Kopalnia Fryderyk
 Kopalnia Fryderyk, diorama z XIX wieku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Data założenia |
1784 |
Położenie na mapie Tarnowskich Gór  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |
 50°25′33,24″N 18°50′59,28″E/50,425900 18,849800
| |
Kopalnia Fryderyk (niem. Friedrichsgrube) – kopalnia rudy ołowiu[1] i srebra[2], która funkcjonowała od 1784 roku[2] do co najmniej 1911 roku[3] lub 1912 roku[4] głównie w rejonie Bobrownik[2] koło Tarnowskich Górach.
Współcześnie jej wyrobiska są częściowo udostępnione dla turystów jako Zabytkowa Kopalnia Srebra. Jako część kompleksu zabytkowych podziemi tarnogórsko-bytomskich zostały wpisane w 2017 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO pod nazwą Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy raz rudę ołowiu znaleziono 16 lipca 1784[5] w okolicy szybu Rudolphine[6]. Złoża rudy ołowiu zalegały niemal poziomo[7]. W 1787 roku (według innych źródeł: 17 stycznia 1788 roku[6] lub 4 kwietnia 1788 roku[8]) przy szybie Abraham[9] została zainstalowana pierwsza na Górnym Śląsku, a druga na kontynencie[8] 32-cylindrowa maszyna parowa[9] do odwadniania[10], sprowadzona z Cardiff, z inicjatywy hrabiego Redena. Została przetransportowana statkiem do Świnoujścia, potem Odrą, trzema łodziami do Zdzieszowic i stamtąd furmankami do kopalni[11]. Kolejne maszyny, które były montowane w zakładzie, były tworzone w odlewni w Gliwicach w latach 1790, 1794/1795, 1802 oraz 1804[12]. W 1816 roku kopalnia i huta zatrudniała łącznie 540 pracowników, wyprodukowały one w tym roku 1495 marek srebra, 5320 cetnarów ołowiu i 12563 cetnarów glejty[13]. Pole górnicze wynosiło 1,529 km² w 1835 roku[3].
W kopalni przeprowadzono badania prędkości transportu urobku tzw. wózkami angielskimi, taczkami oraz kubłami; najkorzystniej wypadły wózki, stosowano je, gdzie było to możliwe ze względu na warunki[14]. Do ciągnienia urobku próbowano również uruchomić kołowrót z kołami zamachowymi, który skonstruowano według pomysłu Kiesewettera z Dolnego Śląska, próba nie wypadła jednak pomyślnie[1]. W 1834 roku uruchomiono głęboką sztolnię w kopalni, którą drążono od 1821 roku na odcinku w przybliżeniu 5,6 km, co kosztowało około 220 000 talarów Rzeszy[15]. Dzięki czemu można było zrezygnować z odwadniania przy pomocy maszyny parowej, co było procesem kosztownym[16]. W 1836 roku po raz pierwszy zaczęto oddzielać urobek od skały płonnej drogą mechaniczną, na szerszą skalę przeróbka mechaniczna ruszyła od 1840 roku[17]. Urobek w 1. połowie XIX wieku wydobywano kołowrotem napędzanym ręcznie[14].
W drugim ćwierćwieczu XIX wieku dochodowość kopalni i huty Fryderyk wyraźnie zmniejszyła się; średni roczny dochód kopalni w latach 1838–1848 wyniósł 1668 talarów[18]. Uboczna produkcja rudy ołowiu w górnośląskich kopalniach galmanu (w 1859 i 1862 roku) przekroczyła ilości wydobyte w kopalni Fryderyk[19]. Górnicy pracowali po 8 lub 12 godzin dziennie, zmiany ośmiogodzinne trwały od 6 do 14 oraz od 14 do 22[20]. Stawka za dniówkę wahała się od 5 do 7,5 srebrnych groszy, górnicy jednak pracowali przeważnie w akordzie, przez co zarabiali więcej niż przewidziana stawka za dniówkę[21]. Górnicy kopalni Fryderyk mało kiedy posiadali własne lokale, przez co przeważnie wynajmowali mieszkania[22].
W 1858 roku Wyższy Urząd Górniczy wydał zarządzenie ograniczające produkcję kopalni Fryderyk ze względu na trudności huty Fryderyk[23]. Do 1910 roku wydobyto kilka milionów ton rudy, z której uzyskano 167 tys. ton ołowiu[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Kwaśny 1983 ↓, s. 65.
- ↑ a b c d Dulias 2016 ↓.
- ↑ a b Piasecki 1936 ↓, s. 16.
- ↑ Barbara Dziuk: Interpelacja nr 12850 do ministra spraw zagranicznych w sprawie finalizacji wpisu na listę UNESCO Kopalni Zabytkowej w Tarnowskich Górach. [w:] System Informacyjny Sejmu [on-line]. 2017-05-24. [dostęp 2021-12-14].
- ↑ Voltz 1784 ↓, s. 53.
- ↑ a b Kosmann 1888 ↓, s. 2.
- ↑ Roemer 1870 ↓, s. 556.
- ↑ a b Roemer 1870 ↓, s. 444.
- ↑ a b Roemer 1870 ↓, s. 559.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 61.
- ↑ Kotucha 2008 ↓, s. 17.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 58.
- ↑ Roemer 1870 ↓, s. 446.
- ↑ a b Kwaśny 1983 ↓, s. 64.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 62.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 61–62.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 66.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 198.
- ↑ Popiołek 1965 ↓, s. 73.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 234.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 242.
- ↑ Kwaśny 1983 ↓, s. 250–251.
- ↑ Popiołek 1965 ↓, s. 74.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Renata Dulias: The Impact of Mining on the Landscape: A Study of the Upper Silesian Coal Basin in Poland. Springer International Publishing, 2016, s. 34. ISBN 978-3-319-29541-1.
- Oberschlesischer Bezirks-Verein Deutscher Ingenieure: Oberschlesien, sein Land und seine Industrie : Festschrift fur die XXIX. Haupt-Versammlung des Vereins Deutscher Ingenieure zu Breslau. Bernhard Kosmann (bearb.). Gleiwitz: Oberschlesischen Bezirks-Vereins deutscher Ingenieure zu Kattowitz, 1888.
- Władysław Kotucha: Brzeziny Śląskie: rys historyczny. Krzeszowice: Kubajak, 2008. ISBN 978-83-87971-92-2.
- Czesław Kuźniar. Bogactwa kopalne Górnego Śląska. „Przegląd Techniczny”. LIX (12), 1921-03-30. Feliks Kucharzewski.
- Zbigniew Kwaśny. Rozwój przemysłu na Górnym Śląsku w pierwszej połowie XIX wieku. „Acta Universitatis Wratislaviensis No 570. Historia”. XXXIX, 1983. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Stanisław Piasecki: Postępy przemysłu cynkowego na Śląsku za czasów polskich. Katowice: 1936, seria: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego.
- Kazimierz Popiołek: Górnośląski przemysł górniczo-hutniczy w drugiej połowie XIX wieku. Katowice / Kraków: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, 1965.
- Ferdinand Roemer: Geologie von Oberschlesien. Breslau: Robert Nischkowsky, 1870.
- H. Voltz: Die Bergwerks- und Hüttenverwaltungen des oberschlesischen Industrie-Bezirks. Kattowitz: Selbstverlag des Oberschlesischen Berg- und Hüttenmännischen Vereins, 1892.