Makak tybetański

Makak tybetański
	Macaca thibetana
	(Milne-Edwards, 1870)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	makak
Gatunek	makak tybetański
Synonimy
	Macacus thibetanus Milne-Edwards, 1870; Macacus tibetanus: Milne-Edwards, 1872; Macacus (Magus) arctoides esau Matschie, 1912; Pithecus pullus A.B. Howell, 1928; Macaca thibetana huangshanensis Jiang Xuelong & Wang Qishan, 1996; Macaca thibetana guizhouensis Wang Yingxiang & Jiang Xuelong, 1996; Macaca thibetana guiahouensis: Wang Yingxiang & Jiang Xuelong, 1996;
	Macacus thibetanus Milne-Edwards, 1870; Macacus tibetanus: Milne-Edwards, 1872; Macacus (Magus) arctoides esau Matschie, 1912; Pithecus pullus A.B. Howell, 1928; Macaca thibetana huangshanensis Jiang Xuelong & Wang Qishan, 1996; Macaca thibetana guizhouensis Wang Yingxiang & Jiang Xuelong, 1996; Macaca thibetana guiahouensis: Wang Yingxiang & Jiang Xuelong, 1996;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Makak tybetański^[9], makak wąsaty^[9], makak leśny^[9], makak długowłosy^[9] (Macaca thibetana) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Makak tybetański występuje w środkowej i wschodniej Chińskiej Republice Ludowej we wschodnim Tybetańskim Regionie Autonomicznym, w Syczuanie, południowym Gansu, południowym Shaanxi, Hubei, Anhui, Zhejiang, północnym Junnan, Kuejczou, Jiangxi, Fujian, północnym Kuangsi i północnym Guangdong; zachodnia granica przebiega w wąwozie rzeki Jangcy w zachodnim i północno-zachodnim Syczuanie, natomiast południowa granica w Guangxi, być może również w północno-wschodnich Indiach (Arunachal Pradesh, Asam i Meghalaya), ale granica ta może być oparta na błędnej identyfikacji^[10].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1870 roku francuski zoolog Alphonse Milne-Edwards, nadając mu nazwę Macacus thibetanus^[1]. Miejsce typowe to obszar w pobliżu Moupin (tj. Baoxing), Syczuan, Chiny^[1]^[11]^[12]^[13]. Oryginalna seria, którą badał Milne-Edwards, składała się najwyraźniej z dwóch zamontowanych skór (w znaturalizowanej pozycji) wraz z czaszkami, zdeponowanych w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu: dorosłego samca (obecna sygnatura MNHN-ZM-MO-1870-1)^[14], którego zebrał 11 marca 1869 roku Armand David, oznaczonego jako lektotyp, oraz dorosłej samicy (obecna sygnatura MNHN-ZM-MO-1870-527)^[15], którą David odkupił od rodzimego myśliwego, oznaczonej jako paralektotyp^[11].

M. thibetana należy do grupy gatunkowej sinica (lub sinica-arctoides)^[10]. Krzyżuje się z M. mulatta na wzgórzach Koulun w Hongkongu^[10].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[10].

Etymologia

Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadoptowana przez Buffona w 1766 roku^[16].
thibetana: Tybet^[17].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 51–63 cm, samców 61–71 cm, długość ogona samic 4–8 cm, samców 8–14 cm; masa ciała samic 9–13 kg, samców 14,2–18,3 kg^[18]^[19]. Silna, odporna małpa, przypominająca makaka brodatego. Sierść brązowa, ogon krótki.

Ekologia

Żywi się głównie roślinami, poza tym jest wszystkożerny.

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)^[8]. Gatunek liczny w wielu regionach.

Uwagi

↑ Nieuzasadniona poprawka Macacus Thibetanus Milne-Edwards, 1870.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Macaca thibetana guizhouensis Wang Yingxiang & Jiang Xuelong, 1996.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c A. Milne-Edwards. Note sur quelques Mammiferes du Tibet oriental. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 70, s. 341, 1870. (fr.).
↑ A. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. Cz. 1. Paris: G. Masson, 1872, s. 244. (fr.).
↑ P. Matschie. Zur Kenntnis der südchinesischen Kurzschwanz-Makaken. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1912, s. 309, 1912. (niem.).
↑ A.B. Howell. New Chinese mammals. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 41, s. 41, 1928. (ang.).
↑ Jiang, Wang i Wang 1996 ↓, s. 363.
↑ Jiang, Wang i Wang 1996 ↓, s. 366.
↑ Jiang, Wang i Wang 1996 ↓, s. 369.
↑ ^a ^b L. Yongcheng & M.L.Y.& M. Richardson L. Yongcheng & M.L.Y.& M., Macaca thibetana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b J. Fooden. Taxonomy and evolution of the sinica group of macaques. 4. Species account of Macaca thibetana. „Fieldiana”. Zoology. New series. 14, s. 3, 1983. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca thibetana. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca thibetana (Milne-Edwards, 1870). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
↑ MNHN-ZM-MO-1870-1, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-18] (fr. • ang.).
↑ MNHN-ZM-MO-1870-527, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-18] (fr. • ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).
↑ thibetana, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-18] (ang.).
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 642–643. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 146. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

X. Jiang, Y. Wang & Q. Wang. Taxonomy and distribution of Tibetan macaque (Macaca thibetana). „Zoological Research”. 17 (4), s. 361–369, 1996. (ang.).
Encyklopedia Dzikich Zwierząt - Góry. Warszawa: Świat Książki 1997, ISBN 83-7129-211-2.

[2] Nieuzasadniona poprawka Macacus Thibetanus Milne-Edwards, 1870.

[8] Niepoprawna późniejsza pisownia Macaca thibetana guizhouensis Wang Yingxiang & Jiang Xuelong, 1996.

[Milne-Edwards-1] A. Milne-Edwards. Note sur quelques Mammiferes du Tibet oriental. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 70, s. 341, 1870. (fr.).

[edw-3] A. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. Cz. 1. Paris: G. Masson, 1872, s. 244. (fr.).

[Matschie-4] P. Matschie. Zur Kenntnis der südchinesischen Kurzschwanz-Makaken. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1912, s. 309, 1912. (niem.).

[Howell-5] A.B. Howell. New Chinese mammals. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 41, s. 41, 1928. (ang.).

[CITEREFJiangWangWang1996363-6] Jiang, Wang i Wang 1996 ↓, s. 363.

[CITEREFJiangWangWang1996366-7] Jiang, Wang i Wang 1996 ↓, s. 366.

[CITEREFJiangWangWang1996369-9] Jiang, Wang i Wang 1996 ↓, s. 369.

[iucn-10] L. Yongcheng & M.L.Y.& M. Richardson L. Yongcheng & M.L.Y.& M., Macaca thibetana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).

[Cichocki&inni-11] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-12] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[foo-13] J. Fooden. Taxonomy and evolution of the sinica group of macaques. 4. Species account of Macaca thibetana. „Fieldiana”. Zoology. New series. 14, s. 3, 1983. (ang.).

[Wilson&Reeder-14] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca thibetana. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].

[mdd-15] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca thibetana (Milne-Edwards, 1870). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).

[mnhn1-16] MNHN-ZM-MO-1870-1, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-18] (fr. • ang.).

[mnhn2-17] MNHN-ZM-MO-1870-527, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-18] (fr. • ang.).

[Palmer-18] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).

[Jobling-19] thibetana, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-18] (ang.).

[Zinner&inni-20] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 642–643. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-21] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 146. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[b]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]