Kukuła czarnobrzucha
| Phaenicophaeus diardi[1] | |||
| (Lesson, 1830) | |||
 Ilustracja z 1849 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kukuła czarnobrzucha | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Kukuła czarnobrzucha[3] (Phaenicophaeus diardi) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kukułkowatych (Cuculidae). Występuje w Azji Południowo-Wschodniej – na Półwyspie Malajskim i w Indonezji.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał René Primevère Lesson w 1830. Holotyp pochodzi z Sumatry (autor błędnie zapisał, że z Jawy). Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Melias Diardi[4]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza kukułę czarnobrzuchą w rodzaju Phaenicophaeus[5]. Niektórzy autorzy wydzielają osobny rodzaj Rhopodytes dla kukuły czarnobrzuchej, niebieskookiej (P. viridirostris), rdzawobrzuchej (P. sumatranus) i długosternej (P. tristis)[4]. IOC wyróżnia dwa podgatunki P. diardi[5].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
IOC wyróżnia następujące podgatunki[5]:
- P. d. diardi (Lesson, 1830) – południowa Mjanma (Taninthayi) i południowa Tajlandia, Półwysep Malajski i Sumatra[4]
- P. d. borneensis (Salvadori, 1874) – Borneo[4][5]
Możliwe, że pojawiają się również w południowym Laosie i Kambodży. Niegdyś ptaki tego gatunku występowały również w Wietnamie[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 36–38 cm, znana masa ciała 55,8–75 g[6]. W sylwetce wyróżnia się długi ogon, jego długość (215–240 mm u samca, 207–241 mm u samicy) stanowi niemal połowę całkowitej długości ptaka. Głowę i szyję porastają pióra o jednolitej, łupkowoszarej barwie. Z przodu głowy występuje nagi, czerwony obszar. Kantarek wąski, czarny. Wierzch ciała łupkowoszary, jednak można dostrzec zielonkawy połysk w górnej części grzbietu. Skrzydła opalizujące, niebieskozielone. Spód ciała szary, broda, gardło i pierś jaśniejsze od wierzchu ciała. Boki, brzuch i pokrywy podogonowe szaroczarne. Na gardle i piersi występuje delikatne paskowanie wzdłuż stosin piór. Sterówki zielononiebiesko połyskujące, mają białe końcówki; ogon stopniowany[6]. Tęczówka jasnoniebieska do ciemnobrązowej, dziób żółtozielony u dorosłego, szary u młodego. Długość skrzydła u samca (n=10) 127–138 mm, u samicy (n=11) – 127–137 mm; długość dzioba: 25,4–32 mm u samca, 28–31 mm u samicy; długość skoku: 28,5–38,5 mm u samca, 28–32 mm u samicy[4].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia kukuł czarnobrzuchych są lasy, zarośla wtórne, bagniste lasy deszczowe i zarośla bambusów[4]. Na Borneo stwierdzane do wysokości 915 m n.p.m., niegdyś do 1700 m n.p.m. Na Sumatrze do 900 m n.p.m., do 2000 m n.p.m. w Parku Narodowym Gunung Leuser. W Tajlandii zamieszkuje wiecznie zielone, nizinne lasy do wysokości 200 m n.p.m. Na Półwyspie Malajskim spotykany również na zapuszczonych plantacjach kauczukowców, lasach na torfowiskach oraz lasach z ingerencją człowieka. Na Sumatrze zamieszkują zarówno lasy pierwotne, jak i wtórne, namorzyny, nadrzeczne lasy na bagnach i ich obrzeża, lasy na torfowiskach oraz zarośla bambusów. Na Borneo kukuły czarnobrzuche zamieszkują lasy z udziałem dwuskrzydlcowatych, namorzyny, lasy wtórne oraz plantacje kakaowców i plantacje albicji (Albizia). Na wysokości 1700 m n.p.m. przedstawiciele P. diardi stwierdzani byli na Kinabalu, kiedy na nizinach występowały pożary[4].
Pożywieniem kukuł czarnobrzuchych są owady, w tym chrząszcze, mrówki, modliszkowate, prostoskrzydłe, gąsienice[4] i karaczany. Ptaki te rzadko latają; trzymają się gęstej roślinności. Poruszają się spiralą wokół pnia. Zwykle przebywają samotnie, niekiedy w grupach do 5 osobników[6].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
W kontynentalnej części Azji sezon lęgowy trwa od stycznia do maja. Gniazdo to niechlujnie zbudowany, płytki kubeczek o głębokości 3–4 cm. Budulec stanowią gałęzie, wyściółkę zaś liście; gniazdo przypomina gołębie. Ptaki obojga płci zbierają materiał na gniazdo. W zniesieniu 2 kredowobiałe jaja. Przeciętnie u ptaków podgatunku nominatywnego mają wymiary 30,2 na 24,5 mm, a u reprezentantów R. d. borneensis – 29,3 na 24 mm. Poza tym brak danych[6].
Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje kukułę czarnobrzuchą za gatunek bliski zagrożenia nieprzerwanie od 2000 (stan w 2016). Zagrożeniem jest postępująca wycinka lasów w południowo-wschodniej Azji. BirdLife International ocenia trend populacji jako spadkowy[7]. Z drugiej strony sytuację kukuł czarnobrzuchych polepsza ich szeroki zakres wybieranych środowisk (w przypadku ptaków z Półwyspu Malajskiego). Są to ptaki ciche, skryte i tym samym rzadko obserwowane[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Phaenicophaeus diardi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Phaenicophaeus diardi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Phaenicophaeini Horsfield, 1822 (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-30].
- ↑ a b c d e f g h i Payne, R.: Black-bellied Malkoha (Phaenicophaeus diardi). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (27 marca 2016)].
- ↑ a b c d F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Turacos, bustards, cuckoos, mesites, sandgrouse. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e Johannes Erritzøe, Clive F. Mann, Frederik Brammer & Richard A. Fuller: Cuckoos of the World. A&C Black, 20121408142677, s. 247–248, seria: Helm Identifiation Guides.
- ↑ Black-bellied Malkoha Phaenicophaeus diardi. BirdLife International. [dostęp 2016-03-22].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).