-1.
- ↑ a b Stanisława Trebunia-Staszel, Agnieszka i Mateusz Etynkowscy, Katarzyna Fielder, Strój podhalański – Atlas Polskich Strojów Ludowych, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze (red.), Wrocław 2015, s. 113, ISBN 978-83-64465-03-1.
- ↑ Edyta Starek, Strój spiski. Atlas polskich strojów ludowych, Poznań 1954.
- ↑ Józef Gajek, Atlas polskich strojów ludowych, Strój górali szczawnickich, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1949, s. 13.
- ↑ Krystyna Hermanowicz-Nowak, Strój górali Beskidu Śląskiego, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 1997, s. 45, ISBN 038-5463-65-8.