Lista najodleglejszych obiektów astronomicznych

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

W artykule opisano dotychczas odkryte najodleglejsze obiekty astronomiczne, a także przedziały czasu w jakich te obiekty były tak sklasyfikowane.

Odległości obiektów innych niż te, które znajdują się w pobliskich galaktykach, są prawie zawsze mierzone przez kosmologiczne przesunięcie ku czerwieni ich światła. Ze względu na odległość, promieniowanie tych obiektów jest bardzo słabe, a oszacowania ich odległości są trudnym zadaniem i są podatne na błędy. Odległość może zostać określona za pomocą spektroskopii, albo za pomocą techniki fotometrycznego przesunięcia ku czerwieni. Pierwsza metoda jest zarówno bardziej precyzyjna, jak i bardziej niezawodna, gdyż w metodzie fotometrycznej bliżej położony obiekt o niestandardowym widmie może zostać uznany za położony w większej odległości. Z tego względu zbadanie spektroskopowego przesunięcia ku czerwieni jest uznawane za konieczne, aby definitywnie ustalić odległość obiektu, podczas gdy fotometrycznie określone przesunięcia ku czerwieni identyfikują „kandydatów” na bardzo odległe źródła. W poniższych tabelach literą „p” w indeksie dolnym oznaczono wartości przesunięcia ku czerwieni wyznaczone fotometrycznie.

Obiekty wyraźnie odległe[edytuj | edytuj kod]

Tabele zawierają wyłącznie obiekty znajdujące się w odległości co najmniej 13 miliardów lat świetlnych.

1 Gly = 1 miliard lat świetlnych.

Najodleglejsze obiekty o przesunięciu ku czerwieni wyznaczonym metodą spektroskopową
Nazwa Przesunięcie ku czerwieni
(z) 		Droga przebyta przez światło*
Gly[1] 		Typ Uwagi
HD1 z = 13,27 13,5 galaktyka [2][3]
GN-z11 z = 11,09 13,39 galaktyka galaktyka o potwierdzonej odległości[4]
MACS1149-JD1 z = 9.11 13.26 galaktyka galaktyka o potwierdzonej odległości[5]
EGSY8p7 z = 8,68 13,23 galaktyka galaktyka o potwierdzonej odległości[6]
A2744 YD4 z = 8.38 13.20 galaktyka galaktyka o potwierdzonej odległości[7]
GRB 090423 z = 8,2 13,18 rozbłysk gamma [8][9]
EGS-zs8-1 z = 7,73 13,13 galaktyka galaktyka o potwierdzonej odległości[10]
z7 GSD 3811 z = 7,66 13,11 galaktyka [11]
z8 GND 5296 z = 7,51 13,10 galaktyka galaktyka o potwierdzonej odległości[12][13]
A1689-zD1 z = 7,5 13,10 galaktyka [14]
SXDF-NB1006-2 z = 7,215 13,07 galaktyka [15][16]
GN-108036 z = 7,213 13,07 galaktyka [16][17]
BDF-3299 z = 7,109 13,05 galaktyka [18]
ULAS J1120+0641 z = 7,085 13,05 kwazar [19]
A1703 zD6 z = 7,045 13,04 galaktyka [16]
BDF-521 z = 7,008 13,04 galaktyka [18]
G2-1408 z = 6,972 13,03 galaktyka [16][20]
IOK-1 z = 6,964 13,03 galaktyka [16][21] emiter serii Lymana[22]
LAE J095950.99+021219.1 z = 6,944 13,03 galaktyka emiter serii Lymana – słaba galaktyka[23]

* Przedstawione odległości oznaczają czas podróży światła obiektu, który nie ma bezpośredniego znaczenia w sensie fizycznym.

W 2012 roku było znanych około 50 obiektów, których fotometryczne przesunięcie ku czerwieni było równe 8 lub więcej, a kolejne 100 było kandydatami o wartości z = 7, co oszacowano metodą fotometryczną w ramach projektu Hubble eXtreme Deep Field (XDF); obserwacje były prowadzone od połowy roku 2002 do grudnia 2012[24]. Nie wszystkie obiekty zostały tu wymienione[24].

Ważniejsi „kandydaci” na najodleglejszy obiekt o przesunięciu ku czerwieni oszacowanym metodą fotometryczną
Nazwa Przesunięcie ku czerwieni
(z) 		Droga przebyta przez światło*
Gly 		Typ Uwagi
UDFj-39546284 zp≅11,9? 13,37 protogalaktyka Kandydat na protogalaktykę[25][26][27][28]; ostatnie analizy sugerują, iż prawdopodobnie jest to źródło o mniejszym przesunięciu ku czerwieni[29][30].
MACS0647-JD zp≅10,7 13,3 galaktyka Kandydat na najbardziej odległą galaktykę, której obraz jest powiększony w wyniku soczewkowania grawitacyjnego przez pobliską gromadę galaktyk[31][32].
A2744-JD zp≅9,8 13,2 galaktyka Galaktyka jest powiększona i soczewkowana, przez co obserwowane są trzy obrazy obiektu. Najsłabsza znana galaktyka o wartości z~10[33][34].
MACS 1149-JD zp≅9,6 13,2[35] kandydat na galaktykę lub protogalaktyka [36]
GRB 090429B zp≅9,4 13,14[37] rozbłysk gamma [38] Fotometryczne przesunięcie ku czerwieni jest wyznaczone z dużą niepewnością, dolne oszacowanie odpowiada wartości z>7.
UDFy-33436598 zp≅8,6 13,1 kandydat na galaktykę lub protogalaktyka [39]
UDFy-38135539 zp≅8,6 13,1 kandydat na galaktykę lub protogalaktyka W 2010 zostało wyznaczone spektroskopowe przesunięcie ku czerwieni o wartości z = 8,55[40], lecz w kolejnych badaniach wykazywano regularnie, iż było ono błędne[41].
BoRG-58 zp≅8 13 gromada lub protogromada kandydat na protogromadę[42]

* Przedstawione odległości oznaczają czas podróży światła obiektu, który nie ma bezpośredniego znaczenia w sensie fizycznym.


Lista najodleglejszych obiektów w zależności od typu[edytuj | edytuj kod]

Najodleglejszy obiekt danego typu
Typ Obiekt Poczerwienienie Uwagi
obiekt astronomiczny dowolnego typu HD1 z = 13,27 Po oszacowaniu odległości na ok. 13,5 mld lat świetlnych, astronomowie ogłosili ją najodleglejszą znaną galaktyką[2][43][44].
galaktyka lub protogalaktyka HD1 z = 13,27 Ogłoszono w kwietniu 2022[2].
gromada galaktyk CL J1001+0220 z≅2,506 Stan na rok 2016[45]
supergromada
kwazar ULAS J1120+0641 z = 7,085 [19]
czarna dziura ULAS J1120+0641 z = 7,085 [19]
gwiazda, protogwiazda lub pozostałość po gwieździe
(wykryta jako zdarzenie) 		protoplasta GRB 090423 z = 8,2 [8][9] Rozbłysk GRB 090429B miał fotometryczne przesunięcie ku czerwieni zp≅9,4[46] i tym samym jest prawdopodobnie bardziej odległy niż GRB 090423, jednak brakuje potwierdzenia w postaci badań spektroskopowych. Szacowana średnia odległość to 13 mld lat świetlnych od Ziemi.
gwiazda lub protogwiazda lub pozostałość po gwieździe
(wykryta jako gwiazda) 		SDSS J1229+1122 55 Mly (17 Mpc) Błękitny nadolbrzym oświetla mgławicę w ogonie galaktyki IC 3418[47].
gromada gwiazd
system gromad gwiazd gromada kulista w galaktyce eliptycznej za NGC 6397 1,2 Gly [48][49][50][51][52]
dżet promieniowania X GB 1428+4217 dżet pobliskiego kwazara z = 4,72
12,4 Gly 		Poprzedni rekordzista był w odległości 12,2 Gly[53].
mikrokwazar XMMU J004243.6+412519 2,5 Mly pierwszy odkryty pozagalaktyczny mikrokwazar[54][55][56]
planeta SWEEPS-11 b / SWEEPS-04 b 27710 ly [57]
  • Analiza krzywej światła mikrosoczewkującego zdarzenia PA-99-N2 sugeruje obecność planety orbitującej wokół gwiazdy w Galaktyce Andromedy[58].
  • Kontrowersyjne mikrosoczewkujące zdarzenie lobe A podwójnie soczewkowanego grawitacyjnie kwazara Q0957+561 sugeruje obecność planety w soczewkującej galaktyce, mającej z = 0,355 (3,7 Gly)[59][60].
Najodleglejsze zdarzenia w zależności od typu
Typ Zdarzenie Poczerwienienie Uwagi
rozbłysk gamma GRB 090423 z = 8,2 [8][9] Fotometryczne przesunięcie ku czerwieni GRB 090429B wynosi zp≅9,4[46] i tym samym jest prawdopodobnie bardziej odległy niż GRB 090423, jednak brakuje potwierdzenia w postaci badań spektroskopowych.
zapadnięcie się jądra supernowej SN 1000+0216 z = 3,8993 [61]
supernowa typu Ia SN UDS10Wil z = 1,914 [62]
 Zobacz też: Lista supernowych.
supernowa typu Ia SN SCP-0401
(„Mingus”) 		z = 1,71 Po raz pierwszy zaobserwowana w 2004, dopiero w 2013 została zidentyfikowana jako supernowa typu Ia[63][64].
 Zobacz też: Lista supernowych.
kosmiczne „odsprzęganie” (era rekombinacji) powstanie kosmicznego promieniowania tła z (w przybliżeniu): od 1000 do 1089 [65][66]

Chronologiczny wykaz najodleglejszych znanych obiektów[edytuj | edytuj kod]

Przedstawione obiekty – w chwili ustalenia ich odległości – były klasyfikowane jako najodleglejsze znane obiekty. Często jednak data ich odkrycia oraz data określenia ich odległości są różne.

Odległości obiektów można zmierzyć metodą paralaksy, świec standardowych jak np. cefeidy lub supernowa typu Ia, bądź też pomiarów przesunięcia ku czerwieni. Przesunięcie ku czerwieni jest z największą pewnością wyznaczone metodą spektroskopową, do identyfikowania kandydatów na odległe źródła jest również używane fotometryczne przesunięcie ku czerwieni.

Najodleglejsze znane obiekty (nie uwzględniono kandydatów, których odległość oszacowano metodą fotometryczną)
Obiekt Typ Data Poczerwienienie / odległość Uwagi
HD1 galaktyka 2022 – z = 13,27 [43][44]
EGSY8p7 galaktyka 2015 – 2016 z = 8,68 [67][68][69][70]
protoplasta GRB 090423 / pozostałość po GRB 090423 protoplasta / pozostałość po GRB 2009 – 2015 z = 8,2 [9][71]
IOK-1 galaktyka 2006 – 2009 z = 6,96 [71][72][73][74]
SDF J132522.3+273520 galaktyka 2005 – 2006 z = 6,597 [74][75]
SDF J132418.3+271455 galaktyka 2003 – 2005 z = 6,578 [75][76][77][78]
HCM-6A galaktyka 2002 – 2003 z = 6,56 Galaktyka jest soczewkowana przez gromadę galaktyk Abell 370. Była ona pierwszą galaktyką niebędącą kwazarem, której przesunięcie ku czerwieni przekroczyło wartość 6. Ponadto jest ono większe od przesunięcia kwazara SDSSp J103027.10+052455.0 (z = 6,28)[76][77][79][80][81][82]
SDSS J1030+0524
(SDSSp J103027.10+052455.0) 		kwazar 2001 – 2002 z = 6,28 [83][84][85][86][87][88]
SDSS 1044-0125
(SDSSp J104433.04-012502.2) 		kwazar 2000 – 2001 z = 5,82 [89][90][87][88][91][92][93]
SSA22-HCM1 galaktyka 1999 – 2000 z>=5,74 [90][94]
HDF 4-473.0 galaktyka 1998 – 1999 z = 5,60 [94]
RD1 (0140+326 RD1) galaktyka 1998 z = 5,34 [95][96][97][94][98]
CL 1358+62 G1 & CL 1358+62 G2 galaktyki 1997 – 1998 z = 4,92 Były to najbardziej odległe obiekty odkryte w tym czasie. Okazało się, iż para galaktyk była soczewkowana przez gromadę CL1358 + 62 (z = 0,33). Po raz pierwszy od 1964 roku, obiekt inny niż kwazar był najbardziej odległym znanym we Wszechświecie[96][99][100][97][94][101].
PC 1247-3406 kwazar 1991 – 1997 z = 4,897 [89][102][103][104][105]
PC 1158+4635 kwazar 1989 – 1991 z = 4,73 [89][105][106][107][108][109]
Q0051-279 kwazar 1987 – 1989 z = 4,43 [110][106][109][111][112][113]
Q0000-26
(QSO B0000-26) 		kwazar 1987 z = 4,11 [110][106][114]
PC 0910+5625
(QSO B0910+5625) 		kwazar 1987 z = 4,04 Był to drugi kwazar o przesunięciu ku czerwieni większym od 4.[89][106][115][116]
Q0046–293
(QSO J0048-2903) 		kwazar 1987 z = 4,01 [110][106][115][117][118]
Q1208+1011
(QSO B1208+1011) 		kwazar 1986 – 1987 z = 3,80 Grawitacyjnie soczewkowany podwójny kwazar; od chwili odkrycia do roku 1991 separacja kątowa między dwoma jego obrazami była najmniejszą znaną i wynosiła 0,45″.[115][119][120]
PKS 2000-330
(QSO J2003-3251, Q2000-330) 		kwazar 1982 – 1986 z = 3,78 [115][121][122]
OQ172
(QSO B1442+101) 		kwazar 1974 – 1982 z = 3,53 [123][124][125]
OH471
(QSO B0642+449) 		kwazar 1973 – 1974 z = 3,408 Media nazwały go „blaskiem wyznaczającym krawędź wszechświata”[123][125][126][127][128].
4C 05.34 kwazar 1970 – 1973 z = 2,877 Jego poczerwienienie było znacznie większe niż w przypadku poprzedniego rekordu, w związku z czym podejrzewano, iż pomiar był błędny[125][129][130][131].
5C 02.56
(7C 105517.75+495540.95) 		kwazar 1968 – 1970 z = 2,399 [101][131][132]
4C 25.05
(4C 25.5) 		kwazar 1968 z = 2,358 [101][131][133]
PKS 0237-23
(QSO B0237-2321) 		kwazar 1967 – 1968 z = 2,225 [129][133][134][135][136]
4C 12.39
(Q1116+12, PKS 1116+12) 		kwazar 1966 – 1967 z = 2,1291 [101][136][137][138]
4C 01.02
(Q0106+01, PKS 0106+1) 		kwazar 1965 – 1966 z = 2,0990 [101][136][137][139]
3C 9 kwazar 1965 z = 2,018 [136][140][141][142][143][144]
3C 147 kwazar 1964 – 1965 z = 0,545 [145][146][147][148]
3C 295 radiogalaktyka 1960 – 1964 z = 0,461 [94][101][144][149][150]
LEDA 25177 (MCG+01-23-008) najjaśniejsza galaktyka klastra (BCG) 1951 – 1960 z = 0,2
(V = 61 000 km/s) 		Ta galaktyka znajduje się w Supergromadzie w Centaurze, jest jednocześnie BCG słabszej gromady w Hydrze Cl 0855+0321 (ACO 732)[94][150][151][152][153][154][155].
LEDA 51975 (MCG+05-34-069) najjaśniejsza galaktyka klastra 1936 – z = 0,13
(V = 39 000 km/s) 		Galaktyka eliptyczna o jasności 17,8 w gromadzie Wolarza (ACO 1930). Jej prędkość recesyjna zmierzona w 1936 roku przez Miltona L. Humasona to 40 000 km/s.[154][156][157]
LEDA 20221 (MCG+06-16-021) najjaśniejsza galaktyka klastra 1932 – z = 0,075
(V = 23 000 km/s) 		Najjaśniejsza galaktyka w gromadzie Bliźniąt (ACO 568)[156][158]
BCG w gromadzie W.M.H. Christiego w Lwie najjaśniejsza galaktyka klastra 1931 – 1932 z =
(V = 19 700 km/s) 		[158][159][160][161]
BCG w gromadzie Baadego w Wielkiej Niedźwiedzicy najjaśniejsza galaktyka klastra 1930 – 1931 z =
(V = 11 700 km/s) 		[161][162]
NGC 4860 galaktyka 1929 – 1930 z = 0,026
(V = 7800 km/s) 		[162][163][164]
NGC 7619 galaktyka 1929 z = 0,012
(V = 3779 km/s) 		Po dokonaniu pomiarów przesunięcia ku czerwieni, jej wartość dla NGC 7619 była największa w chwili pomiaru. W czasie ogłoszenia nie została jeszcze zaakceptowana jako ogólny wyznacznik odległości, ale jeszcze w tym samym roku Edwin Hubble opisał relację między przesunięciem ku czerwieni a odległością; stała się ona wówczas powszechnie akceptowanym dystansem[163][165][166].
NGC 584 galaktyka 1921 – 1929 z = 0,006
(V = 1800 km/s) 		Ówcześnie „mgławice” nie były jeszcze uznawane za odrębne galaktyki. Jednak od 1923 galaktyki były już przeważnie uznawane za obiekty znajdujące się poza Drogą Mleczną[154][163][165][167][168][169][170].
M104 (NGC 4594) galaktyka 1913 – 1921 z = 0,004
(V = 1180 km/s) 		Druga galaktyka, której przesunięcie ku czerwieni zostało obliczone; pierwszą była Galaktyka Andromedy, która zbliża się do naszej galaktyki i tym samym jej przesunięcie ku czerwieni nie może być użyte do określenia odległości. Obu pomiarów dokonał Vesto Slipher. W tamtym czasie „mgławice” nie były jeszcze uznawane za odrębne galaktyki. Początkowe pomiary prędkości NGC 4594 wyniosły 1000 km/s, a następnie skorygowane do wartości 1100, i ostatecznie do 1180 km/s w roku 1916.[163][167][170]
Arktur
(alfa Bootis) 		gwiazda 1891 – 1910 160 ly
(18 mas)
(bardzo nieprecyzyjny pomiar; rzeczywista wartość to 37 ly) 		Ta liczba jest nieprawidłowa. Pierwotnie ogłoszona w 1891 r., została skorygowana w roku 1910 na 40 lat świetlnych (60 mas). Od 1891 do 1910 r. uważano, że była to gwiazda z najmniejszą znaną paralaksą i zarazem najbardziej odległa gwiazda, której odległość była znana. Przed 1891 r. Arktur był zarejestrowany z paralaksą 127 mas[171][172][173][174]
Kapella
(alfa Aurigae) 		gwiazda 1849 –  72 ly
(46 mas) 		[175][176][177]
Polaris
(alfa Ursae Minoris) 		gwiazda 1847 – 1849 50 ly
(80 mas)
(pomiar bardzo nieprecyzyjny, w rzeczywistości to ok. 375 ly) 		[178][179]
Wega
(alfa Lyrae) 		gwiazda (składnik układu podwójnego) 1839 – 1847 7,77 pc
(125 mas) 		[178]
61 Cygni gwiazda podwójna 1838 – 1839 3,48 pc
(313,6 mas) 		Pierwsza gwiazda poza Słońcem, której odległość została zmierzona[178][180][181].
Uran planeta Układu Słonecznego 1781 – 1838 18 au Uran był ostatnią planetą, której odkrycie nastąpiło przed pierwszym udanym pomiarem paralaksy. Ustalono wówczas, iż gwiazdy znajdowały się znacznie dalej niż planety.
Saturn planeta Układu Słonecznego 1619 – 1781 10 au Z III prawa Keplera ostatecznie wywnioskowano, iż Saturn jest w rzeczywistości najbardziej oddaloną „klasyczną” planetą, ponadto obliczono jego odległość. Poprzednio jedynie przypuszczano to w przypadku Saturna, gdyż miał on najdłuższy okres orbitalny i spowolniony ruch orbitalny spośród znanych wówczas planet. Ustalono wówczas, iż gwiazdy znajdowały się znacznie dalej niż planety.
Mars planeta Układu Słonecznego 1609 – 1619 2,6 au gdy Mars znajduje się w opozycji do Ziemi Kepler prawidłowo scharakteryzował orbity Marsa i Ziemi w publikacji „Astronomia nova”. Przypuszczano wówczas, że konkretne gwiazdy znajdowały się znacznie dalej niż planety.
Słońce gwiazda III wiek p.n.e. – 1609 380 promieni Ziemi (bardzo niedokładny pomiar, rzeczywista wartość: 16 000 promieni Ziemi) Arystarch z Samos dokonał pomiaru odległości Słońca od Ziemi w odniesieniu do odległości Księżyca od Ziemi. Odległość do Księżyca została opisana w promieniach Ziemi (obliczona na 20 promieni, zatem niedokładnie). Średnica Ziemi została wcześniej obliczona. W tamtych czasach zakładano, że niektóre z planet znajdują się dalej, ale ich odległości nie można było zmierzyć. Kolejność planet była jedynie przypuszczeniem, dopóki Kepler nie określił odległości od Słońca czterech planet innych niż Ziemia.
Księżyc naturalny satelita Ziemi III wiek p.n.e 20 promieni Ziemi (bardzo niedokładny pomiar, rzeczywista wartość: 64 promieni Ziemi) Arystarch z Samos dokonał pomiaru odległości Księżyca od Ziemi. Średnica Ziemi została wcześniej obliczona.
* z oznacza przesunięcie ku czerwieni.
  • mas oznacza paralaksę mierzoną w milisekundach kątowych.

Chronologiczny wykaz obserwacji najodleglejszych obiektów[edytuj | edytuj kod]

Lista ta zawiera najbardziej odległe obiekty z uwzględnieniem roku ich odkrycia, a nie roku ustalenia ich odległości. Obiekt mógł być odkryty i opisany (lub przynajmniej nazwany), lecz dopiero w późniejszym czasie ustalono, iż był najbardziej odległym znanym obiektem w chwili odkrycia. Przykładowo, OJ 287 nie został uwzględniony, mimo iż został odkryty już w 1891 za pomocą płyt fotograficznych, lecz został zignorowany do czasu nadejścia ery radioteleskopów.

Przykłady
Rok odkrycia Współczesna
droga przebyta przez światło (Mly)		 Obiekt Typ Odkryty za pomocą Pierwsza obserwacja
964 2,5[182] Galaktyka Andromedy galaktyka spiralna gołe oko Abd Al-Rahman Al Sufi[183]
1654 3 Galaktyka Trójkąta galaktyka spiralna refraktor Giovanni Batista Hodierna[184]
1779 68[185] Messier 58 galaktyka spiralna z poprzeczką refraktor Charles Messier[186]
1785 76,4[187] NGC 584 galaktyka William Herschel
1880s 206 ± 29[188] NGC 1 galaktyka spiralna Dreyer, Herschel
1959 2400[189] 3C 273 kwazar Radioteleskop w Parkes Maarten Schmidt, Bev Oke[190]
1960 5000[191] 3C 295 radiogalaktyka Obserwatorium Palomar Rudolph Minkowski
Brakujące dane
2009 13 000[192] GRB 090423 protoplasta GRB Swift (misja GRB) H. Krimm et al.[193]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Czas podróży światła obliczony na podstawie wartości przesunięcia ku czerwieni przy pomocy kalkulatora kosmologicznego, użyto parametrów aktualnych na rok 2015: H0=67,74 i OmegaM=0,3089.
  2. ↑ a b c Yuichi Harikane i inni, A Search for H-Dropout Lyman Break Galaxies at z ∼ 12 − 16, „The Astrophysical Journal”, 2022, DOI: 10.48550/arXiv.2112.09141, arXiv:2112.09141 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  3. ↑ Fabio Pacucci i inni, Are the Newly-Discovered z∼13 Drop-out Sources Starburst Galaxies or Quasars?, „MNRAS Letters”, 2022, DOI: 10.48550/arXiv.2201.00823, arXiv:2201.00823 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  4. ↑ P.A. Oesch, G. Brammer, P.G. van Dokkum, G.D. Illingworth, R.J. Bouwens, I. Labbe, M. Franx, I. Momcheva, M.L.N. Ashby, G.G. Fazio, V. Gonzalez, B. Holden, D. Magee, R.E. Skelton, R. Smit, L.R. Spitler, M. Trenti, S.P. Willner. A Remarkably Luminous galaxy at z = 11.1 Measured with Hubble Space Telescope Grism Spectroscopy. „The Astrophysical Journal”. 819 (2), s. 129, 2016. DOI: 10.3847/0004-637X/819/2/129. arXiv:1603.00461. Bibcode: 2016ApJ...819..129O. 
  5. ↑ The Onset of Star Formation 250 Million Years After the Big Bang. „Nature”. 557 (7705), s. 312–313, 2018. DOI: 10.1038/d41586-018-05114-z. arXiv:1805.05966. PMID: 29765123. Bibcode: 2018Natur.557..312Z. (ang.). 
  6. ↑ Adi Zitrin, Ivo Labbe, Sirio Belli, Rychard Bouwens, Richard S. Ellis, Guido Roberts-Borsani, Daniel P. Stark, Pascal A. Oesch, Renske Smit. Lyman-alpha Emission from a Luminous z = 8.68 galaxy: Implications for Galaxies as Tracers of Cosmic Reionization. „The Astrophysical Journal”. 810, s. L12, 2015. DOI: 10.1088/2041-8205/810/1/L12. arXiv:1507.02679. Bibcode: 2015ApJ...810L..12Z. 
  7. ↑ Dust in the Reionization Era: ALMA Observations of a z = 8.38 Gravitationally Lensed Galaxy. „The Astrophysical Journal”. 832 (2), s. L21, 2017. DOI: 10.3847/2041-8213/aa62aa. arXiv:1703.02039. Bibcode: 2017ApJ...837L..21L. (ang.). 
  8. ↑ a b c NASA, "New gamma ray burst Smashes Cosmic Distance Record", 28 kwietnia 2009.
  9. ↑ a b c d Tanvir, D.B. Fox, A.J. Levan, E. Berger i inni. A gamma ray burst at a redshift of z~8.2. „Nature”. 461 (7268), s. 1254, 2009. DOI: 10.1038/nature08459. PMID: 19865165. Bibcode: 2009Natur.461.1254T. 
  10. ↑ P.A. Oesch, P.G. van Dokkum, G.D. Illingworth, R.J. Bouwens, I. Momcheva, B. Holden, G.W. Roberts-Borsani, R. Smit, M. Franx, I. Labbe, V. Gonzalez, D. Magee. A Spectroscopic Redshift Measurement for a Luminous Lyman Break galaxy at z = 7.730 using Keck/MOSFIRE. „The Astrophysical Journal”. 804 (2), s. L30, 2015. DOI: 10.1088/2041-8205/804/2/L30. arXiv:1502.05399. Bibcode: 2015ApJ...804L..30O. 
  11. ↑ M. Song i inni, Keck/MOSFIRE Spectroscopy of z = 7-8 Galaxies: Lyman-alpha Emission from a galaxy at z = 7.66, „arXiv + The Astrophysical Journal”, 826 (2), 2016, DOI: 10.3847/0004-637X/826/2/113, arXiv:1602.02160.
  12. ↑ S.L. Finkelstein, C. Papovich, M. Dickinson, M. Song, V. Tilvi, A.M. Koekemoer, K.D. Finkelstein, B. Mobasher, H.C. Ferguson, M. Giavalisco, N. Reddy, M.L.N. Ashby, A. Dekel, G.G. Fazio, A. Fontana, N.A. Grogin, J.-S. Huang, D. Kocevski, M. Rafelski, B.J. Weiner, S.P. Willner. A galaxy rapidly forming stars 700 million years after the Big Bang at redshift 7.51. „Nature”. 502 (7472), s. 524–527, 2013. DOI: 10.1038/nature12657. arXiv:1310.6031. PMID: 24153304. Bibcode: 2013Natur.502..524F. 
  13. ↑ R. Morelle: New galaxy ‘most distant’ yet discovered. [w:] BBC News [on-line]. 23 października 2013.
  14. ↑ Darach Watson, Lise Christensen, Kirsten Kraiberg Knudsen, Johan Richard i inni. A dusty, normal galaxy in the epoch of reionization. „Nature”. 519 (7543), s. 327–330, 2015. DOI: 10.1038/nature14164. arXiv:1503.00002. PMID: 25731171. Bibcode: 2015Natur.519..327W. 
  15. ↑ SXDF-NB1006-2 – Thirty Meter Telescope. [dostęp 2017-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-24)].
  16. ↑ a b c d e Discovery of the Most Distant Galaxy in the Cosmic Dawn. Subaru Telescope, 2012-06-03.
  17. ↑ NASA Telescopes Help Find Rare galaxy at Dawn of Time. NASA, 2011-12-21.
  18. ↑ a b Vanzella. Spectroscopic Confirmation of Two Lyman Break Galaxies at Redshift Beyond 7. „ApJL”. 730 (2), s. L35, 2011. DOI: 10.1088/2041-8205/730/2/L35. arXiv:1011.5500. Bibcode: 2011ApJ...730L..35V. 
  19. ↑ a b c Scientific American, „Brilliant, but Distant: Most Far-Flung Known Quasar Offers Glimpse into Early Universe”, John Matson, 29 czerwca 2011.
  20. ↑ A. Fontana, E. Vanzella, L. Pentericci, M. Castellano i inni. The lack of intense Lyman~alpha in ultradeep spectra of z = 7 candidates in GOODS-S: Imprint of reionization?. „The Astrophysical Journal”. 725 (2), s. L205, 2010. DOI: 10.1088/2041-8205/725/2/L205. arXiv:1010.2754. Bibcode: 2010ApJ...725L.205F. 
  21. ↑ Jenny Hogan. Journey to the birth of the Universe. „Nature”. 443 (7108), s. 128–129, 2006. DOI: 10.1038/443128a. PMID: 16971914. Bibcode: 2006Natur.443..128H. 
  22. ↑ Yoshiaki Ono, Masami Ouchi, Bahram Mobasher, Mark Dickinson i inni. Spectroscopic Confirmation of Three z-Dropout Galaxies at z = 6.844 – 7.213: Demographics of Lyman-Alpha Emission in z ~ 7 Galaxies. „The Astrophysical Journal”. 744 (2), s. 83, 2011. DOI: 10.1088/0004-637X/744/2/83. arXiv:1107.3159. Bibcode: 2012ApJ...744...83O. 
  23. ↑ James E. Rhoads, Pascale Hibon, Sangeeta Malhotra, Michael Cooper i inni. A Lyman Alpha galaxy at Redshift z = 6.944 in the COSMOS Field. „The Astrophysical Journal”. 752 (2), s. L28, 2012. DOI: 10.1088/2041-8205/752/2/L28. arXiv:1205.3161. Bibcode: 2012ApJ...752L..28R. 
  24. ↑ a b Garth Illingworth, Rychard Bouwens, Pascal Oesch, Ivo Labbe, Dan Magee: Our Latest Results. first galaxies, grudzień 2012. [dostęp 2016-03-10].
  25. ↑ Mike Wall: Ancient galaxy May Be Most Distant Ever Seen. Space.com, 12 grudnia 2012. [dostęp 2012-12-12]. Cytat: 13.75 Big Bang – 0.38=13.37
  26. ↑ NASA's Hubble Finds Most Distant Galaxy Candidate Ever Seen in Universe. NASA, 2011-01-26. [dostęp 2017-06-06]. (ang.).
  27. ↑ Hubble finds a new contender for galaxy distance record. Space Telescope (heic1103 – Science Release), 26 stycznia 2011. [dostęp 2011-01-27].
  28. ↑ HubbleSite, „NASA’s Hubble Finds Most Distant galaxy Candidate Ever Seen in Universe”, STScI-2011-05, 26 stycznia 2011.
  29. ↑ Gabriel B. Brammer, Pieter G. Van Dokkum, Garth D. Illingworth, Rychard J. Bouwens i inni. A Tentative Detection of an Emission Line at 1.6 μm for the z ~ 12 Candidate. „The Astrophysical Journal Letters”. 765, s. L2, 2013. DOI: 10.1088/2041-8205/765/1/L2. Bibcode: 2013ApJ...765L...2B. 
  30. ↑ R.J. Bouwens, P.A. Oesch, G.D. Illingworth, I. Labbé i inni. Photometric Constraints on the Redshift of z ~ 10 Candidate UDFj-39546284 from D. „The Astrophysical Journal Letters”. 765, s. L16, 2013. DOI: 10.1088/2041-8205/765/1/L16. Bibcode: 2013ApJ...765L..16B. 
  31. ↑ ESO: Hubble spots three magnified views of most distant known galaxy. [w:] www.spacetelescope.org [on-line].
  32. ↑ D. Coe et al. CLASH: Three Strongly Lensed Images of a Candidate z ~ 11 Galaxy. „The Astrophysical Journal”. 762 (1), s. 32, 2013. DOI: 10.1088/0004-637X/762/1/32. arXiv:1211.3663. Bibcode: 2013AAS...22120707C. (ang.). 
  33. ↑ Hubble Finds Distant galaxy Through Cosmic Magnifying Glass. [w:] NASA [on-line].
  34. ↑ Adi Zitrin, Wei Zheng, Tom Broadhurst, John Moustakas i inni. A GEOMETRICALLY SUPPORTED z ∼ 10 CANDIDATE MULTIPLY IMAGED BY THE HUBBLE FRONTIER FIELDS CLUSTER A2744. „The Astrophysical Journal”. 793, s. L12, 2014. DOI: 10.1088/2041-8205/793/1/L12. arXiv:1407.3769. Bibcode: 2014ApJ...793L..12Z. 
  35. ↑ NASA – NASA Telescopes Spy Ultra-Distant galaxy.
  36. ↑ W. Zheng, M. Postman, A. Zitrin, J. Moustakas i inni. A magnified young galaxy from about 500 million years after the Big Bang. „Nature”. 489 (7416), s. 406–408, 2012. DOI: 10.1038/nature11446. arXiv:1204.2305. PMID: 22996554. Bibcode: 2012Natur.489..406Z. 
  37. ↑ Penn State SCIENCE, „Cosmic Explosion is New Candidate for Most Distant Object in the Universe”, Derek. B. Fox, Barbara K. Kennedy, 25 maja 2011.
  38. ↑ Space Daily, Explosion Helps Researcher Spot Universe’s Most Distant Object, 27 maja 2011.
  39. ↑ ESA Science & Technology: The Hubble eXtreme Deep Field (annotated).
  40. ↑ David Shiga: Dim galaxy is most distant object yet found. [w:] New Scientist [on-line]. 2010-10-20.
  41. ↑ Andrew J. Bunker, Joseph Caruana, Stephen M. Wilkins, Elizabeth R. Stanway i inni. VLT/XSHOOTER and Subaru/MOIRCS spectroscopy of HUDF.YD3: no evidence for Lyman &. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 430 (4), s. 3314, 2013. DOI: 10.1093/mnras/stt132. Bibcode: 2013MNRAS.430.3314B. 
  42. ↑ M. Trenti, L.D. Bradley, M. Stiavelli, J.M. Shull i inni. Overdensities of Y-dropout Galaxies from the Brightest-of-Reionizing Galaxies Su. „The Astrophysical Journal”. 746, s. 55, 2011. DOI: 10.1088/0004-637X/746/1/55. arXiv:1110.0468. Bibcode: 2012ApJ...746...55T. 
  43. ↑ a b Leah Crane, Astronomers have found what may be the most distant galaxy ever seen - A galaxy called HD1 appears to be about 33.4 billion light years away, making it the most distant object ever seen – and its extreme brightness is puzzling researchers, [w:] New Scientist [online], 7 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  44. ↑ a b Camille M. Carlisle, Are These The Most Distant Galaxies Yet Seen? – Two fuzzy red objects in the early universe may be galaxies shining at us from only a few hundred million years after the Big Bang., [w:] Sky & Telescope [online], 7 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  45. ↑ Tao Wang, David Elbaz, Emanuele Daddi, Alexis Finoguenov i inni. Discovery of a galaxy cluster with a violently starbursting core at z=2.506. „The Astrophysical Journal”. 828 (1), s. 56, 2016. DOI: 10.3847/0004-637X/828/1/56. arXiv:1604.07404. 
  46. ↑ a b NASA's Swift Finds Most Distant Gamma-ray Burst Yet. NASA, 2011-05-27. [dostęp 2017-06-06]. (ang.).
  47. ↑ Sky and Telescope, „The Most Distant Star Ever Seen?”, Camille M. Carlisle, 12 kwietnia 2013.
  48. ↑ New Scientist, „Lucky Hubble find raises star cluster mystery”, Rachel Courtland, 8 lipca 2008 (dostęp: 18 grudnia 2012).
  49. ↑ Astronomy Magazine, "A star cluster hides star clusters", Francis Reddy, 10 stycznia 2007 (dostęp: 18 grudnia 2012).
  50. ↑ Space.com, "Faraway galaxy Plays Peekaboo", Ker Than, 10 stycznia 2007 (dostęp: 18 grudnia 2012).
  51. ↑ ScienceDaily, "Astronomers Find The Most Distant Star Clusters Hidden Behind A Nearby Cluster", 14 stycznia 2007 (dostęp: 18 grudnia 2012).
  52. ↑ Kalirai, Jason S.; Richer, H.; Anderson, J.; Strader, J.; Forde, K.. Globular Clusters in a Globular Cluster. „2007 AAS/AAPT Joint Meeting, American Astronomical Society Meeting 209, id.228.02; Bulletin of the American Astronomical Society”. 38, s. 1214, grudzień 2006. Bibcode: 2006AAS...20922802K. (ang.). 
  53. ↑ SpaceDaily, „Record-Setting X-ray Jet Discovered”, 30 listopada 2012 (dostęp: 4 grudnia 2012).
  54. ↑ ESA, "Artist’s impression of the X-ray binary XMMU J004243.6+412519", 12 grudnia 2012 (dostęp: 18 grudnia 2012).
  55. ↑ E! Science News, „XMMU J004243.6+412519: Black-Hole Binary At The Eddington Limit”, 12 grudnia 2012 (dostęp: 18 grudnia 2012).
  56. ↑ SpaceDaily, „Microquasar found in neighbor galaxy, tantalizing scientists”, 17 grudnia 2012 (dostęp: 18 grudnia 2012).
  57. ↑ USA Today, „Smallest, most distant planet outside solar system found”, Malcolm Ritter, 25 stycznia 2006 (dostęp 5 sierpnia 2010).
  58. ↑ J. Schneider: Planet PA-99-N2 b. [w:] The Extrasolar Planets Encyclopaedia [on-line]. [dostęp 2017-06-06]. (ang.).
  59. ↑ The Microlensing Event of Q0957+561. [w:] Exoplaneten.de [on-line]. [dostęp 2017-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-11)]. (ang.).
  60. ↑ R.E. Schild. Microlensing Variability of the Gravitationally Lensed Quasar Q0957+561 A,B. „Astrophysical Journal”. 464, s. 125, 1996. DOI: 10.1086/177304. Bibcode: 1996ApJ...464..125S. 
  61. ↑ Jeff Cooke, Mark Sullivan, Avishay Gal-Yam, Elizabeth J. Barton i inni. Superluminous supernovae at redshifts of 2.05 and 3.90. „Nature”. 491 (7423), s. 228, 2012. DOI: 10.1038/nature11521. PMID: 23123848. Bibcode: 2012Natur.491..228C. 
  62. ↑ ESO: Record-breaking supernova in the CANDELS Ultra Deep Survey: before, after, and difference. [w:] www.spacetelescope.org [on-line].
  63. ↑ Science Newsline, „The Farthest Supernova Yet for Measuring Cosmic History”, Lawrence Berkeley National Laboratory, 9 stycznia 2013 (dostęp 10 stycznia 2013).
  64. ↑ Space.com, „Most Distant ‘Standard Candle’ Star Explosion Found”, Mike Wall, 9 stycznia 2013 (dostęp 10 stycznia 2013).
  65. ↑ Hinshaw, G.; Weiland, J.L.; Hill, R.S.; Odegard, N.; Larson, D.; Bennett, C.L.; Dunkley, J.; Gold, B.; Greason, M.R.; Jarosik, N.; Komatsu, E.; Nolta, M.R.; Page, L.; Spergel, D.N.; Wollack, E.; Halpern, M.; Kogut, A.; Limon, M.; Meyer, S.S.; Tucker, G.S.; Wright, E.L.. Five-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Observations: Data Processing, Sky Maps, and Basic Results. „Astrophysical Journal Supplement”. 180 (2), s. 225–245, 2009. DOI: 10.1088/0067-0049/180/2/225. arXiv:0803.0732. Bibcode: 2009ApJS..180..225H. 
  66. ↑ Badania nad przesunięciem ku czerwieni sugerują, iż mikrofalowe promieniowanie tła posiada redshift o wartości z = 1089.
  67. ↑ Jonathan Amos: Hubble sets new cosmic distance record. BBC News, 3 marca 2016.
  68. ↑ Mike Wall: Ancient galaxy Is Most Distant Ever Found. Space.com, 5 sierpnia 2015.
  69. ↑ W. M. Keck Observatory: A new record: Keck Observatory measures most distant galaxy. Astronomy Now, 6 sierpnia 2015.
  70. ↑ Mario De Leo Winkler: The Farthest Object in the Universe. Huffington Post, 15 lipca 2015.
  71. ↑ a b Rachel Courtland: Most distant object in the universe spotted. [w:] New Scientist [on-line]. 2009-04-27. [dostęp 2017-06-06]. (ang.).
  72. ↑ David Shiga: First generation of galaxies glimpsed forming. [w:] New Scientist [on-line]. 2006-09-13. [dostęp 2017-06-06]. (ang.).
  73. ↑ Iye, K Ota, N Kashikawa, H Furusawa i inni. A galaxy at a redshift z = 6.96. „Nature”. 443 (7108), s. 186–188, 2006. DOI: 10.1038/nature05104. PMID: 16971942. Bibcode: 2006Natur.443..186I. 
  74. ↑ a b Yoshi Taniguchi. Star Forming Galaxies at z > 5. „Proceedings of the International Astronomical Union”. 3 (S250), 23 czerwca 2008. DOI: 10.1017/S1743921308020796. arXiv:0804.0644. 
  75. ↑ a b Yoshiaki Taniguchi, Masaru Ajiki, Tohru Nagao, Yasuhiro Shioya i inni. The SUBARU Deep Field Project: Lymanα Emitters at a Redshift of 6.6. „Publications of the Astronomical Society of Japan”. 57, s. 165, 2005. DOI: 10.1093/pasj/57.1.165. Bibcode: 2005PASJ...57..165T. 
  76. ↑ a b BBC News, Most distant galaxy detected, 25 marca 2003.
  77. ↑ a b SpaceRef, Subaru Telescope Detects the Most Distant galaxy Yet and Expects Many More, 24 marca 2003.
  78. ↑ K. Kodaira, Y. Taniguchi, N. Kashikawa, N. Kaifu i inni. The Discovery of Two Lyman$α$ Emitters Beyond Redshift 6 in the Subaru Deep Field. „Publications of the Astronomical Society of Japan”. 55 (2), s. L17, 2003. DOI: 10.1093/pasj/55.2.L17. arXiv:astro-ph/0301096. 
  79. ↑ New Scientist, New record for Universe’s most distant object, 17:19 14 marca 2002.
  80. ↑ BBC News, Far away stars light early cosmos, 14 marca 2002.
  81. ↑ E. M. Hu et al. A Redshift z = 6.56 Galaxy behind the Cluster Abell 370. „The Astrophysical Journal Letters”. 568 (2), s. L75, 2002. DOI: 10.1086/340424. (ang.). 
  82. ↑ K2.1 HCM 6A – Discovery of a redshift z = 6.56 galaxy lying behind the Cluster Abell 370. Hera.ph1.uni-koeln.de, 2008-04-14. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-26)].
  83. ↑ L. Pentericci, X. Fan, H.W. Rix, M.A. Strauss i inni. VLT observations of the z = 6.28 Quasar SDSS 1030+0524. „The Astronomical Journal”. 123 (5), s. 2151, 2001. DOI: 10.1086/340077. arXiv:astro-ph/0112075. Bibcode: 2002AJ....123.2151P. 
  84. ↑ Zoltan Haiman, Renyue Cen. A Constraint on the Gravitational Lensing Magnification and Age of the Redshift z=6.28 Quasar SDSS 1030+0524. „The Astrophysical Journal”. 578 (2), s. 702, 2002. DOI: 10.1086/342610. arXiv:astro-ph/0205143. (ang.). 
  85. ↑ Richard L. White, Robert H. Becker, Xiaohui Fan, Michael A. Strauss. Probing the Ionization State of the Universe atz>6. „The Astronomical Journal”. 126, s. 1, 2003. DOI: 10.1086/375547. Bibcode: 2003AJ....126....1W. 
  86. ↑ D. Farrah, R. Priddey, R. Wilman, M. Haehnelt i inni. The X-Ray Spectrum of the z 6.30 QSO SDSS J1030+0524. „The Astrophysical Journal”. 611, s. L13, 2004. DOI: 10.1086/423669. Bibcode: 2004ApJ...611L..13F. 
  87. ↑ a b Discovery Announced of Two Most Distant Objects. PennState Eberly College of Science, 2001-06-05. [dostęp 2017-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-21)]. (ang.).
  88. ↑ a b Early results from the Sloan Digital Sky Survey: From under our nose to the edge of the universe. [w:] Sloan Digital Sky Survey [on-line]. 2001-06-05. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-11)]. (ang.).
  89. ↑ a b c d PennState – Eberly College of Science – Science Journal – Summer 2000 -- Vol. 17, No. 1 International Team of Astronomers Finds Most Distant Object.
  90. ↑ a b Esther M. Hu, Richard G. McMahon, Lennox L. Cowie. An Extremely Luminous Galaxy at z = 5.74. „The Astrophysical Journal Letters”. 522 (1), s. L9-L12, 1999. DOI: 10.1086/312205. arXiv:astro-ph/9907079. (ang.). 
  91. ↑ X-rays from the Most Distant Quasar Captured with the XMM-Newton Satellite. PennState Eberly College of Science, grudzień 2000. [dostęp 2017-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-23)]. (ang.).
  92. ↑ Confirmed High Redshift (z > 5.5) Galaxies - (Last Updated 10th February 2005). UW-Madison Astronomy. [dostęp 2017-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-18)]. (ang.).
  93. ↑ Robin Lloyd: Most Distant Object in Universe Comes Closer. [w:] Space.com [on-line]. 2000-12-01. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-20)]. (ang.).
  94. ↑ a b c d e f Publications of the Astronomical Society of the Pacific, 111: 1475–1502, grudzień 1999; Search Techniques for Distant Galaxies; Introduction.
  95. ↑ New York Times, Peering Back in Time, Astronomers Glimpse Galaxies Aborning, 20 października 1998.
  96. ↑ a b Astronomy Picture of the Day, A Baby galaxy, 24 marca 1998.
  97. ↑ a b Arjun Dey, Hyron Spinrad, Daniel Stern, James R. Graham i inni. A galaxy at z = 5.34. „The Astrophysical Journal”. 498 (2), s. L93, 1998. DOI: 10.1086/311331. arXiv:astro-ph/9803137. Bibcode: 1998ApJ...498L..93D. 
  98. ↑ A New Most Distant Object: z = 5.34. Astro.ucla.edu. [dostęp 2010-10-22].
  99. ↑ Astronomy Picture of the Day, Behind CL1358+62: A New Farthest Object, 31 lipca 1997.
  100. ↑ Marijn Franx, Garth D. Illingworth, Daniel D. Kelson, Pieter G. Van Dokkum i inni. A Pair of Lensed Galaxies at z = 4.92 in the Field of CL 1358+62. „The Astrophysical Journal”. 486 (2), s. L75, 1997. DOI: 10.1086/310844. Bibcode: 1997ApJ...486L..75F. 
  101. ↑ a b c d e f „Astrophysics and Space Science” 1999, 269/270, 165-181 ; Galaxies at High Redshift – 8. Z > 5 Galaxies ; Garth Illingworth.
  102. ↑ J.D. Smith, S. Djorgovski, D. Thompson, W.F. Brisken i inni. Multicolor detection of high-redshift quasars, 2: Five objects with Z greater than or approximately equal to 4. „The Astronomical Journal”. 108, s. 1147, 1994. DOI: 10.1086/117143. Bibcode: 1994AJ....108.1147S. 
  103. ↑ New Scientist, wydanie 1842, 10 października 1992, strona 17, Science: Infant galaxy's light show.
  104. ↑ FermiLab: Scientists of Sloan Digital Sky Survey Discover Most Distant Quasar. 8 grudnia 1998. [dostęp 2017-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-12)]. (ang.).
  105. ↑ a b Isobel M. Hook, Richard G. McMahon. Discovery of radio-loud quasars with z = 4.72 and z = 4.01. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 294, s. L7, 1998. DOI: 10.1046/j.1365-8711.1998.01368.x. Bibcode: 1998MNRAS.294L...7H. 
  106. ↑ a b c d e Edwin L. Turner. quasars and galaxy formation. I – the Z greater than 4 objects. „Astronomical Journal”. 101, s. 5, 1991. DOI: 10.1086/115663. Bibcode: 1991AJ....101....5T. 
  107. ↑ SIMBAD, Object query: PC 1158+4635, QSO B1158+4635 -- Quasar.
  108. ↑ Lennox L. Cowie. Young Galaxies. „Annals of the New York Academy of Sciences”. 647, s. 31, 1991. DOI: 10.1111/j.1749-6632.1991.tb32157.x. Bibcode: 1991NYASA.647...31C. 
  109. ↑ a b New York Times, Peering to Edge of Time, Scientists Are Astonished, 20 listopada 1989.
  110. ↑ a b c S.J. Warren, P.C. Hewett, P.S. Osmer, M.J. Irwin. quasars of redshift z = 4.43 and z = 4.07 in the South Galactic Pole field. „Nature”. 330 (6147), s. 453, 1987. DOI: 10.1038/330453a0. Bibcode: 1987Natur.330..453W. 
  111. ↑ S.A. Levshakov. Absorption spectra of quasars. „Astrophysics”. 29 (2), s. 657, 1989. DOI: 10.1007/BF01005972. Bibcode: 1988Ap.....29..657L. 
  112. ↑ New York Times, Objects Detected in Universe May Be the Most Distant Ever Sighted, 14 stycznia 1988.
  113. ↑ New York Times, Astronomers Peer Deeper Into Cosmos, 10 maja 1988.
  114. ↑ SIMBAD, Object query: Q0000-26, QSO B0000-26 -- Quasar.
  115. ↑ a b c d Maarten Schmidt, Donald P. Schneider, James E. Gunn. PC 0910 + 5625 – an optically selected Quasar with a redshift of 4.04. „Astrophysical Journal”. 321, s. L7, 1987. DOI: 10.1086/184996. Bibcode: 1987ApJ...321L...7S. 
  116. ↑ SIMBAD, Object query: PC 0910+5625, QSO B0910+5625 -- Quasar.
  117. ↑ S.J. Warren, P.C. Hewett, M.J. Irwin, R.G. McMahon i inni. First observation of a Quasar with a redshift of 4. „Nature”. 325 (6100), s. 131, 1987. DOI: 10.1038/325131a0. Bibcode: 1987Natur.325..131W. 
  118. ↑ SIMBAD, Object query: Q0046-293, QSO J0048-2903 -- Quasar.
  119. ↑ SIMBAD, Object query: Q1208+1011, QSO B1208+1011 -- Quasar.
  120. ↑ New Scientist, Quasar doubles help to fix the Hubble constant, 16 listopada 1991.
  121. ↑ Archived Astronomy News Items. Orwell Astronomical Society (Ipswich). [dostęp 2017-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-12)]. (ang.).
  122. ↑ SIMBAD, Object query: PKS 2000-330, QSO J2003-3251 -- Quasar.
  123. ↑ a b OSU Big Ear, History of the OSU Radio Observatory.
  124. ↑ SIMBAD, Object query: OQ172, QSO B1442+101 -- Quasar.
  125. ↑ a b c quasars – THREE YEARS LATER.
  126. ↑ Time Magazine, The Edge of Night, 23 kwietnia 1973.
  127. ↑ SIMBAD, Object query: OH471, QSO B0642+449 -- Quasar.
  128. ↑ S J Warren, P C Hewett. The detection of high-redshift quasars. „Reports on Progress in Physics”. 53 (8), s. 1095, 1990. DOI: 10.1088/0034-4885/53/8/003. Bibcode: 1990RPPh...53.1095W. 
  129. ↑ a b The Structure of the Physical Universe, wolumin III – The Universe of Motion, CHAPTER 23 – Quasar Redshifts, by Dewey Bernard Larson, Library of Congress Catalog Card No. 79-88078, ISBN 0-913138-11-8, Copyright © 1959, 1971, 1984.
  130. ↑ John N. Bahcall, J.B. Oke. Some Inferences from Spectrophotometry of Quasi-Stellar Sources. „Astrophysical Journal”. 163, s. 235, 1971. DOI: 10.1086/150762. Bibcode: 1971ApJ...163..235B. 
  131. ↑ a b c R. Lynds, D. Wills. The Unusually Large Redshift of 4C 05.34. „Nature”. 226 (5245), s. 532, 1970. DOI: 10.1038/226532a0. PMID: 16057373. Bibcode: 1970Natur.226..532L. 
  132. ↑ SIMBAD, Object query: 5C 02.56, 7C 105517.75+495540.95 -- Quasar.
  133. ↑ a b Geoffrey Burbidge. The Distribution of Redshifts in Quasi-Stellar Objects, N-Systems and Some Radio and Compact Galaxies. „Astrophysical Journal”. 154, s. L41, 1968. DOI: 10.1086/180265. Bibcode: 1968ApJ...154L..41B. 
  134. ↑ Time Magazine, A Farther-Out Quasar, 7 kwietnia 1967.
  135. ↑ SIMBAD, Object query: QSO B0237-2321, QSO B0237-2321 -- Quasar.
  136. ↑ a b c d Geoffrey Burbidge. On the Wavelengths of the Absorption Lines in Quasi-Stellar Objects. „Astrophysical Journal”. 147, s. 851, 1967. DOI: 10.1086/149072. Bibcode: 1967ApJ...147..851B. 
  137. ↑ a b Time Magazine, The Man on the Mountain, 11 marca 1966.
  138. ↑ SIMBAD, Object query: Q1116+12, 4C 12.39 -- Quasar.
  139. ↑ SIMBAD, Object query: Q0106+01, 4C 01.02 -- Quasar.
  140. ↑ Time Magazine, Toward the Edge of the Universe, 21 maja 1965.
  141. ↑ Time Magazine, The Quasi-quasars, 18 czerwca 1965.
  142. ↑ The Cosmic Century: A History of Astrophysics and Cosmology s. 379 Malcolm S. Longair – 2006.
  143. ↑ Maarten Schmidt. Large Redshifts of Five Quasi-Stellar Sources. „Astrophysical Journal”. 141, s. 1295, 1965. DOI: 10.1086/148217. Bibcode: 1965ApJ...141.1295S. 
  144. ↑ a b The Discovery of Radio Galaxies and quasars. 1965. [dostęp 2017-06-06].
  145. ↑ Maarten Schmidt, Thomas A. Matthews. Redshifts of the Quasi-Stellar Radio Sources 3c 47 and 3c 147. „Quasi-Stellar Sources and Gravitational Collapse”, s. 269, 1965. Bibcode: 1965qssg.conf..269S. 
  146. ↑ Donald P. Schneider, J.H. Van Gorkom, Maarten Schmidt, James E. Gunn. Radio properties of optically selected high-redshift quasars. I – VLA observations of 22 quasars at 6 CM. „Astronomical Journal”. 103, s. 1451, 1992. DOI: 10.1086/116159. Bibcode: 1992AJ....103.1451S. 
  147. ↑ Astronomy: Finding the Fastest Galaxy: 76,000 Miles per Second. Time, 1964-04-10. [dostęp 2017-06-06]. (ang.).
  148. ↑ Maarten Schmidt, Thomas A. Matthews. Redshift of the Quasi-Stellar Radio Sources 3c 47 and 3c 147. „Astrophysical Journal”. 139, s. 781, 1964. DOI: 10.1086/147815. Bibcode: 1964ApJ...139..781S. 
  149. ↑ Patrick J. McCarthy. High Redshift Radio Galaxies. „Annual Review of Astronomy and Astrophysics”. 31, s. 639, 1993. DOI: 10.1146/annurev.aa.31.090193.003231. 
  150. ↑ a b Allan Sandage. The Ability of the 200-INCH Telescope to Discriminate Between Selected World Models. „Astrophysical Journal”. 133, s. 355, 1961. DOI: 10.1086/147041. Bibcode: 1961ApJ...133..355S. 
  151. ↑ E.P. Hubble. The law of red shifts (George Darwin Lecture). „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 113 (6), s. 658, 1953. DOI: 10.1093/mnras/113.6.658. Bibcode: 1953MNRAS.113..658H. 
  152. ↑ Observational, World Models. 6.1. Local Tests for Linearity of the Redshift-Distance Relation. „Annu. Rev. Astron. Astrophys.”. 1988 (26). s. 561–630. 
  153. ↑ M.L. Humason, N.U. Mayall, A.R. Sandage. Redshifts and magnitudes of extragalactic nebulae. „Astronomical Journal”. 61, s. 97, 1956. DOI: 10.1086/107297. Bibcode: 1956AJ.....61...97H. 
  154. ↑ a b c 1053 May 8 meeting of the Royal Astronomical Society. „The Observatory”. 73, s. 97, 1953. Bibcode: 1953Obs....73...97.. 
  155. ↑ Paul W. Merrill. From Atoms to Galaxies. „Astronomical Society of the Pacific Leaflets”. 7, s. 393, 1958. Bibcode: 1958ASPL....7..393M. 
  156. ↑ a b M.L. Humason. The Apparent Radial Velocities of 100 Extra-Galactic Nebulae. „The Astrophysical Journal”. 83, s. 10, styczeń 1936. DOI: 10.1086/143696. Bibcode: 1936ApJ....83...10H. 
  157. ↑ „The first 50 Years At Palomar: 1949–1999 ; The Early Years of Stellar Evolution, Cosmology, and High-Energy Astrophysics’; 5.2.1. The Mount Wilson Years ; Annu. Rev. Astron. Astrophys. 1999. 37: 445-486.
  158. ↑ a b C.A. Chant. Notes and Queries (Doings at Mount Wilson-Ritchey’s Photographic Telescope-Infra-red Photographic Plates). „Journal of the Royal Astronomical Society of Canada”. 26, s. 180, 1 kwietnia 1932. Bibcode: 1932JRASC..26..180C. 
  159. ↑ Milton L. Humason. Apparent Velocity-Shifts in the Spectra of Faint Nebulae. „The Astrophysical Journal”. 74, s. 35, lipiec 1931. DOI: 10.1086/143287. Bibcode: 1931ApJ....74...35H. 
  160. ↑ Edwin Hubble, Milton L. Humason. The Velocity-Distance Relation among Extra-Galactic Nebulae. „The Astrophysical Journal”. 74, s. 43, lipiec 1931. DOI: 10.1086/143323. Bibcode: 1931ApJ....74...43H. 
  161. ↑ a b M.L. Humason. The Large Apparent Velocities of Extra-Galactic Nebulae. „Leaflet of the Astronomical Society of the Pacific”. 1, s. 149, 1 stycznia 1931. Bibcode: 1931ASPL....1..149H. 
  162. ↑ a b M.L. Humason. The Rayton short-focus spectrographic objective. „Astrophysical Journal”. 71, s. 351, 1930. DOI: 10.1086/143255. Bibcode: 1930ApJ....71..351H. 
  163. ↑ a b c d Virginia Trimble. H0: The Incredible Shrinking Constant, 1925-1975. „Publications of the Astronomical Society of the Pacific”. 108, s. 1073, 1996. DOI: 10.1086/133837. Bibcode: 1996PASP..108.1073T. 
  164. ↑ The Berkeley Meeting of the Astronomical Society of the Pacific, 20-21 czerwca 1929. „Publications of the Astronomical Society of the Pacific”. 41, s. 244, 1929. DOI: 10.1086/123945. Bibcode: 1929PASP...41..244.. 
  165. ↑ a b Milton L. Humason. The Large Radial Velocity of N. G. C. 7619. „From the Proceedings of the National Academy of Sciences”. 15 (3), 1929-03-15. (ang.). 
  166. ↑ The Journal of the Royal Astronomical Society of Canada / Journal de la Société Royale D’astronomie du Canada; Vol. 83, No.6 grudzień 1989 Whole No. 621 ; EDWIN HUBBLE 1889–1953.
  167. ↑ a b Wiliam Graves Hoyt: Vesto Melvin Slipher. W: Biographical Memoirs. T. 52. National Academy of Sciences, 1980, s. 422-424. ISBN 0-309-03099-4.
  168. ↑ S.I. Bailey. Comet Skjellerup. „Harvard College Observatory Bulletin No. 739”. 739, s. 1, 1920. Bibcode: 1920BHarO.739....1B. 
  169. ↑ New York Times, DREYER NEBULA NO. 584 Inconceivably Distant; Dr. Slipher Says the Celestial Speed Champion Is 'Many Millions of Light Years’ Away. ; 19 stycznia 1921.
  170. ↑ a b New York Times, Nebula Dreyer Breaks All Sky Speed Records; Portion of the Constellation of Cetus Is Rushing Along at Rate of 1,240 Miles a Second. ; 18 stycznia 1921.
  171. ↑ Hawera & Normanby Star, "Items of Interest", 29 grudnia 1910, wolumin LX, s. 3., dostęp 25 marca 2010.
  172. ↑ Evening star (San Jose), „Colossal Arcturus”, Pittsburgh Dispatch, 10 czerwca 1910. dostęp 25 marca 2010.
  173. ↑ Nelson Evening Mail, „British Bloodthirstiness”, 2 listopada 1891, wolumin XXV, wydanie 230, s. 3. dostęp 25 marca 2010.
  174. ↑ „Handbook of astronomy”, Dionysius Lardner & Edwin Dunkin, Lockwood & Co. (1875), s. 121.
  175. ↑ Josiah Crampton: The three heavens. William Hunt and Company, 1876, s. 163-165.
  176. ↑ (niemiecki) „Kosmos: Entwurf einer physischen Weltbeschreibung”, wolumin 4, Alexander von Humboldt, J. G. Cotta (1858), s. 195.
  177. ↑ „Outlines of Astronomy”, John F. W. Herschel, Longman & Brown (1849), ch. ‘Parallax of Stars’, s. 551 (sekcja 815).
  178. ↑ a b c The North American Review, „The Observatory at Pulkowa”, FGW Struve, wolumin 69 wydanie 144 (lipiec 1849).
  179. ↑ The Sidereal Messenger, „Of the Precession of the Equinoxes, Nutation of the Earth’s Axis, And Aberration of Light”, Vol.1, No.12, kwiecień 1847: 'Derby, Bradley, & Co.’ Cincinnati.
  180. ↑ Hartmut Frommert, Christine Kronberg: Friedrich Wilhelm Bessel (July 22, 1784 - March 17, 1846). Students for the Exploration and Development of Space (SEDS). [dostęp 2017-06-06]. (ang.).
  181. ↑ Harper's New Monthly Magazine, „Some Talks of an Astronomer”, Simon Newcomb, wolumin 0049 wydanie 294 (listopad 1874), s. 827 (dostęp: 2009-11-11).
  182. ↑ Jensen, Joseph B., Tonry, John L., Barris, Brian J., Thompson, Rodger I. i inni. Measuring Distances and Probing the Unresolved Stellar Populations of Galaxies Using Infrared Surface Brightness Fluctuations. „Astrophysical Journal”. 583 (2), s. 712–726, luty 2003. DOI: 10.1086/345430. arXiv:astro-ph/0210129. Bibcode: 2003ApJ...583..712J. 
  183. ↑ George Robert Kepple, Glen W. Sanner: The Night Sky Observer’s Guide, wolumin 1. Willmann-Bell, Inc., 1998, s. 18. ISBN 0-943396-58-1.
  184. ↑ Fodera-Serio, G., Indorato, L., Nastasi, P. Hodierna’s Observations of Nebulae and his Cosmology. „Journal of the History of Astronomy”. 16 (1), s. 1–36, luty 1985. Bibcode: 1985JHA....16....1F. 
  185. ↑ G. Gavazzi, A. Boselli, M. Scodeggio, D. Pierini i inni. The 3D structure of the Virgo Cluster from H-band Fundamental Plane and Tully-Fisher distance determinations. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 304 (3), s. 595–610, 1999. DOI: 10.1046/j.1365-8711.1999.02350.x. arXiv:astro-ph/9812275. Bibcode: 1999MNRAS.304..595G. 
  186. ↑ Robert Jr Burnham: Burnham’s Celestial Handbook: Volume Three, Pavo Through Vulpecula. Dover: 1978, s. 2086–2088. ISBN 0-486-23673-0.
  187. ↑ The OBEY Survey – NGC 584. Yale University.
  188. ↑ Distance Results for NGC 0001. [w:] NASA/IPAC Extragalactic Database [on-line]. [dostęp 2010-05-03].
  189. ↑ D.F. Falla, A. Evans. On the Mass and Distance of the Quasi-Stellar Object 3C 273. „Astrophysics and Space Science”. 15 (3), s. 395, 1972. DOI: 10.1007/BF00649767. Bibcode: 1972Ap&SS..15..395F. 
  190. ↑ Variable star Of The Season. 23 stycznia 2009. [zarchiwizowane z tego adresu].
  191. ↑ R. Minkowski. A New Distant Cluster of Galaxies. „Astrophysical Journal”. 132, s. 908, 1960. DOI: 10.1086/146994. Bibcode: 1960ApJ...132..908M. 
  192. ↑ Exploding star is oldest object seen in universe. CNN, 2009-04-29. [dostęp 2010-10-22].
  193. ↑ H. Krimm et al. GRB 090423: Swift detection of a burst. „GCN Circulars”, 2009. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lista_najodleglejszych_obiektów_astronomicznych&oldid=71030432”