Markaczka zwyczajna
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| ||
| Melanitta nigra[1] | ||
| (Linnaeus, 1758) | ||
 Samiec | ||
 Samica | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | blaszkodziobe | |
| Rodzina | kaczkowate | |
| Podrodzina | kaczki | |
| Plemię | Mergini | |
| Rodzaj | Melanitta | |
| Gatunek | markaczka zwyczajna | |
| Synonimy | ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska | ||
Markaczka zwyczajna, markaczka[5][3][6][7] (Melanitta nigra) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae).
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek monotypowy[8][9]. Blisko spokrewniona z markaczką amerykańską (Melanitta americana), uznawaną kiedyś za jej podgatunek[8][9].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Islandia, Wyspy Owcze, Szetlandy, Orkady, Szkocja, Irlandia, Svalbard, północna część Półwyspu Skandynawskiego i dalej po Lenę. Zimuje na europejskich i północnoafrykańskich wybrzeżach Atlantyku, na brzegach Morza Północnego, Bałtyku i w zachodniej części Morza Śródziemnego, a także na dużych jeziorach w głębi lądu.
Na polskim wybrzeżu zimuje licznie i regularnie od października do kwietnia. Latem pojawiają się natomiast koczujące stada samców. W głębi kraju pojawia się sporadycznie[10]. Sporadycznie zalatuje również w głąb innych krajów Europy, na wschodnią część Morza Śródziemnego, Morze Czarne i Morze Kaspijskie, na Azory, Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka, Grenlandię i brzegi Zatoki Perskiej.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd
- Samiec całkowicie czarny, jedynie lotki od spodu ciemnoszare, a dziób pomarańczowy ze zrogowaciałą czarną naroślą u nasady. Ubarwienie ma zatem wśród kaczek niepowtarzalne. Brunatnoczarne łapy. Samica ciemnobrązowa z popielatymi podgardlem, piersią, bokami szyi i policzkami oraz jaśniejszym brzuchem. Ponad dwuletnim samicom wyrasta na dziobie niewielka narośl. Młode podobne do samicy.
- Pewnym podobieństwem do markaczki wykazuje się czarny samiec uhli, ale ma on białe lusterko i plamę pod okiem, czerwone łapy z czarnymi płetwami i pomarańczowy dziób z czarną naroślą. Czarnobrunatną samicę uhli odróżnić od markaczki można po tym, że ta pierwsza ma białe lusterko i dwie plamy na głowie.
- Wymiary średnie[6][7]
- długość ciała ok. 40–52 cm
długość skrzydła 21–24 cm
rozpiętość skrzydeł 80–90 cm
masa ciała ok. 900–1600 g
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
- Biotop
- Jeziora i wolno płynące rzeki w strefie tundry i mokradła w strefie tajgi. Zimą na morskich wybrzeżach. Od września do kwietnia pojedyncze osobniki można spotkać też w głębi lądu.
- Zachowanie
- Od lipca na wieczornym i nocnym niebie można obserwować ciągi markaczek, głównie kaczorów. Samice z młodymi ciągną liczniej od września, a w grudniu stanowią już przeważającą większość. W locie wydaje charakterystyczny świst powodowany przez wibrację sztywnej i wąskiej dziesiątej lotki dłoniowej. Dobrze nurkuje i pływa, ale na lądzie porusza się niezdarnie w postaci wyprostowanej.
- Toki
- Pierwsze markaczki łączą się w pary już na zimowisku. Kaczor w czasie grupowych toków wyciąga się w górę, otacza skrzydłami, kiwa ogonem i wykonuje skokowy trzepoczący lot. Na lęgowiska markaczki wracają parami głównie w maju, choć w Wielkiej Brytanii już od marca do kwietnia. W czasie toków kaczor wydaje głos przypominający „kur-li” lub „struk-luk”, a kaczka głuche „karr”.
- Gniazdo
- Gniazda na ziemi, w pobliżu wody schowane w zaroślach. Są to głównie płytkie jamki w ziemi wysłane mchem, trawami, porostami i powiększającą się stopniowo ilością puchu.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może być powtórzony w przypadku utraty jaj lub piskląt), składając w maju–czerwcu 5 do 13 kremoworóżowych lub brunatnawych jaj o średnich wymiarach 66 × 54 mm i średniej masie 72 g.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 27–31 dni przez samicę. Kaczor opuszcza samicę krótko po rozpoczęciu lęgu. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu i wędrują za matką nad wodę. Usamodzielniają się po 45–50 dniach.
- Pożywienie
- Drobne zwierzęta wodne, głównie małże, skorupiaki, owady wodne z niewielką domieszką pokarmu roślinnego, korzeni i pęczków.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody markaczka klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji w 2006 roku szacowano na 1,6 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany[4].
W Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową[11]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej na terytorium kraju szacowano na 9200–28 900 osobników[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Melanitta nigra, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 622.
- ↑ a b c Denis Lepage: Markaczka (Melanitta nigra) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-11-25].
- ↑ a b Melanitta nigra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].
- ↑ a b Busse i in. 1991 ↓, s. 339.
- ↑ a b Sterry i in. 2002 ↓, s. 86.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans (ang.). IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-11].
- ↑ a b Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Common Scoter (Melanitta nigra). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 178–179. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Miroslav Bouchner: Zwierzęta łowne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Delta W-Z, 1993. ISBN 83-85817-09-3.
- Frieder Sauer: Ptaki wodne. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-937-0.
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.)
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i materiały multimedialne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-11].
- Melanitta nigra (Markaczka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 180–182. ISBN 83-86564-43-1.