Markaczka zwyczajna

Markaczka zwyczajna
Melanitta nigra
(Linnaeus, 1758)
Samiec
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Mergini
Rodzaj	Melanitta
Gatunek	markaczka zwyczajna
Synonimy
Anas nigra Linnaeus, 1758 Oidemia nigra (Linnaeus, 1758) Melanitta nigra nigra (Linnaeus, 1758)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Markaczka zwyczajna, markaczka (Melanitta nigra) – gatunek średniego wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae).

Występowanie

Islandia, Wyspy Owcze, Szetlandy, Orkady, Szkocja, Irlandia, Svalbard, północna część Półwyspu Skandynawskiego i dalej po Lenę. Zimuje na europejskich i północnoafrykańskich wybrzeżach Atlantyku, na brzegach Morza Północnego, Bałtyku i w zachodniej części Morza Śródziemnego, a także na dużych jeziorach w głębi lądu. Na polskim wybrzeżu zimuje licznie i regularnie od października do kwietnia. Latem pojawiają się natomiast koczujące stada samców. W głębi kraju pojawia się sporadycznie. Sporadycznie zalatuje również w głąb innych krajów Europy, na wschodnią część Morza Śródziemnego, Morze Czarne i Morze Kaspijskie, na Azory, Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka, Grenlandię i brzegi Zatoki Perskiej.

Morfologia

Cechy gatunku 

Samiec całkowicie czarny, jedynie lotki od spodu ciemnoszare, a dziób pomarańczowy ze zrogowaciałą czarną naroślą u nasady. Ubarwienie ma zatem wśród kaczek niepowtarzalne. Brunatnoczarne łapy. Samica ciemnobrązowa z popielatymi podgardlem, piersią, bokami szyi i policzkami oraz jaśniejszym brzuchem. Ponad dwuletnim samicom wyrasta na dziobie niewielka narośl. Młode podobne do samicy.

Od lipca na wieczornym i nocnym niebie można obserwować ciągi markaczek, głównie kaczorów. Samice z młodymi ciągną liczniej od września, a w grudniu stanowią już przeważającą większość. W locie wydaje charakterystyczny świst powodowany przez wibrację sztywnej i wąskiej dziesiątej lotki dłoniowej. Dobrze nurkuje i pływa, ale na lądzie porusza się niezdarnie w postaci wyprostowanej. W czasie toków kaczor wydaje głos przypominający "kur-li" lub "struk-luk", a kaczka głuche "karr".

Pewnym podobieństwem do markaczki wykazuje się czarny samiec uhli, ale ma on białe lusterko i plamę pod okiem, czerwone łapy z czarnymi płetwami i pomarańczowy dziób z czarną naroślą. Czarnobrunatną samicę uhli odróżnić od markaczki można po tym, że ta pierwsza ma białe lusterko i dwie plamy na głowie.

Wymiary średnie

dł. ciała ok. 40–52 cm
długość skrzydła 21-24 cm
rozpiętość skrzydeł 80-90 cm
masa ciała ok. 900–1600 g

Ekologia

Biotop 

Jeziora i wolno płynące rzeki w strefie tundry i mokradła w strefie tajgi. Zimą na morskich wybrzeżach. Od września do kwietnia pojedyncze osobniki można spotkać też w głębi lądu.

samiec Melanitta nigra americana

Toki 

Pierwsze pary łączą się w pary już na zimowisku. Kaczor w czasie grupowych toków wyciąga się w górę, otacza skrzydłami, kiwa ogonem i wykonuje skokowy trzepoczący lot. Na lęgowiska markaczki wracają parami głównie w maju, choć w Wielkiej Brytanii już od marca do kwietnia.

Gniazdo 

Gniazda na ziemi, w pobliżu wody schowane w zaroślach. Są to głównie płytkie jamki w ziemi wysłane mchem, trawami, porostami i powiększającą się stopniowo ilością puchu.

Jaja 

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może być powtórzony w przypadku utraty jaj lub piskląt), składając w maju–czerwcu 5 do 13 kremoworóżowych lub brunatnawych jaj o średnich wymiarach 66 x 54 mm i średniej masie 72 g.

Okres lęgowy 

Jaja wysiadywane są przez okres 27–31 dni przez samicę. Kaczor opuszcza samicę krótko po rozpoczęciu lęgu. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu i wędrują za matką nad wodę. Usamodzielniają się po 45–50 dniach.

Pożywienie 

Drobne zwierzęta wodne, głównie małże, skorupiaki, owady wodne z niewielką domieszką pokarmu roślinnego, korzeni i pęczków.

Ochrona 

W Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski).

Zobacz też

• fauna Polski
• ptaki Polski

Bibliografia

1. Miroslav Bouchner: Zwierzęta łowne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Delta W-Z, 1993. ISBN 83-85817-09-3.
2. Frieder Sauer: Ptaki wodne. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-937-0.
3. Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
4. Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.)
5. Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
6. Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.