Wega

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Ten artykuł dotyczy gwiazdy. Zobacz też: inne znaczenia.
Wega
α Lyrae
Wega
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór Lutnia
Rektascensja 18h 36m 56,336s
Deklinacja +38° 47′ 01,28″
Paralaksa (π) 0,13023 ± 0,00036[1]″
Odległość 25,045 ± 0,069 ly
7,679 ± 0,021 pc
Wielkość obserwowana 0,03[1]m
Ruch własny (RA) 200,94 ± 0,32[1] mas/rok
Ruch własny (DEC) 286,23 ± 0,40[1] mas/rok
Prędkość radialna −20,60 ± 0,20[1] km/s
Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy gwiazda ciągu głównego
Typ widmowy A0 Va[1]
Masa 2,15 M☉[2]
Promień 2,26–2,75 R☉[3]
Metaliczność [Fe/H] −0,56[4]
Wielkość absolutna 0,60[4]m
Jasność 37 ± 3[2] L☉
Okres obrotu 12,5 h[2]
Prędkość obrotu 270[3] km/s
Wiek 625–850 milionów lat[2]
Temperatura 9500[3] K
Charakterystyka orbitalna
Odległość od Centrum Galaktyki 7570 pc[4]
Mimośród 0,0317[4]
Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 3 Lyr
2MASS: J18365633+3847012
Bonner Durchmusterung: BD +38°3238
Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 699
Katalog Gliesego: GJ 721
Katalog Henry’ego Drapera: HD 172167
Katalog Hipparcosa: HIP 91262
Katalog Jasnych Gwiazd: HR 7001
SAO Star Catalog: SAO 67174
Fidis, Lucida Lyrae; GCTP 4293.00, LTT 15486
Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Wega (alfa Lyrae, α Lyr) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Lutni, piąta co do jasności gwiazda nocnego nieba, a druga (po Arkturze) na północnej półkuli niebieskiej (obserwowana wielkość gwiazdowa: +0,03m. Odległa od Słońca o 25 lat świetlnych.

Nazwa[edytuj]

Gwiazda ma nazwę własną Wega, która pochodzi od arabskiego wyrażenia ‏النسر الواقع‎ an-nasr al-wāqiʿ, które znaczy „pikujący orzeł”[3][5]. Grecy nazywali ją stgr. Λύρα Lyra, „lutnia”, co odnosiło się także do całej konstelacji. Rzymscy pisarze także określali ją słowem Lyra, ale również Fidis[5]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Wega dla określenia tej gwiazdy[6].

Charakterystyka obserwacyjna[edytuj]

Wega należy do najjaśniejszych gwiazd ziemskiego nieba, jest widoczna gołym okiem z całej północnej półkuli Ziemi i z półkuli południowej do szerokości 51° S (ze wszystkich kontynentów oprócz Antarktydy i południa Patagonii w Ameryce Południowej). Jej obserwowana wielkość gwiazdowa jest bardzo bliska 0m, w związku z czym jest wykorzystywana przez amatorów astronomii (a dawniej również zawodowych astronomów) do kalibracji instrumentów fotometrycznych.

Trójkąt letni

Wega tworzy wraz z Denebem i Altairem charakterystyczny asteryzm, tak zwany trójkąt letni.

Wega była pierwszą po Słońcu sfotografowaną gwiazdą. Miało to miejsce 17 lipca 1850 roku. Jej dagerotyp otrzymano po stusekundowym naświetlaniu w obserwatorium Uniwersytetu Harvada[5][2]. Była też pierwszą po Słońcu gwiazdą, której widmo zostało zarejestrowane (1872).

Wega jako gwiazda polarna[edytuj]

Tor ruchu precesyjnego osi ziemskiej na tle gwiazd

12 000 lat p.n.e. Wega znajdowała się bardzo blisko północnego bieguna nieba i pełniła rolę Gwiazdy Polarnej, tak jak obecnie Polaris. Odległość między Wegą i biegunem była jednak dziewięciokrotnie większa niż dzisiejsza odległość między biegunem i Polaris[7]. Położenie bieguna niebieskiego zmienia się w skali tysiącleci na skutek precesji osi ziemskiej i około roku 14 000 n.e. Wega ponownie stanie się gwiazdą biegunową.

Ruch własny[edytuj]

Wega obecnie zbliża się do Słońca w swoim ruchu wokół Centrum Galaktyki i według pomiarów sondy Hipparcos za 210 tysięcy lat stanie się jaśniejsza niż Syriusz, który wówczas będzie się już oddalał. Za 290 tysięcy lat będzie odległa o 17,1 roku świetlnego i osiągnie największą jasność (−0,81m), po czym również zacznie się oddalać. Za 480 tysięcy lat najjaśniejszą gwiazdą nieba kolejny raz stanie się Kanopus[8].

Właściwości fizyczne[edytuj]

Porównanie rozmiarów Wegi i Słońca

Jest to biała gwiazda ciągu głównego należąca do typu widmowego A0[1][3]. Jest około 37 razy jaśniejsza od Słońca[2], ma temperaturę średnio 9500 K[3]. Wydaje się obracać powoli wokół osi, ale jest to złudzenie wywołane orientacją osi obrotu gwiazdy – Wega jest zwrócona biegunem ku Ziemi. W rzeczywistości rotuje bardzo szybko, wykonując pełen obrót w ciągu około pół doby. Tak prędka rotacja powoduje duże spłaszczenie biegunowe: promień biegunowy gwiazdy jest równy 2,26 R☉, podczas gdy promień równikowy to 2,75 promienia Słońca. Efektem spłaszczenia jest także niejednorodność temperatury powierzchniowej: bliżej bieguna, gdzie otoczka gwiazdy jest cieńsza, temperatura sięga 10 150 K, na równiku ma wartość 7950 K[3]. W efekcie także jasność tej gwiazdy wydaje się większa – oceny jasności nie uwzględniające spłaszczenia i orientacji wskazywały, że jest równa 58,10L☉[4][2]. Ma ona masę około 2,15 M☉ i wiek około 625–850 milionów lat[2]. Jest mniej więcej w połowie okresu syntezy wodoru w hel w jądrze; za około 650 milionów lat zakończy życie jako biały karzeł, zmieniwszy się uprzednio w czerwonego olbrzyma lub cefeidę[2].

Jest to jedna z pierwszych gwiazd, wokół których odkryto dysk pyłowy[3]. Astronomowie dzięki satelicie IRAS od 1983 roku wiedzą, że gwiazdę otacza dysk zimnego (ok. −180 °C) pyłu. Złożona struktura dysku, z wyraźną wewnętrzną granicą, stanowi silną sugestię, że Wega ma układ planetarny. Jak dotąd jednak żadne planety nie zostały zaobserwowane. Obserwacje z użyciem koronografu z 2005 roku ograniczają maksymalną masę ciał okrążających Wegę do 5–10 mas Jowisza[9].

Znaczenie kulturowe[edytuj]

Ze względu na swoją jasność, Wega była ważną gwiazdą dla arabskich astronomów, Asyryjczyków w mitologii chińskiej i hinduskiej, oraz dla dawnych mieszkańców Polinezji[10]. Dla Polinezyjczyków trójkąt letni, zawierający Wegę (haw. Keoe), był „trójkątem nawigatorów” pomocnym w podróżach po rozległym Pacyfiku[11]. Zajście Wegi przed wschodem Słońca sygnalizowało początek jesieni dla starożytnych Rzymian[5].

Wega w fikcji[edytuj]

W książce Carla Sagana Kontakt z układu planetarnego tej gwiazdy odebrano sygnał od pozaziemskiej cywilizacji. Na podstawie książki powstał film pod tym samym tytułem w reżyserii Roberta Zemeckisa[12].

Zobacz też[edytuj]

Zobacz hasło Wega w Wikisłowniku

Przypisy[edytuj]

  1. ↑ a b c d e f g Wega w bazie SIMBAD (ang.)
  2. ↑ a b c d e f g h i Vega (ang.). SolStation. [dostęp 2017-06-26].
  3. ↑ a b c d e f g h Jim Kaler: VEGA (Alpha Lyrae) (ang.). STARS, 2009-06-26. [dostęp 2017-06-23].
  4. ↑ a b c d e Anderson E., Francis C: HIP 91262 (ang.). W: Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-23].
  5. ↑ a b c d Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 282–285. ISBN 0486210790. (ang.)
  6. ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-05-22].
  7. ↑ Joachim Ekrutt: Gwiazdy i planety. Wyd. V. 2005, s. 145. ISBN 83-7079-770-9.
  8. ↑ Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T. 
  9. ↑ Yoichi Itoh, Yumiko Oasa, Misato Fukagawa. Coronagraphic Search for Extra-Solar Planets around epsilon Eri and Vega. „The Astrophysical Journal”. 652 (2), s. 1729–1733, 2006. DOI: 10.1086/508420. arXiv:astro-ph/0608362. Bibcode: 2006ApJ...652.1729 (ang.). 
  10. ↑ Kamil Złoczewski: Kosmos. Poznań: 2013, s. 22. ISBN 978-83-252-2004-4.
  11. ↑ Hawaiian Star Lines and Names for Stars (ang.). Polynesian Voyaging Society. [dostęp 2017-06-26].
  12. ↑ Kontakt w bazie Internet Movie Database (ang.)

Bibliografia[edytuj]

  • Encyklopedia Wszechświata, Praca zbiorowa, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2006, ​ISBN 978-83-01-14484-5​.
  • Jan Desselberger, Jacek Szczepanik, Tablice astronomiczne, Wydawnictwo „PARK”, Bielsko-Biała 2002, ​ISBN 83-7266-156-1​.
  • Paul Mourdin, Tajemnice Wszechświata, Wydawnictwo „Albatros”, A. Kuryłowicz, Warszawa 2010, ​ISBN 978-83-7659-067-7​.
  • Mark A. Garlick, Wielki atlas kosmosu, Wydawnictwo Buchmann, 2006, ​ISBN 978-83-61048-72-5​.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wega&oldid=50295714”