Knieć błotna

Knieć błotna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	knieć
Gatunek	knieć błotna
	Nazwa systematyczna
	Caltha palustris L.; Sp. Pl. 1: 558. 1753
Synonimy
	Caltha polypetala Hochst. ex Lorent;
	Caltha polypetala Hochst. ex Lorent;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Knieć błotna^[4], kaczeniec błotny^[5], kaczyniec błotny^[6] (Caltha palustris L.) – gatunek rośliny zielnej należący do rodziny jaskrowatych. Jest szeroko rozprzestrzeniona w strefie umiarkowanej półkuli północnej – występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej z wyjątkiem południowych części tych kontynentów^[7]. W Polsce jest rozpowszechniona na niżu i w niższych partiach gór^[8], jednak ustępuje z powodu osuszania siedlisk^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o grubym, niemal bulwiastym kłączu. Na kłączu tym jesienią powstają pąki, z których wczesną wiosną wyrasta pęd nadziemny.
Łodyga: Do 50 cm długości^[6], lekko pokładająca się lub wzniesiona, rozgałęziona, mięsista, pusta i naga^[5].
Liście: Odziomkowe na długich, rynienkowatych ogonkach, liście łodygowe na krótszych lub siedzące i obejmujące łodygę. Blaszki nerkowate, słabo karbowane, nagie, ciemnozielone i błyszczące^[5].
Kwiaty: Na szczytach rozgałęzień pędu rozwijają się pojedynczo. Kwiaty osiągają ok. 4 cm średnicy. Okwiat tworzy pięć intensywnie żółtych płatków^[5], niekiedy zabarwionych zielonkawo od spodu. Pręciki są bardzo liczne, słupków jest 5-8. W miodnikach u nasady słupków powstaje nektar.
Owoce: Wielomieszki składające się z jednostronnie otwierających się^[5], lekko wygiętych 5–8 mieszków, zawierających liczne nasiona^[5]. U podgatunku nominatywnego owoce są lekko wygięte i zakończone krótkim dzióbkiem, u subsp. cornuta owoce są esowato wygięte i zwieńczone silnie odgiętym dzióbkiem^[9].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit^[9]. Kwitnie od marca do maja lub czerwca. Knieć wabi owady nektarem oraz wzorami na listkach okwiatu składającymi się z plam widocznych dla owadów reagujących na światło ultrafioletowe^[10]. Nasiona rozprzestrzeniane są przez wodę^[5].

Roślina trująca. Świeże ziele zawiera anemoninę, która w większych ilościach jest toksyczna. Roślina nie jest zjadana przez bydło. Jeśli znajdzie się w paszy w niewielkiej ilości – nie działa szkodliwie, lecz mlekopędnie. Działanie szkodliwe znika podczas suszenia siana wskutek rozkładu związków szkodliwych^[11].

Liczba chromosomów 2n = 16, 24, 32, 56^[9].

Wymaga gleb żyznych i wysokiego poziomu wód gruntowych – dobrze znosi zalewy^[5]. Rośnie na wilgotnych łąkach, brzegach strumieni, w rowach, na źródliskach i lasach łęgowych^[5]^[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Calthion^[12].

Zmienność

Występuje w Polsce w zależności od ujęcia systematycznego w trzech lub czterech podgatunkach^[4]^[13], aczkolwiek bywają one łączone w jeden podgatunek (subsp. palustris)^[14]:

knieć błotna górska Caltha palustris L. subsp. laeta (Schott, Nyman & Kotschy) Hegi, czasem uważana za oddzielny gatunek – knieć górską Caltha laeta Schott, Nyman & Kotschy. Dojrzałe, ale jeszcze nieotwarte mieszki są stulone i wyprostowane, na końcu nagle zwężone w krótki dzióbek^[15].
knieć błotna rożkowata Caltha palustris L. subsp. cornuta (Schott, Nyman & Kotschy) Hegi (synonim Caltha cornuta Schott, Nyman & Kotschy). Ma liście trójkątnienerkowate, szersze niż dłuższe, mieszki silnie esowato wygięte i na końcu tworzące odgięty na zewnątrz dzióbek^[9].
knieć błotna płożąca Caltha palustris L. subsp. radicans (T.F. Forst) Syme
knieć błotna typowa Caltha palustris L. subsp. palustris

Zastosowanie

W agrotechnice roślina wskaźnikowa nadmiernego uwilgotnienia i potrzeby melioracji. Zwalczana na łąkach wczesnym koszeniem, uniemożliwiającym wydanie nasion oraz osuszaniem^[11].
Jest czasami uprawiana jako roślina ozdobna, szczególnie nadająca się na obrzeża oczek wodnych^[16]. Nie ma wymagań co do gleby, ważne jest tylko, by była ona stale podmokła, stanowisko powinno być słoneczne^[16]. Rozmnaża się przez wysiew nasion jesienią lub przez podział rozrośniętych kęp (najlepiej jesienią).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ Caltha palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 108, ISBN 83-02-00322-0 .
↑ ^a ^b F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
↑ Caltha palustris L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-26] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 146, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 159-160. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Bertram Münker: Kwiaty polne i leśne. Jadwiga Kozłowska (tłum.). Warszawa: Bertelsmann Publishing, 1998, s. 16, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-756-4. (pol.).
↑ ^a ^b Stanisław Włodarczyk: Botanika łąkarska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Elżbieta Cieślak. Morphological variability of the Caltha palustris L. complex (Ranunculaceae) in Poland. „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”. 73, 3, 2004. DOI: 10.5586/asbp.2004.026.
↑ Caltha palustris var. palustris. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-13].
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG., GordonG. Cheers GordonG., SueS. Forrester SueS., DeniseD. Greig DeniseD., Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[iucn-3] Caltha palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[wiosna-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 108, ISBN 83-02-00322-0 .

[prse90-6] F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.

[powo-7] Caltha palustris L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-26] .

[8] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 146, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[klucz-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 159-160. ISBN 83-01-14342-8.

[10] Bertram Münker: Kwiaty polne i leśne. Jadwiga Kozłowska (tłum.). Warszawa: Bertelsmann Publishing, 1998, s. 16, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-756-4. (pol.).

[wlod-11] Stanisław Włodarczyk: Botanika łąkarska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964.

[12] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[13] Elżbieta Cieślak. Morphological variability of the Caltha palustris L. complex (Ranunculaceae) in Poland. „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”. 73, 3, 2004. DOI: 10.5586/asbp.2004.026.

[powo1-14] Caltha palustris var. palustris. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-13].

[15] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[E-16] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG., GordonG. Cheers GordonG., SueS. Forrester SueS., DeniseD. Greig DeniseD., Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]