Koczkodan białowargi
Cercopithecus cephus | |||
(Linnaeus, 1758) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Nadrodzina | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
koczkodan białowargi | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8] | |||
Zasięg występowania | |||
Koczkodan białowargi[9][10], koczkodan niebieskolicy[10] (Cercopithecus cephus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia cephus[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu zostało błędnie podane na Amerykę (w oryg. łac. Habitat in America)[1], poprawione na Afrykę Zachodnią[11][12][13]. Linneusz swój opis oparł na „Cercopithecus barbatus Alius Guineensis” Georga Marggrafa z 1648 roku[14] oraz Johan Raya z 1693 roku[15].
C. cephus należy do grupy gatunkowej cephus[12]. Zgłoszono albinizm[12]. Podgatunek cephus krzyżuje się z C. erythrotis camerunensis na niewielkim obszarze na południe od rzeki Sanaga w pobliżu jej ujścia, między Tinaso a jeziorem Tisongo w Kamerunie[12].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[12]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
---|---|---|---|---|
C. c. cephodes | Cercopithecus cephus cephodes | Pocock, 1907 | Gabon[6]. | Na wpół dorosły samiec (sygnatura BMNH Mammals 1880.6.7.3) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał Léon François Laglaize[16]. |
C. c. ngottoensis | Cercopithecus cephus ngottoensis | Colyn, 1999 | Sangara, niedaleko Boyali (18°N 4°E/18,216667 4,066667), 66 km od Bangui na głównej drodze Bangui-Mbaïki, Republika Środkowoafrykańska[7]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura MNHN-ZM-MO-1999-181) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz zebrany 17 września 1988 roku przez autora[17][7]. |
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Cercopithecus: gr. κερκοπίθηκος kerkopithēkos „małpa z długim ogonem”, od gr. κερκος kerkos „ogon”; πιθηκος pithēkos „małpa”[18].
- cephus: w mitologii greckiej Cefeusz (gr. Κηφευς Kēpheus, łac. Cepheus), król Etiopii[19].
- cephodes: epitet gatunkowy cephus; -οιδης -oidēs „przypominający”[20].
- ngottoensis: Ngotto, Bangi, Republika Środkowoafrykańska[7].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Koczkodan białowargi występuje w zachodniej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[12][9]:
- C. cephus cephus – koczkodan białowargi – południowy Kamerun (na południe od rzeki Sanaga), skrajnie południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska (od wschodu do rzeki Mambere), Gwinea Równikowa, północno-wschodni Gabon, większa część Konga i północno-zachodnia Angola.
- C. cephus cephodes – koczkodan gaboński – zachodni Gabon i zachodnie Kongo, w regionach przybrzeżnych między rzekami Ogowe i Kouilou.
- C. cephus ngottoensis – koczkodan środkowoafrykański – południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska (na południe od prefektury Mambéré-Kadéï i Bangi) oraz północne Kongo (na wschód do rzeki Ubangi); być może północno-zachodnia Demokratyczna Republika Konga.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) samic 44–50 cm, samców 50–58 cm, długość ogona samic 60–76 cm, samców 65–99 cm; masa ciała samic 2–4 kg, samców 3,8–5 kg[21][22].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje lasy galeriowe i lasy deszczowe. Żyją w stadach liczących od 4-40 osobników. Większość czasu spędzają na drzewach. Po ziemi poruszają się na czterech nogach. Zjadają pokarm roślinny i zwierzęcy. Są przy tym bardzo żarłoczne – gromadzą więcej pożywienia niż dadzą radę zjeść. Wiodą dzienny tryb życia. Ciąża trwa około 210-215 dni. Samica rodzi jedno młode, które karmi przez rok. Opiekuje się nim aż do osiągnięcia dojrzałości w wieku około 4 lat. Zdarzają się zabójstwa młodych przez samców (dzieciobójstwo u zwierząt), którzy przepędzili dotychczasowych przywódców i sami zawładnęli stadem.
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 27. (łac.).
- ↑ J.L. Le Conte. Decriptions of several new mammals from Western Africa. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 9, s. 10, 1857. (ang.).
- ↑ D.G. Elliot. Descriptions of new species of monkeys of the genera Galago, Cebus, Alouatta, and Cercopithecus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 81, 1910. (ang.).
- ↑ L. Lorenz. Vier neue Affen aus Kamerun und aus dem Kongo-Urwald. „Anzeiger”. 52, s. 171, 1915. (niem.).
- ↑ R. Maclatchy & A.-R. Malbrant. Affinités australes de la faune du Congo Français et du Gabon. „Mammalia”. 11 (3), s. 254, 1947. DOI: 10.1515/mamm.1947.11.3.129. (fr.).
- ↑ a b R.I. Pocock. A monographic revision of monkeys of the genus Cercopithecus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1907 (3), s. 724, 1907. (ang.).
- ↑ a b c d M. Colyn. Étude populationnelle de la super-espèce Cercopithecus cephus habitant l’enclave forestière Sangha-Oubangui (République Centrafricaine). Description de C. cephus ngottoensis subsp. nov. „Mammalia”. 63 (2), s. 143, 1999. DOI: 10.1515/mamm.1999.63.2.137. (fr.).
- ↑ a b K. Abernethy & F. Maisels , Cercopithecus cephus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-04] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 45. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 133, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus cephus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-04].
- ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 238. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercopithecus cephus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-24]. (ang.).
- ↑ G. Marcgravi: Historiæ Rerum Naturalium, Liber Sextus. Qui agit de Quadrupedibus, & Serpentibus. W: W. Piso: Historia naturalis Brasiliae, Auspicio en Benetico Illustriss. I. Mauritti Com. Nassau Illius Provinciae Et Maris Summi Praefecti Adornata: in qua non tantum plantae et animalia, sed et indigenarum morbi, ingenia et mores describuntur et iconibus supra quingentas illustrantur. Lugdun. Batavorum; Amstelodami: Apud Franciscum Hackium; Apud Lud. Elzevirium, 1648, s. 228. (łac.).
- ↑ J. Ray: Synopsis methodica animalium quadrupedum et serpentini generis: vulgarium notas characteristicas, rariorum descriptiones integras exhibens: cum historiis & observationibus anatomicis perquam curiosis: praemittuntur nonnulla De animalium in genere, sensu, generatione, divisione, &c. Londini: Impensis S. Smith & B. Walford, 1693, s. 156. (łac.).
- ↑ 1880.6.7.3. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-24]. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-MO-1999-181, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-24] (fr. • ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 172, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 152.
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 690. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 155. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Edmund C. Jaeger , Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 133, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- J. Miretti & P. Myers: Cercopithecus cephus. (On-line), Animal Diversity Web, 2006. [dostęp 2008-12-29]. (ang.).