Makak brodaty
| Macaca assamensis | |||
| (McClelland, 1839) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
makak brodaty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[10] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Makak brodaty[11][12] (Macaca assamensis) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1839 roku brytyjski lekarz i przyrodnik John McClelland nadając mu nazwę Macacus assamensis[1]. Miejsce typowe to Asam, w Indiach (ang. Inhabits the Cossiah Mountains and valley of Assam)[1][13][14]. Holotyp to wypchana skóra z czaszką ze zbiorów dawnego Muzeum Zoologicznym Kompanii Wschodnioindyjskiej w Londynie, obecnie najprawdopodobniej utracony, zebrany przez autora opisu pomiędzy wrześniem 1835 roku i lutym 1837 roku[15]. Podgatunek formalnie opisał 1840 roku angielski etnolog i przyrodnik Brian Houghton Hodgson jako odrębny gatunek i nadając mu nazwę Macacus (Pithex) pelops[2]. Miejsce typowe to północny, pagórkowaty rejon Nepalu[16]. Holotyp to skóra i uszkodzona czaszka młodocianego samca (sygnatura BMNH Mammals 1843.1.12.4) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał okresie lat 1834–1840 autor opisu[17][16].
M. assamensis należy do grupy gatunkowej sinica[18]. Rozpoznywane podgatunki wyraźnie różnią się względną długością ogona u dorosłych samców[18]. Populacja różniąca się ogólnym kształtem ciała i kolorem została zidentyfikowana w Nepalu i może reprezentować nowy podgatunek[18].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[18].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongo makaka i zaadoptowaną przez Buffona w 1766 roku[19].
- assamensis: Assam, Indie[20].
- pelops: gr. πηλος pēlos „glina, muł”; ωψ ōps, ωπος ōpos „wygląd, oblicze”[2].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Makak brodaty występuje w zależności od podgatunku[18][11]:
- M. assamensis assamensis – makak brodaty – południowa i południowo-wschodnia Azja, na wysokości 200–2750 m n.p.m., na wschód od wielkiego zakola rzeki Brahmaputra, w południowo-środkowej Chińskiej Republice Ludowej (południowo-wschodni Tybetański Region Autonomiczny, południowo-zachodni Junnan, Kuejczou i południowo-zachodni Kuangsi), północno-wschodnie Indie (wschodnie Arunachal Pradesh, wschodni Asam, Nagaland, Meghalaya, Manipur, Mizoram i Tripura), na południe i wschód przez północną i wschodnią Mjanmę, północną i zachodnią Tajlandię, Laos i północny Wietnam.
- M. assamensis pelops – makak nepalski – Himalaje do 3100 m n.p.m., od centralnego Nepalu (zachodnia granica Tipling, 83°36’E) na wschód przez północno-wschodnie Indie (północny Bengal Zachodni, Sikkim i zachodni Asam) i Bhutan (wschodnia granica rzeki Manas-czʽu, 90°58’E) oraz z bardzo rozbieżnymi zapisami tego, co może stanowić relikt geograficzny, w przybrzeżnym południowo-zachodnim Bangladeszu (Sundarbany).
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) samic 43,7–58,7 cm, samców 53,2–73 cm, długość ogona samic 17–29,3 cm, samców 19–36 cm; masa ciała samic 4,9–8,7 kg, samców 7,9–16,5 kg[21][22]. Zwierzę o masywnym i mocnym wyglądzie, z krótkim spłaszczonym ogonem. Sierść brązowa, gęsta na grzbiecie; modzele pośladkowe słabo zaznaczone. Niewrażliwy na zimno może chodzić w głębokim śniegu.
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkują lasy górskie do wysokości 2500 m n.p.m. Tworzą duże grupy (do 100 osobników) liczące wiele samców. Żywią się przede wszystkim roślinami, ale jest wszystkożercą.
Status[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)[10]. Gatunek niezagrożony. Liczebność słabo znana.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nazwa stanowi nomen nudum i została zacytowana przez Jerdona z niepublikowanego rękopisu Hodgsona[4].
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Macacus sikimensis Hodgson, 1867.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c J. McClelland. List of Mammalia and Birds collected in Assam. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 148, 1839. (ang.).
- ↑ a b c B.H. Hodgson. Three new Species of Monkey; with Remarks on the genera Semnopithecus et Macacus. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 9 (2), s. 1213, 1840. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of the specimens and drawings of mammalia and birds of Nepal and Thibet. London: The Trustees, 1846, s. 2. (ang.).
- ↑ Macacus sikimensis Hodgson, 1867. The Hesperomys Project. [dostęp 2021-08-27]. (ang.).
- ↑ T.C. Jerdon: The mammals of India: a natural history of all the animals known to inhabit continental India. Roorkee: Printed for the author by the Thomason college press, 1867, s. 12. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 128. (ang.).
- ↑ P.L. Sclater. Report on the Additions to the Society’s Menagerie in February 1872. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1872, s. 495, 1872. (ang.).
- ↑ J. Anderson: Anatomical and zoological researches: comprising an account of the zoological results of the two expeditions to western Yunnan in 1868 and 1875; and a monograph of the two cetacean genera, Platanista and Orcella. London: B. Quaritch, 1878, s. 72. (ang.).
- ↑ W.H. Osgood. Mammals of the Kelley-Roosevelts and Delacour Asiatic expeditions. „Field Museum of Natural History”. Zoological Series. 18, s. 209, 1932. (ang.).
- ↑ a b R. Boonratana, M. Chalise, S. Htun & R.J. Timmins, Macaca assamensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 182, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca assamensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca assamensis (McClelland, 1839). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
- ↑ Fooden 1982 ↓, s. 34.
- ↑ a b Fooden 1982 ↓, s. 32.
- ↑ 1843.1.12.4. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 224. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).
- ↑ assamensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-18] (ang.).
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 641–642. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 146. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J. Fooden. Taxonomy and evolution of the sinica group of macaques. 3. Species and subspecies accounts of Macaca assamensis. „Fieldiana”. Zoology. New series. 10, s. 1–52, 1982. (ang.).
- Encyklopedia Dzikich Zwierząt – Góry. Warszawa: Świat Książki 1997, ISBN 83-7129-211-2.
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 182, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.