Lnicznik właściwy

Lnicznik właściwy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	lnicznik
Gatunek	lnicznik właściwy
	Nazwa systematyczna
	Camelina alyssum (Mill.) Thell; Verz. Tausch Sam. Fruchte Zürich 1906:10. 1906
Synonimy
	Camelina alyssum (Mill.) Thell. s. str.; Camelina dentata Pers.; Camelina foetida (Schluck) Fries; Camelina linicola Schimper & Spenner; Camelina macrocarpa Wierzb.; Camelina sativa var. linicola Bush; Myagrum alyssum Mill.; Myagrum Bauhini Gmel.; Myagrum foetida Bergeret;
	Camelina alyssum (Mill.) Thell. s. str.; Camelina dentata Pers.; Camelina foetida (Schluck) Fries; Camelina linicola Schimper & Spenner; Camelina macrocarpa Wierzb.; Camelina sativa var. linicola Bush; Myagrum alyssum Mill.; Myagrum Bauhini Gmel.; Myagrum foetida Bergeret;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lnicznik właściwy, l. cuchnący (Camelina alyssum (Mill.) Thell) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Występował w strefie klimatu umiarkowanego w Europie i na Syberii Zachodniej jako chwast upraw lnu^[5]^[3]. Obecnie w Polsce, a być może w całym swoim zasięgu jest gatunkiem wymarłym^[6]. We florze Polski klasyfikowany był jako archeofit^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Pierwotny zasięg występowania gatunku obejmował kontynent europejski z wyjątkiem jego skrajnie zachodnich, północnych i południowych części. Izolowane stanowiska znane były ponadto z zachodniej Syberii. W Polsce występował na terenie całego kraju z wyjątkiem wyższych położeń górskich^[3]. Lnicznik właściwy został również zawleczony do Stanów Zjednoczonych (stany: Montana, Dakota Północna, Dakota Południowa, Wyoming, Kalifornia i Kolorado) oraz Kanady (prowincje: Manitoba, Saskatchewan i Alberta), gdzie stwierdzano jego stanowiska na polach uprawnych, przydrożach oraz preriach. Obecność gatunku w centralnej części Północnej Ameryki nie została jednak potwierdzona w okresie ostatnich 50 lat, a przynajmniej część historycznych stanowisk podawana była na podstawie błędnie oznaczonych okazów lnicznika siewnego^[8]. Ponadto zawleczony został do Ameryki Południowej (Chile – Region Metropolitalny; Argentyna – prowincje Buenos Aires i Santa Fe)^[9], Nowej Zelandii i Australii, gdzie stwierdzany był co najmniej dwukrotnie w południowej części kontynentu (w 1919 r. w okolicach Penoli oraz w 1945 r. niedaleko miejscowości Goolwa w pobliżu ujścia wód jeziora Alexandrina do morza) oraz na Tasmanii^[10]^[5].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, o wysokości od 50 do 100 cm, zazwyczaj nierozgałęziająca się lub rozgałęziona (zwłaszcza w górnej części), naga lub pokryta nielicznymi, rozgałęzionymi włoskami^[3]^[4].
Liście: Eliptycznopodługowate lub eliptycznolancetowate, całobrzegie do pierzastosiecznych, cienkie. Liście łodygowe strzałkowate w nasadzie, siedzące. Liście odziomkowe na ogonkach^[3].
Kwiaty: Korona złożona z czterech jasnożółtych płatków długości 4-5 mm. Kwiatostan w formie grona. Okres kwitnienia trwa od czerwca do lipca^[3].
Owoce: Łuszczynki w kształcie od gruszkowatych do okrągławych, grube, długości 6,5 do 12 mm, znajdują się na szypułkach odstających o 40 do 110 stopni od osi kwiatostanu^[3]^[4]. Nasiona zaokrąglone, spłaszczone, długości 1,5-2,9 mm, czerwonawe^[11]^[4].
Gatunki podobne: Gatunek może być mylony z lnicznikiem siewnym i drobnoowocowym oraz innymi przedstawicielami rodzaju Camelina^[3].

Systematyka i zmienność

Gatunek zmienny. Wyróżniane były dwa podgatunki^[3]:

Camelina alyssum subsp. alyssum – dolne liście zazwyczaj mocno wcinane, łodyga nierozgałęziona lub słabo rozgałęziona, łuszczynki długości 6,5-9 mm znajdują się na szypułkach odgiętych od osi kwiatostanu pod kątem 40-90 stopni^[3]^[4].

Camelina alyssum subsp. integerrima – dolne liście całobrzegie lub słabo wcinane, łodyga przeważnie rozgałęziona, łuszczynki długości 9-12 mm znajdują się na esowato wygiętych szypułkach odchylonych od osi kwiatostanu o 70-110 stopni^[3]^[4].

Istnieją również liczne formy o cechach morfologicznych przejściowych pomiędzy obydwoma taksonami. W Polsce dominował podgatunek Camelina alyssum subsp. alyssum, dwukrotnie przewyższający pod względem liczebności drugi podgatunek^[3].

Pochodzenie

Archeofit zaliczany do grupy archaeophyta anthropogena – taksonów powstałych pod wpływem działalności człowieka. Gatunek wyodrębnił się na skutek długotrwałej presji selekcyjnej związanej ze specyficzną techniką i rytmiką tradycyjnych upraw lnu^[3], a taksonem wyjściowym był prawdopodobnie lnicznik siewny^[11]. Nasiona omawianego gatunku odnotowano w wykopaliskach archeologicznych na terenie Polski^[7].

Biologia i ekologia

Chwast jednoroczny zaliczany do tzw. „specjalistów lnowych”, ściśle związany z uprawami tej rośliny na suchych, ciepłych i nasłonecznionych stanowiskach na niżu oraz w górach do wysokości 1100 m n.p.m.^[12]^[3]. Sporadycznie obserwowano jego przenikanie do upraw zbożowych, a na Dolnym Śląsku był w latach trzydziestych XX wieku stwierdzony na terenach kolejowych w okolicach miejscowości Krzywina^[3]. W fitosocjologii gatunek charakterystyczny dla związku Lolio-Linion oraz należącego do niego zespołu roślinnego Spergulo-Lolietum remoti^[13]. Roślina speirochoryczna – nasiona rozprzestrzeniane były wraz z materiałem siewnym lnu^[3]^[13]. Liczba chromosomów 2n=40^[11].

Zagrożenia i ochrona

Lnicznik właściwy nie jest obecnie stwierdzany nigdzie w całym swoim dawnym zasięgu geograficznym i być może jest już gatunkiem całkowicie wymarłym^[3]^[6]. Na terenie Polski stał się rzadki już latach osiemdziesiątych XX wieku, a dziś uważany jest za wymarły w skali kraju^[3].

Kategorie zagrożenia gatunku w opracowaniach krajowych:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[14]: Ex (wymarły i zaginiony); 2016: EX (całkowicie wymarły)^[15].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[16]^[17]: EX (extinct, w Polsce całkowicie wymarły).

Do głównych przyczyn ustąpienia lnicznika właściwego zalicza się ograniczenie areału upraw lnu oraz intensyfikacje zabiegów pielęgnacyjnych w istniejących uprawach, w szczególności staranne oczyszczanie materiału siewnego, co uniemożliwiło gatunkowi rozprzestrzenianie się na odpowiednie siedliska^[3].

W ramach realizowanego w okolicach Doliny Biebrzy projektu „Jak to ze lnem było - ochrona bioróżnorodności i tradycji”, dzięki pozyskaniu nasion z kolekcji Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych udało się w sezonie 2003 przejściowo odtworzyć populacje lnicznika właściwego na poletkach eksperymentalnych obsianych starymi odmianami lnu^[18].

Choroby

Według danych z Polski, Estonii i byłego Związku Radzieckiego gatunek był atakowany przez pasożytniczego grzyba Erysiphe cruciferarum Opiz ex L. Junell z rodziny Erysiphaceae^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z M. Śliwiński, Z. Dajdok: Camelina alyssum (Brassicaceae) na Dolnym Śląsku - wymarły chwast upraw lnu. Acta Botanica Silesiaca, Supplementum, 2011.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-27].
↑ ^a ^b Zając M., Zając A., Tokarska-Guzik B.,. Extinct and endangered archeophytes and the dynamics of their diversity in Poland. „Biodiv. Res. Conserv.”. 13, s. 17-24, 2009.
↑ ^a ^b Zając A., Zając M., Methodical problems in distinguishing the group of archaeophytes. W: Kącki Z., Stefańska-Krzaczek E. (red.), Synantropizacja w dobie zmian różnorodności biologicznej. Acta Botanica Silesiaca 6, 2011, str. 55-62.. [dostęp 2012-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)]. (ang.).
↑ David E. Boufford i inni.: Flora of North America. North of Mexico. Volume 7. Magnoliophyta: Salicaceae to Brassicaceae. New York Oxford: Oxford University Press, 2010. ISBN 978-0-19-531822-7.
↑ Instituto de Botánica Darwinion - Flora del Conosur Catálogo de las Plantas Vasculares (www2.darwin.edu.ar). [dostęp 2012-06-28]. (hiszp.).
↑ Atlas of Living Australia - Sharing biodiversity knowledge (www.ala.org.au). [dostęp 2012-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Francis A., Warwick S. I., The Biology of Canadian Weeds. 142. Camelina alyssum (Mill.) Thell.; C. microcarpa Andrz. ex DC.; C. sativa (L.) Crant. Canadian Journal of Plant Science vol 89 (4), 2009, str. 791-810. [dostęp 2012-06-28]. (ang.).
↑ Kornaś J., Rośliny naczyniowe Gorców. Uzupełnienie I – Vascular plants of the Gorce Mts. (Polish Western Carpathians) Supplement I. Fragmenta Floristica et Geobotanica IX (2), 1963.. [dostęp 2012-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-05)]. (pol.).
↑ ^a ^b Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, 2005. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K. (red.) Kaźmierczakowa R.: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ "Jak to ze lnem było - ochrona bioróżnorodności i tradycji" – strona informacyjna projektu (www.paz.most.org.pl). [dostęp 2012-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-07)]. (pol.).

Bibliografia

Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 471. ISBN 83-214-1305-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[Acta-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z M. Śliwiński, Z. Dajdok: Camelina alyssum (Brassicaceae) na Dolnym Śląsku - wymarły chwast upraw lnu. Acta Botanica Silesiaca, Supplementum, 2011.

[Klucz-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14342-8.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-27].

[Extinct-6] Zając M., Zając A., Tokarska-Guzik B.,. Extinct and endangered archeophytes and the dynamics of their diversity in Poland. „Biodiv. Res. Conserv.”. 13, s. 17-24, 2009.

[Archeo-7] Zając A., Zając M., Methodical problems in distinguishing the group of archaeophytes. W: Kącki Z., Stefańska-Krzaczek E. (red.), Synantropizacja w dobie zmian różnorodności biologicznej. Acta Botanica Silesiaca 6, 2011, str. 55-62.. [dostęp 2012-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)]. (ang.).

[8] David E. Boufford i inni.: Flora of North America. North of Mexico. Volume 7. Magnoliophyta: Salicaceae to Brassicaceae. New York Oxford: Oxford University Press, 2010. ISBN 978-0-19-531822-7.

[Argentyna-9] Instituto de Botánica Darwinion - Flora del Conosur Catálogo de las Plantas Vasculares (www2.darwin.edu.ar). [dostęp 2012-06-28]. (hiszp.).

[Atlas-10] Atlas of Living Australia - Sharing biodiversity knowledge (www.ala.org.au). [dostęp 2012-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).

[Kanada-11] Francis A., Warwick S. I., The Biology of Canadian Weeds. 142. Camelina alyssum (Mill.) Thell.; C. microcarpa Andrz. ex DC.; C. sativa (L.) Crant. Canadian Journal of Plant Science vol 89 (4), 2009, str. 791-810. [dostęp 2012-06-28]. (ang.).

[Gorce-12] Kornaś J., Rośliny naczyniowe Gorców. Uzupełnienie I – Vascular plants of the Gorce Mts. (Polish Western Carpathians) Supplement I. Fragmenta Floristica et Geobotanica IX (2), 1963.. [dostęp 2012-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-05)]. (pol.).

[Matuszkiewicz-13] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, 2005. ISBN 83-01-14439-4.

[14] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[15] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[Ksiega-16] Zarzycki K. (red.) Kaźmierczakowa R.: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.

[17] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[Len-18] "Jak to ze lnem było - ochrona bioróżnorodności i tradycji" – strona informacyjna projektu (www.paz.most.org.pl). [dostęp 2012-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-07)]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]