Lotos (roślina występująca w kulturze)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Lotos – zwyczajowa nazwa różnych roślin. Wyróżnia się co najmniej trzy grupy roślin, do których może się odnosić: lotos zielny, drzewo lotosu i lotos wodny. Oprócz znaczeń związanych z rzeczywistymi roślinami wyróżnianymi w taksonomii ludowej istnieją również odniesienia religijne. Nazwa lotos pojawia się w tekstach przypisywanych HomerowiIliadzie i Odysei – w dwóch różnych znaczeniach. Przenoszona jest również na rośliny występujące w innych kulturach.

We współczesnym nazewnictwie naukowym nazwa lotus występuje jako nazwa rodzaju (Lotus, tj. komonica) i kilku gatunków[1]:

Niektóre nazwy są nieaktualne:

Lotos zielny[edytuj | edytuj kod]

Komonica zwyczajna (Lotus corniculatus)

W Iliadzie opisany jest lotos pastewny o żółtych kwiatach. Miał mieć szczególnie dużą wartość paszową dla koni i bydła. Inni antyczni autorzy piszą o wieńcach wyplatanych z lotosu (Lotus) i lotosu miodowego (Melilotus). We współczesnym nazewnictwie botanicznym wyróżnia się rodzaje Lotus (komonica) i Melilotus (nostrzyk), ale etnobotanicy przypuszczają, że nazwy te odnosiły się do różnych gatunków z tych rodzajów, jak również do przedstawicieli rodzajów Trifolium (koniczyna) i Trigonella (kozieradka)[2][3].

Lotos drzewiasty[edytuj | edytuj kod]

Głożyna afrykańska (Ziziphus lotus)

W Odysei opisane jest drzewo lotosu(inne języki), którego owoce i kwiaty są jedynym pożywieniem plemienia Lotofagów (dosłownie 'zjadaczy lotosu'). Mają one właściwości narkotyczne, odbierając pamięć i chęć jedzenia czegokolwiek innego. Kolejni autorzy antyczni traktowali ten opis jako wiarygodny i umiejscawiali krainę Lotofagów, a więc miejsce występowania tego typu lotosu, na wybrzeżach współczesnej Libii i Tunezji, zwłaszcza na wyspie Dżerba. Teofrast rozróżnia lotos Lotofagów i lotos z Cyrenajki. Współcześni etnobotanicy skłaniają się ku temu, że pierwowzorem tego typu lotosu są drzewa z rodzaju Ziziphus (głożyna). Jeden z jej gatunków nosi współcześnie nazwę Ziziphus lotus, ale w grę wchodzą tez inne gatunki[2].

Innym drzewem lotosu jest występujące w Przemianach Owidiusza drzewo, w które przemieniła się nimfa Lotis, a następnie też Dryope. Jego identyfikacja jest trudniejsza, bo czerwony czy purpurowy kolor kwiatów nie pasuje do głożyny. Niektórzy twierdzą, że próba odnalezienia pierwowzoru jest anachronizmem, bo dla żyjących w starożytności osób poszczególne drzewa o tej samej nazwie były indywidualnymi wcieleniami nimf i nie musiały być postrzegane jako tworzące wspólny takson[4].

Głożyna, zwłaszcza z gatunku głożyna cierń Chrystusa, jest też uważana za jeden z ciernistych krzewów wspominanych w Biblii i tłumaczonych na języki europejskie jako lotos[2]. W Biblii Tysiąclecia tak rozumiany lotos jest wspomniany jako krzew związany z rzecznym potworem[5]. Jest to też prawdopodobnie pierwowzór Drzewa Lotosu Ostatniej Granicy(inne języki) występującego w Koranie[6].

Lotos wodny[edytuj | edytuj kod]

Lotos orzechodajny (Nelumbo nucifera)

Autorzy starożytni wyróżniali lotos wodny. Czasem rozróżniali lotos egipski i indyjski. Pierwszy współcześnie utożsamia się z różnymi gatunkami z rodzaju Nymphaea (grzybienie), a drugi z Nelumbo nucifera. Nelumbo w polskim nazewnictwie zwyczajowym nazywa się lotosem, a Nelumbo nucifera lotosem orzechodajnym. Lotos egipski miał w starożytnym Egipcie znaczenie kulinarne (nazywany był bobem egipskim) lub ozdobno-kulturowe, jako symbol Górnego Egiptu. W tej roli występowały prawdopodobnie głównie grzybienie błękitne (Nymphaea nouchali var. caerulea). Współcześnie grzybienie egipskie noszą nazwę Nymphaea lotus. Lotos orzechodajny (indyjski) w starożytnym Egipcie był uprawiany dość powszechnie od Epoki Późnej, pod wpływem asyryjskim i perskim, choć współcześnie nie występuje w tym regionie[2]. Jest ważnym motywem w kulturze Indii i ruchach z niej wyrosłych zarówno religijnych, jak buddyzm, jak i w praktykach takich jak joga. Pozycja lotosu jest jednym z tego elementów[3].

We współczesnej akwarystyce po polsku lotosem nazywane są zarówno gatunki z rodzaju Nelumbo, jak i Nymphaea. Wśród nich popularny jest lotos tygrysi, który jest nazwą kultywarów pochodzących od Nymphaea lotus, także mieszańców z Nymphaea rubra i innymi gatunkami[7]. W tym znaczeniu jest to nazwa bliskoznaczna dla lilii wodnych[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. wyniki wyszukiwania hasła Lotus [online], Plants of the World Online [dostęp 2024-02-07].
  2. a b c d Antonello Prigioniero i inni, Plants Named “Lotus” in Antiquity: Historiography, Biogeography, and Ethnobotany, „Harvard Papers in Botany”, 25 (1), 2020, s. 59, DOI10.3100/hpib.v25iss1.2020.n8, ISSN 1043-4534 [dostęp 2024-01-14].
  3. a b c Piotr Panek, Ubrania i przebrania, czyli jak ludzi mami krótkie słowo „lotos” [online], Pulsar, 18 lutego 2024 [dostęp 2024-02-19].
  4. Jerzy Stempowski, List do Stanisława Vincenza, [w:] Mirosław Adam Supruniuk (red.), Twarze emigracji. Wierzyński, Hłasko, Gombrowicz, Stempowski, Grydzewski, Toruń: Archiwum Emigracji BU, 1999, s. 75-83, ISBN 83-231-1130-8.
  5. Hi 40,21-22
  6. Halina Galera, Morfologia a symbolika drzew [pdf], „Nauka”, 2, 2007, s. 117-129 [dostęp 2024-01-25].
  7. Joanna Zarzyńska, Paweł Zarzyński, Lotos tygrysi – roślina doskonała [online], Magazyn Akwarium [dostęp 2024-01-26].