Lodowiec Fedczenki
Lodowiec Fedczenki (ros. Ледник Федченко) – lodowiec górski w łańcuchu Pamiru w Azji Centralnej w Tadżykistanie. Największy lodowiec Pamiru i całej Azji, najdłuższy lodowiec na Ziemi poza strefami polarnymi.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Lodowiec Fedczenki rodzi się z rozległych pól firnowych usytuowanych na północnych stokach Gór Jazgulemskich (Pasma Jazgulemskiego) i podchodzących pod Szczyt Niepodległości (6940 m n.p.m.). Powstaje na wysokości ok. 6200 m n.p.m. Spływa w kierunku z południa na północ wzdłuż całej prawie wschodniej podstawy Gór Akademii Nauk (Pasma Akademii Nauk). Od wschodu dolinę lodowca ograniczają góry tzw. Południowej Grupy Fedczenki (na południu) oraz ramiona pasma Północny Tanymas. Lodowiec Fedczenki przyjmuje 34[1] „dopływy” – mniejsze lodowce, które swymi rozmiarami przewyższają jednak wiele największych lodowców alpejskich. Największe z nich mają ponad 20 km długości. Należą do nich: Lodowiec Akademii Nauk, Lodowiec Naliwkina i Lodowiec Biwaczny. Czoło lodowca znajduje się obecnie na wysokości ok. 2910 m n.p.m. Wypływające spod Lodowca Fedczenki obfite w wodę strumienie dają początek rzece Sel-su. Liczne głębokie potoki spływają również latem lodowymi korytami po powierzchni lodowca.
Wymiary[edytuj | edytuj kod]
Długość lodowca (wraz z rodzącymi go polami firnowymi) obliczano pierwotnie na ok. 77 km. Późniejsze pomiary radzieckie ustaliły jego długość na 71,5 km, a powierzchnię na 907 km². Pomiary glacjologiczne zrealizowane w czasie trwania Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1957–1958) wykazały, że lodowiec ma długość 71 km i powierzchnię wraz z dopływami 910 km². Jego miąższość sięgała wówczas 550 m, a jęzor lodowca kończył się na wysokości 3012 m n.p.m.[1]. Obecnie ma około 70 km długości i powierzchnię ponad 900 km²[2]. Szerokość jęzora lodowca wynosi od 1500 do 3100 m. Stwierdzono, że w części środkowej masy lodu mogą się poruszać z prędkością do 67 cm na dobę.
Historia badań lodowca[edytuj | edytuj kod]
Nazwę lodowcowi nadał pierwszy jego odkrywca – przyjaciel Fedczenki, rosyjski entomolog i podróżnik, Wasilij Oszanin, który w 1878 r. kierował wyprawą w ten rejon Pamiru. Spenetrował on jednak tylko otoczenie czoła lodowca, a jego długość ocenił na ok. 20 km. Następna wyprawa w ten rejon, pod kierownictwem topografa N. I. Kosynienki, wyruszyła dopiero w 1909 r. Jej uczestnicy dostali się na jęzor lodowca, przysypany miejscami rozległymi kamieńcami moreny powierzchniowej, i konno (!) dotarli do jego centralnych części.
Całość lodowca zbadała dopiero w 1928 r. radziecko-niemiecka wyprawa w Pamir, zorganizowana przez radziecką Akademię Nauk oraz Deutschen Alpenverein i Österreichischen Alpenverein. Kierowana ona była przez astronoma J.I. Bielajewa oraz znanego badacza Azji Willego R. Rickmersa. Wyprawa weszła na jęzor od południa, pokonując przedtem grzbiet Pasma Jazgulemskiego i odkrywając wspomniany Szczyt Niepodległości. Uczestniczący w wyprawie niemiecki topograf Richard Finsterwalder przeprowadził pierwsze pomiary lodowca i jego otoczenia metodą fotogrametryczną i sporządził jego pierwszą mapę w podziałce 1:50 000. Grubość lodu w jęzorze obliczył na ok. 500 m (średnio, maksymalnie do 1000 m), a jego objętość na 46 km³. Dopiero po zejściu uczestniczący w wyprawie radziecki topograf I. G. Dorofjew ustalił, że przebyty lodowiec jest odkrytym 50 lat wcześniej Lodowcem Fedczenki.
Dalsze badania na lodowcu podjęła dopiero z okazji odbywającego się w latach 1957–1958 Międzynarodowego Roku Geofizycznego wyprawa pamirska, zorganizowana wspólnie przez uzbecką Akademię Nauk i badaczy z ówczesnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Wyprawa ta stwierdziła jednoznacznie regresję lodowca: od 1928 r. jego czoło cofnęło się o 420 m, a objętość lodu skurczyła się o 1 km³.
Obecnie przyjmuje się, że w ciągu XX w. długość lodowca zmniejszyła się o co najmniej 1 km, jego powierzchnia skurczyła się o ok. 11 km², a ubytek masy lodu wyniósł ok. 2 km³.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b (k): 1179 lodowców w Pamirze, w: „Poznaj Świat” R. XI, nr 2(123), luty 1963, s. 41
- ↑ Fedchenko Glacier -- Britannica Online Encyclopedia. [dostęp 2008-08-24]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gieysztorowa Irena: Aleksiej Pawłowicz Fedczenko i jego lodowiec, w: „Poznaj Świat” nr 3/1975, s. 9 - 11;
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pamirs glaciation. [dostęp 2008-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 maja 2006)]. (ang.).
- Google Maps. [dostęp 2008-08-24]. (ang.).