Wega
| |||||||||||||||||||||
| α Lyrae | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | Lutnia | ||||||||||||||||||||
| Rektascensja | 18h 36m 56,336s | ||||||||||||||||||||
| Deklinacja | +38° 47′ 01,28″ | ||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | 0,13023 ± 0,00036[1]″ | ||||||||||||||||||||
| Odległość | 25,045 ± 0,069 ly 7,679 ± 0,021 pc | ||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | 0,03[1]m | ||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | 200,94 ± 0,32[1] mas/rok | ||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) | 286,23 ± 0,40[1] mas/rok | ||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna | −20,60 ± 0,20[1] km/s | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | gwiazda ciągu głównego | ||||||||||||||||||||
| Typ widmowy | A0 Va[1] | ||||||||||||||||||||
| Masa | 2,15 M☉[2] | ||||||||||||||||||||
| Promień | 2,26–2,75 R☉[3] | ||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] | −0,56[4] | ||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | 0,60[4]m | ||||||||||||||||||||
| Jasność | 37 ± 3[2] L☉ | ||||||||||||||||||||
| Okres obrotu | 12,5 h[2] | ||||||||||||||||||||
| Prędkość obrotu | 270[3] km/s | ||||||||||||||||||||
| Wiek | 625–850 milionów lat[2] | ||||||||||||||||||||
| Temperatura | 9500[3] K | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | Centrum Galaktyki | ||||||||||||||||||||
| Półoś wielka | 7570 pc[4] | ||||||||||||||||||||
| Mimośród | 0,0317[4] | ||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Wega (Alfa Lyrae, α Lyr) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Lutni, piąta co do jasności gwiazda nocnego nieba. Obserwowana wielkość gwiazdowa: +0,03m. Odległa od Słońca o 25 lat świetlnych.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa pochodzi od arabskiego wyrażenia النسر الواقع an-nasr al-wāqiʿ ‛pikujący orzeł’[3][5]. Grecy nazywali ją stgr. Λύρα Lyra, lira, podobnie jak całą konstelację. Rzymscy pisarze także określali ją słowem Lyra, ale również Fidis[5]. W 2016 roku nazwa została formalnie zatwierdzona przez Międzynarodową Unię Astronomiczną[6].
Charakterystyka obserwacyjna[edytuj | edytuj kod]
Wega należy do najjaśniejszych gwiazd ziemskiego nieba, jest widoczna gołym okiem z całej północnej półkuli Ziemi i z półkuli południowej do szerokości 51° S (ze wszystkich kontynentów oprócz Antarktydy i południa Patagonii). Jej obserwowana wielkość gwiazdowa jest bardzo bliska 0m, w związku z czym jest wykorzystywana przez amatorów astronomii (a dawniej również zawodowych astronomów) do kalibracji instrumentów fotometrycznych.
Wega tworzy wraz z Denebem i Altairem charakterystyczny asteryzm, tak zwany trójkąt letni.
Wega była pierwszą po Słońcu sfotografowaną gwiazdą. Miało to miejsce 17 lipca 1850 roku. Jej dagerotyp otrzymano po stusekundowym naświetlaniu w obserwatorium Uniwersytetu Harvarda[5][2]. Była też pierwszą po Słońcu gwiazdą, której widmo zostało zarejestrowane (1872).
Wega jako gwiazda polarna[edytuj | edytuj kod]
12 000 lat p.n.e. Wega znajdowała się bardzo blisko północnego bieguna nieba i pełniła rolę Gwiazdy Polarnej, tak jak obecnie Polaris. Odległość między Wegą i biegunem była jednak dziewięciokrotnie większa niż dzisiejsza odległość między biegunem i Polaris[7]. Położenie bieguna niebieskiego zmienia się w skali tysiącleci na skutek precesji osi ziemskiej i około roku 14 000 Wega ponownie zostanie gwiazdą biegunową.
Ruch własny[edytuj | edytuj kod]
Wega obecnie zbliża się do Słońca w swoim ruchu wokół Centrum Galaktyki i według pomiarów sondy Hipparcos za 210 tysięcy lat stanie się jaśniejsza niż Syriusz, który wówczas będzie się już oddalał. Za 290 tysięcy lat będzie odległa o 17,1 roku świetlnego i osiągnie największą jasność (−0,81m), po czym również zacznie się oddalać. Za 480 tysięcy lat najjaśniejszą gwiazdą nieba kolejny raz stanie się Kanopus[8].
Właściwości fizyczne[edytuj | edytuj kod]
Jest to biała gwiazda ciągu głównego należąca do typu widmowego A0[1][3]. Jest około 37 razy jaśniejsza od Słońca[2], ma temperaturę średnio 9500 K[3]. Wydaje się obracać powoli wokół osi, ale jest to złudzenie wywołane orientacją osi obrotu gwiazdy – Wega jest zwrócona biegunem ku Ziemi. W rzeczywistości rotuje bardzo szybko, wykonując pełen obrót w ciągu około pół doby. Tak prędka rotacja powoduje duże spłaszczenie biegunowe: promień biegunowy gwiazdy jest równy 2,26 R☉, podczas gdy równikowy – 2,75 promienia Słońca. Efektem spłaszczenia jest także niejednorodność temperatury powierzchniowej: bliżej bieguna, gdzie otoczka gwiazdy jest cieńsza, temperatura sięga 10 150 K, na równiku ma wartość 7950 K[3]. W efekcie także jasność tej gwiazdy wydaje się większa – oceny jasności nie uwzględniające spłaszczenia i orientacji wskazywały, że jest równa 58,10L☉[4][2]. Ma ona masę około 2,15 M☉ i wiek około 625–850 milionów lat[2]. Jest mniej więcej w połowie okresu syntezy wodoru w hel w jądrze; za około 650 milionów lat zakończy życie jako biały karzeł, przechodząc uprzednio w czerwonego olbrzyma lub cefeidę[2].
Jest to jedna z pierwszych gwiazd, wokół których odkryto dysk pyłowy[3]. Astronomowie dzięki satelicie IRAS od 1983 roku wiedzą, że gwiazdę otacza dysk zimnego (ok. −180 °C) pyłu. Złożona struktura dysku, z wyraźną wewnętrzną granicą, stanowi silną sugestię, że Wega ma układ planetarny. Obserwacje z użyciem koronografu w 2005 roku ograniczyły maksymalną masę ciał okrążających Wegę do 5–10 mas Jowisza[9].
Znaczenie kulturowe[edytuj | edytuj kod]
Ze względu na jasność, Wega była ważną gwiazdą dla arabskich astronomów, Asyryjczyków w mitologii chińskiej i hinduskiej, oraz dla dawnych mieszkańców Polinezji[10]. Dla Polinezyjczyków trójkąt letni, zawierający Wegę (haw. Keoe), był „trójkątem nawigatorów” pomocnym w podróżach po rozległym Pacyfiku[11]. Zajście Wegi przed wschodem Słońca sygnalizowało początek jesieni dla starożytnych Rzymian[5].
Wega w fikcji[edytuj | edytuj kod]
W książce Carla Sagana Kontakt z układu planetarnego tej gwiazdy odebrano sygnał od pozaziemskiej cywilizacji. Na podstawie książki powstał film pod tym samym tytułem w reżyserii Roberta Zemeckisa[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Lutni
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Wega w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i Vega (ang.). SolStation. [dostęp 2017-06-26].
- ↑ a b c d e f g h Jim Kaler: Vega (Alpha Lyrae) (ang.). Stars, 2009-06-26. [dostęp 2017-06-23].
- ↑ a b c d e Anderson E., Francis C: HIP 91262 (ang.). W: Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-23].
- ↑ a b c d Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 282–285. ISBN 0-486-21079-0. (ang.)
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-05-22].
- ↑ Joachim Ekrutt: Gwiazdy i planety. Wyd. V. Muza, 2005, s. 145. ISBN 83-7079-770-9.
- ↑ Jocelyn Tomkin. Once and Future Celestial Kings. „Sky and Telescope”. 95 (4), s. 59–63, kwiecień 1998. Bibcode: 1998S&T....95d..59T.
- ↑ Yoichi Itoh, Yumiko Oasa, Misato Fukagawa. Coronagraphic Search for Extra-Solar Planets around Epsilon Eri and Vega. „The Astrophysical Journal”. 652 (2), s. 1729–1733, 2006. DOI: 10.1086/508420. arXiv:astro-ph/0608362. Bibcode: 2006ApJ...652.1729 (ang.).
- ↑ Kamil Złoczewski: Kosmos. T. 71. Poznań: Amermedia, 2013, s. 22. ISBN 978-83-252-2004-4.
- ↑ Hawaiian Star Lines and Names for Stars (ang.). Polynesian Voyaging Society. [dostęp 2017-06-26].
- ↑ Kontakt w bazie IMDb (ang.)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Encyklopedia Wszechświata, Praca zbiorowa, PWN, Warszawa 2006, ISBN 978-83-01-14484-5.
- Jan Desselberger, Jacek Szczepanik, Tablice astronomiczne, Park, Bielsko-Biała 2002, ISBN 83-7266-156-1.
- Paul Mourdin, Tajemnice Wszechświata, Albatros, A. Kuryłowicz, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7659-067-7.
- Mark A. Garlick, Wielki atlas kosmosu, Buchmann, 2006, ISBN 978-83-61048-72-5.