Kierpce
Kierpce (w gw. kiyrpce, kyrpce, karple, krypcie) – lekkie chodaki szyte ręcznie, przeważnie z jednego kawałka skóry, tradycyjne obuwie skórzane noszone jeszcze współcześnie m.in. przez górali i mieszkańców łuku karpackiego.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Słowo kierpce jest pożyczką z języka słowackiego – od słowa krpec, które do gwar słowackich przeszło z niemieckiego od słowa Bindische kirpl. W łacinie ten typ obuwia nazywa się Carbatinae[1]. Kierpce już od wczesnego średniowiecza wytwarzane są z prawdziwej, twardej skóry, dzięki której są wytrzymałe. Kierpce stosowane były powszechnie do XX m.in. w Karpatach i na Bałkanach, w Rumunii nazywane są opincă, w Albanii – opinga.
Kierpce w polskim stroju góralskim[edytuj | edytuj kod]
W Polsce kierpce znane są przede wszystkim jako element stroju górali podhalańskich. Paradne męskie kierpce na obcasie zdobiono metalowymi „cętkami”. Modne były w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej, obecnie nadal są noszone przez mężczyzn, głównie mieszkańców Bukowiny Tatrzańskiej i okolic.
Górale podhalańscy używali do wyrobu kierpców skóry bydlęcej wyprawionej korą świerkową lub dębową[2]. Gorszej jakości kierpce były wyrabiane ze świńskiej skóry, zwano je popularnie świńscokami[3].
Wyprawianie skóry odbywało się u różnych grup górali w gospodarstwach domowych. Kupowano również gotową, wyprawioną skórę u garbarzy lub na targach. Z jednego płata skóry wykrawano prostokątny kawałek pasujący rozmiarem do stopy, który łączono pośrodku rzemykiem, przechodzącym dalej przez nacięcia wzdłuż brzegów i zadzierzgiwano na pięcie. Następnie na wysokości palców zawijano narożniki, tworząc szpiczasty czub tzw. kufę[2]. Do przytrzymywania płytkich kierpców służyły rzemienie zapinane na klamerki.
Noszono je zarówno na co dzień, jak i w niedziele i święta. Nogi przed obuciem owijano lnianymi onucami. W zimie onuce sporządzano z płatu sukna. Rzemienie kierpców okręcano na onucach pod nogawicą portek, a w zimie na wierzchu nogawicy dla ciepła[4]. Kierpce również ozdabiano wytłaczanym wzorem, czyli cyfrowano[5]. W okresie zimowym do kierpców przymocowywano karple – konstrukcje z czterech kawałków drewna, która ułatwiała poruszanie się po śniegu[3].
U górali Beskidu Śląskiego i Żywieckiego kierpce odświętne wykonywano ze skóry cielęcej, wyprawianej na kolor jasnobrunatny lub żółty. Do kierpec zakładano kopyce, wykonane z sukna, pod koniec XIX wieku w użytku pojawiły się wełniane skarpety. Kierpce świąteczne wiązało się na nodze zielona tasiemką. Niezamożne kobiety zakładały kierpce tuż przed wejściem do kościoła[6].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Kierpce kobiece, Czechy 1925 r. -
Kierpce kobiece, Podhale, 1 poł. XIX w. -
Kierpce kobiece, Podhale, I poł. XIX w. -
Kierpce męskie, Podhale, XIX w. -
Kierpce, 2016, Beskid Śląski -
Kierpce – 1 but, narzędzia współczesny wyrób, Jaworzynka 2016 -
Wyrób kierpców w Polsce. -
Wyrób kierpcy – Polska, 2016
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Poznańskie studia polonistyczne: Seria językoznawcza, t.3, 1996, str. 174; Słownik etymologiczny języka polskiego, 1958 s. 157; Ján Kollár. Rozprawy o gmenách počatkách i starožitnostech národu slawského a geho kmenů str. 280; Carbatinae, genus calceamenti rustici vile, ex recenti corio bubulo, ... Fons Latinitatis And. Corvi, Francof 1660 p. 125
- ↑ a b Trebunia – Staszel, Agnieszka i Mateusz Etynkowscy, Katarzyna Fielder, Strój podhalański - Atlas Polskich Strojów Ludowych, Wrocław 2015, s.112, ISBN 978-83-64465-03-1.
- ↑ a b Stanisława Trebunia – Staszel, Agnieszka i Mateusz Etynkowscy, Katarzyna Fielder, Strój podhalański -Atlas Polskich Strojów Ludowych, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze (red.), Wrocław 2015, s.113, ISBN 978-83-64465-03-1.
- ↑ Edyta Starek, Strój spiski. Atlas polskich strojów ludowych, Poznań 1954.
- ↑ Józef Gajek, Atlas polskich strojów ludowych, Strój górali szczawnickich, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1949, s,13.
- ↑ Krystyna Hermanowicz – Nowak, Strój Górali Beskidu Śląskiego, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 1997, s.45, ISBN 038-5463-65-8.