Kulik eskimoski

Kulik eskimoski

Numenius borealis
(J.R. Forster, 1772)
Autor: John James Audubon
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	bekasowce
Rodzina	bekasowate
Podrodzina	kuliki
Rodzaj	Numenius
Gatunek	kulik eskimoski
Synonimy
Scolopax borealis J.R. Forster, 1772
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
krytycznie zagrożony
Zasięg występowania
Obszary lęgowe: granatowy – znane niebieski – prawdopodobne jasnoniebieski – potencjalne

Kulik eskimoski (Numenius borealis) – gatunek średniej wielkości ptaka brodzącego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Wędrowny, gniazdował w Kanadzie, zimował w Ameryce Południowej. Krytycznie zagrożony, prawdopodobnie wymarły – ostatnie pewne stwierdzenie miało miejsce w 1963. Wymieranie kulika eskimoskiego stało się motywem książki (1955) i filmu animowanego (1972) The Last of the Curlews (pl. Ostatni z kulików).

Taksonomia

Po raz pierwszy kulika eskimoskiego opisał Johann Reinhold Forster w 1772, nadając mu nazwę Scolopax borealis. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza go w rodzaju Numenius. Holotyp pochodził z Fort Albany First Nation w Ontario. Dostarczył go Forsterowi w 1771 Andrew Graham, członek Kompanii Zatoki Hudsona, który z kolei otrzymał go od Humphreya Martena. Odnotował on również informacje dotyczące zachowania.

Gatunek monotypowy.

Morfologia

Długość ciała wynosiła 29–38 cm, masa ciała 270–454 g, rozpiętość skrzydeł około 70 cm. W upierzeniu dominowała barwa cynamonowa. Dziób był nieco zagięty w dół, ciemnocynamonowy. Wierzch głowy ciemny, z odznaczającym się jasnym paskiem ciemieniowym. Pierś i boki ciała pokrywały V-kształtne czarne znaczki. Lotki były głównie jednobarwne (nie paskowane). Nogi niebieskoszare.

Zasięg występowania

Kuliki eskimoskie gniazdowały w centralno-północnej Kanadzie, na południowym wybrzeżu Zatoki Amundsena; prawdopodobnie również w północnej Alasce. Zimowiska znajdowały się w Urugwaju i Argentynie, przypuszczalnie również z południowej Brazylii i w Chile.

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia kulików eskimoskich była jałowa arktyczna tundra na nizinach, u wybrzeży, porośnięta trawą, brzozami (Betula) i turzycami (Carex). Podczas jesiennej wędrówki (od czerwca do października) odwiedzały wrzosowiska, skupiska bażyny czarnej (Empetrum nigrum), pastwiska i obszary zalewane wodą w trakcie przypływu. Wędrowały około 8000 km na południe. Prawdopodobnie zimowały na podmokłej pampie i, między innymi, obszarach półpustynnych. W trakcie wędrówki na miejsca rozrodu (od marca do maja) preferowały wypalone obszary prerii; preferowanym pokarmem był (wymarły już) przedstawiciel prostoskrzydłych Melanoplus spretus. Podczas jesiennych wędrówek kuliki eskimoskie migrowały najpierw na wschód, przekraczając Zatokę Hudsona i zbierając się na wybrzeżach Labradoru oraz Nowej Anglii. Prawdopodobnie głównym pokarmem kulików eskimoskich w tym czasie były jagody bażyny czarnej (E. nigrum). Według notatki z 1861 barwny sok tych jagód odnaleźć można było w jelitach, na dziobie, nogach, piersi i gardle kulików. Zjadały również bezkręgowce odsłaniające się między pływami.

Mackay odnotował, że kuliki eskimoskie bywały nazywane Doughbirds (dosłownie ptaki z ciasta). Działo się tak z powodu ich dużych, w porównaniu do innych ptaków, rezerw tłuszczu – postrzelonym w locie ptakom po upadku na ziemię pękała skóra, odsłaniając grube pokłady tłuszczu.

Lęgi

Okres lęgowy trwał od maja do sierpnia. Gniazda znajdywano pod koniec czerwca lub na początku lipca (tylko w latach 1821–1866). Zniesienie liczyło 4 jaja.

Status i wymarcie

Spreparowany okaz należący do Uniwersytetu Harwardzkiego

Według stanu wiedzy z 2019 kulik eskimoski uznawany jest przez IUCN za gatunek krytycznie zagrożony i prawdopodobnie wymarły (CR-PE). Pod koniec XVIII wieku kuliki eskimoskie należały prawdopodobnie do najpospolitszych ptaków wybrzeża w Ameryce Północnej. Gwałtowne ginięcie gatunku nastało pod koniec XIX wieku. Przyczyny nie są do końca znane; przyczyniło się do tego dobre w smaku mięso w połączeniu z łagodnością, stadnością i przewidywalnym zachowaniem. Ptaki były ponadto przywiązane do stada – ranne nie oddalały się od niego. Do wymarcia przyczyniły się również zmiany w środowisku poczynione przez rozwój rolnictwa. Notatka z 1915 obrazuje skalę polowań:

Na Nowej Fundlandii i Wyspach Magdaleny w Zatoce Świętego Wawrzyńca przez wiele lat po połowie XIX wieku kuliki eskimoskie przybywały w sierpniu i wrześniu, w milionach, które przesłaniały niebo. Podczas całodziennego polowania z udziałem 25 lub 30 mężczyzn nawet 2000 kulików mogło zostać zabitych dla sklepu Kompanii Zatoki Hudsona w Cartwright na Labradorze.

Po zakazie polowań około 1916 roku stan populacji nie poprawił się. Ostatnia pewna obserwacja miała miejsce w 1963, kiedy jednego ptaka odłowiono na Barbadosie. Ostatnia obserwacja na miejscach zimowania miała miejsce w 1939.

W kulturze

Wymieranie kulika eskimoskiego stało się motywem książki (1955) autorstwa Freda Bodswortha i filmu animowanego The Last of the Curlews (dosł. Ostatni z kulików). Książka opowiada historię kulika eskimoskiego, który nigdy nie widział innego przedstawiciela swojego gatunku, jednak instynktownie poszukuje partnerki. Autor stara się przedstawić historię, ukazując obrazowo emocje ptaków. Ostatni kulik spotyka w końcu partnerkę. Książka kończy się sceną na zaoranym polu, na którym przesiaduje para kulików. Jako ostatnie z ptaków uciekają przed nadjeżdżającym traktorem. Zrywają się, dopiero gdy kierowca z niego wysiada i oddaje strzały. Postrzelona samica umiera w locie, a ostatni z kulików, przeczekawszy noc przy jej ciele, odlatuje na Północ. Fabuła filmu animowanego z 1972, The Last of the Curlews, wyprodukowanego przez Hanna-Barbera, opiera się na książce. Film skierowany był przede wszystkim do dzieci. Zmieniono kilka szczegółów, między innymi dodano postaci ojca i syna – myśliwych. W filmie samica przeżywa noc, umiera następnego dnia po przypadkowym spłoszeniu pary kulików przez syna–myśliwego.