Maszt radiowy w Konstantynowie
Maszt radiowy w Konstantynowie – maszt radiowy nadajnika długofalowego, Programu I Polskiego Radia, znany również jako Maszt w Gąbinie, Warszawska Radiostacja Centralna w Gąbinie, Radiofoniczny Ośrodek Nadawczy w Konstantynowie i Radiowe Centrum Nadawcze w Konstantynowie. Najwyższa konstrukcja na świecie w latach 1974 - 1991 tj. do chwili jego zawalenia. Najwyższa konstrukcja w dziejach świata od momentu wybudowania do 19 maja 2008, kiedy to rekord ten został pobity przez Burj Dubai.[1]
Historia
W 1949 roku odbudowana została radiostacja radiofoniczna Raszyn w Łazach z nadajnikiem o mocy 200 kW, wkrótce rozbudowanym do 500 kW. Moc ta jednak okazała się niewystarczająca dla zapewnienia dobrego odbioru sygnału na terenie całego kraju, zapadła więc decyzja o budowie nowego nadajnika. Zdecydowano się na wybór miejsca bliżej środka geometrycznego kraju (maszt w Raszynie lokalizowany był w 1931 roku, gdy Polska miała zupełnie inny przebieg granic) w miejscu pozbawionym przemysłu i większych siedzib ludzkich.
5 lipca 1969 roku przystąpiono do budowy obiektu, a 18 października 1972 uroczyście wmurowano stopkę pod maszt radiowy[2]. W latach 1971-1973 zrealizowano budowę urządzeń zasilania podstawowego sieci najwyższych napięć, w latach 1970-1973 prace budowlane przy budynkach, a od października 1972 do maja 1974 trwały prace montażowe przy maszcie. W okresie od października 1973 do lipca 1974 trwała instalacja urządzeń radiowych.
Budowa masztu została zakończona 18 maja 1974, a oficjalne uruchomienie miało miejsce 30 lipca 1974 roku. Ostatecznie wzniesiono maszt o masie 420 t i wysokości 646,38 metrów o mocy nadajników 2 x 1000 kW, co wraz z zyskiem masztu dawało moc wypromieniowaną rzędu 3000 kW. Od 22 lipca 1974 radiostacja przejęła nadawanie z Raszyna. Radiostacja pracowała na falach długich o częstotliwości 227 kHz do 1 lutego 1988 roku i później na częstotliwości 225 kHz. Nieprzemijającą zaletą radiostacji była możliwość bezpośredniego odbioru z klasycznego radioodbiornika (AM) programu pierwszego Polskiego Radia przez rodaków w Kazachstanie, pracowników polskich firm pracujących w Iraku, Iranie, prawie całej Europie i nawet Ameryce Północnej.
W 1984 podczas jednego z przeglądów technicznych masztu ujawniły się uszkodzenia strukturalne masztu związane z jego oscylacjami na wietrze. Trudności techniczne z wymianą uszkodzonych elementów spowodowały, że rozważano postawienie nowej, mocniejszej konstrukcji, lecz ze względów ekonomicznych pomysłu tego nie zrealizowano. W 1988 roku maszt został przemalowany.
8 sierpnia 1991 roku o 19.10 maszt runął w czasie prac konserwatorskich. Prace miały polegać na wymianie odciągów, które były w złym stanie technicznym. Poluzowano jedną z lin w ostatniej, piątej sekcji odciągów, zakładając i naciągając 2 liny pomocnicze. Jedna z lin pomocniczych wysunęła się z zacisków. Druga lina pomocnicza zerwała się z mocowania, nie mogąc zrównoważyć ogromnych sił pozostałych lin głównych. Górna część masztu złamała się i uderzyła w podstawę. Maszt runął w ciągu kilkunastu sekund. W katastrofie nikt nie doznał uszczerbku na zdrowiu. Kilka godzin przed katastrofą ówczesny kierownik ośrodka, inżynier Zygmunt Grzelak odradził brygadzie sześciu monterów wjazd na maszt, argumentując, że nie zdążą skończyć wszystkich prac przed godz. 20.00 - sam wjazd na maszt trwał 30 minut. Nie ucierpiały także budynki oprócz "domku antenowego" (dostrojczego - znajdowała się w nim cewka wysokości 2 m dokładnie dostrajająca antenę do nadajników}. Zniszczeniu uległ także nowoczesny dźwig samochodowy. W wyniku procesu sądowego kierownik ekipy konserwującej z Mostostalu Zabrze otrzymał wyrok 2,5 roku więzienia za spowodowanie katastrofy, skrócony do 2 lat. Za pośrednie przyczyny katastrofy uznaje się zaniedbania w 17-letniej eksploatacji, w tym zły stan odciągów stwierdzony już w 1987 r. Zdarzyło się też odchylenie czubka masztu od pionu o kilka metrów.
Po katastrofie wznowiono nadawanie w radiostacji w Raszynie, która od 1978 nadawała program drugi Polskiego Radia na częstotliwości 198 kHz, co związane było z zaniechaniem nadawania programu drugiego i nadawaniem tylko programu pierwszego z częstotliwością 225 kHz i mocą 500 kW. Radiostacja w Raszynie technicznie nie była przygotowana na nadawanie na 2 częstotliwościach.
W kwietniu 1992 powstały pierwsze rządowe plany odbudowy masztu z uwagi na jego znaczenie dla Polaków przebywających poza granicami kraju i we wrześniu 1995 zapadła decyzja o odbudowie masztu w Gąbinie. Odbudowa była możliwa w tym samym miejscu, jednak protesty okolicznych mieszkańców związane z obawami przed skutkami oddziaływania na nich pól elektromagnetycznych promieniowanych przez maszt udaremniły odbudowę. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego Ośrodka Zamiejscowego w Łodzi z 11 października 1996 r. uchylający decyzję wojewody płockiego o odbudowie masztu radiowego w Gąbinie ostatecznie przekreślił te plany.
Nowa lokalizacja masztu została wyznaczona w Solcu Kujawskim na dawnym wojskowym poligonie bombowym. Miejsce to pomimo swojego oddalenia od centrum kraju nie wzbudziło takich protestów okolicznej ludności jak odbudowa w Gąbinie. Pierwotnie planowano wzniesienie jednego wysokiego masztu, ostatecznie zdecydowano się na budowę 2 masztów o wysokości 330 i 289 metrów. Budowa zrealizowana została w latach 1998-1999 i otwarcie nastąpiło 4 września 1999 roku. Radiowe Centrum Nadawcze Solec Kujawski posiada nadajnik o mocy 1200 kW i nadaje na częstotliwości 225 kHz, natomiast radiostacja w Raszynie ponownie pracuje na częstotliwości 198 kHz.
Na terenie radiostacji w Gąbinie znajduje się obecnie maszt radiolinii w Konstantynowie, na obszarze niewspółmiernie wielkim do potrzeb. Jest to jeden z obiektów firmy TP EmiTel. Przed wejściem na teren znajduje się pomnik z krzyżem postawiony przez okolicznych mieszkańców związanych ze Stowarzyszeniem Ochrony Życia Ludzi przy Najwyższym Maszcie Europy. Stalowa konstrukcja zwalonego masztu została sprzedana na złom, a los urządzeń nadawczych firmy Brown Boveri nie jest dokładnie znany. Przez kilka lat po katastrofie (do roku 1999?)utrzymywano okrojony personel ośrodka, nadajniki konserwowano i załączano kontrolnie wykorzystując tzw. sztuczną antenę. Od roku 2001 obiektem administruje wydział nieruchomości TP S.A. w Płocku. Po linii fiderowej pozostały tylko szczątki słupów. Zdemontowano skorodowany układ chłodzenia lamp nadawczych, obiekt jest jedynie chroniony przed dostępem osób postronnych.
Nadajniki Brown Boveri, pozostawione bez opieki prawdopodobnie nigdy już nie będą pracowały.
Opis techniczny
Konstrukcja Warszawskiej Radiostacji Centralnej w Konstantynowie wyróżniały dwa składniki - urządzenia nadawcze i maszt pełniący funkcję anteny.
Częstotliwość pracy radiostacji 227 kHz odpowiada długości fali równej około 1322 metrów. Izolowany maszt stalowy o długości 646 metrów wypromieniowujący fale elektromagnetyczne o długości 1322 metrów był prawie dipolem półfalowym (wysokość masztu równa prawie połowie długości fali) - jedynym wybudowanym na świecie dla tej częstotliwości. Rozwiązanie to pozwoliło na uzyskanie większej mocy wypromieniowanej przez antenę równą około 3000 kW oraz charakterystyki kierunkowej wzdłuż powierzchni ziemi.
Częstotliwość nadawania radiostacji 227 kHz dzięki zastosowaniu dokładnego wzorca częstotliwości i utrzymaniu jej stałości stała się krajowym wzorcem częstotliwości, niezbędnym w wielu dziedzinach nauki, techniki i innych. Program radiofoniczny dosyłany był do radiostacji przez specjalnie zbudowaną radiolinię, istniejącą do dziś.
WRC wzniesiona została na ogrodzonym w całości terenie powierzchni około 65 ha na gruntach o niskiej wartości rolnej, a w jej skład weszły:
- budynek stacyjny (kubatura 12 000 m³) i pomocniczy (kubatura 5 000 m³) z wyposażeniem technicznym,
- antena-maszt o wysokości 646 metrów wraz z siecią uziemienia promieniowego o średnicy ok. 600 metrów wraz z linią zasilającą w.cz.,
- wieża stacji linii radioliniowej doprowadzającej program,
- rozdzielnia elektroenergetyczna 110/6,3 kV,
- budynek portierni.
Nadajniki radiostacji, 2 o mocy w.cz. 1000 kW każdy, produkcji firmy Brown Boveri były w tym czasie największymi na świecie i moc 2000 kW uzyskiwano z jedynie 2 połączonych równolegle jednostek, co miało wpływ na obniżenie kosztów eksploatacyjnych oraz zakupu. Zastosowano w nich znaczną na owe czasy tranzystoryzację, głównie w torach automatyki i kontroli oraz w stopniach mocy w.cz. do 50 W. Stopnie mocy torów w.cz. pracowały na lampach wapotronowych chłodzonych parą wodną. Ciepło uzyskiwane z chłodzenia wykorzystywano do ogrzewania pomieszczeń radiostacji.
Nadajniki posiadały duży stopień automatyzacji pracy i kontroli jak na ten czas budowy obiektu, samo załączenie nadajników uruchamiało się jednym przyciskiem, natomiast resztę procesu kontrolowały komputery. Nadzór nad pracą urządzeń ułatwiały liczne urządzenia kontrolne i sygnalizacyjne. Dla stopni końcowych zastosowano prostowniki tyrystorowe 110/15 kV o dużej odporności na przeciążenia.
Anteną był półfalowy izolowany maszt stalowy o wysokości 646 metrów o izolacji w postaci 3 słupów izolatorowych o wysokości ok. 2 m każdy, na których ustawiono podstawę trzonu masztu, izolatory wbudowano też w odciągi masztu. Podczas pracy radiostacji w antenie występowało napięcie wysokiej częstotliwości rzędu 120 kV.
Maszt złożony został z 86 członów o przekroju poprzecznym trójkątnym o boku 4,8 m i wysokości ok. 7,5 m, zbudowanych z rur stalowych o średnicy 245 mm i grubości ścianek od 8 mm na szczycie masztu do 34 mm przy podstawie. Wszystkie elementy zostały ocynkowane na gorąco i natryskowo oraz pokryte farbami stanowiąc ich zabezpieczenie antykorozyjne. Trwałość farby obliczano na ok. 20 lat. Maszt wyposażony został w oświetlenie przeszkodowe oraz pomalowany został w biało-czerwone pasy stanowiące sygnał dla ruchu lotniczego.
Maszt w pozycji pionowej utrzymywany był przez 5 poziomów odciągów po 3 na każdym poziomie (razem 15), wykonanych z lin stalowych o średnicy ok. 50 mm i wytrzymałości ok. 250 ton, poprzedzielanych specjalnymi izolatorami. Ciężar masztu wynosił ok. 420 ton, lin i izolatorów ok. 80 ton, a nacisk trzonu masztu na podstawę ok. 1 100 ton.
Komunikację pionową wzdłuż masztu zapewniała specjalna samobieżna winda produkcji szwedzkiej firmy Alimak z silnikiem spalinowym zainstalowanym pod kabiną, pracująca na zasadzie kolejki zębatej. Czas wjazdu na szczyt przy szybkości ok. 0,35 m/sek wynosił 30 minut. Dodatkowo maszt wyposażony był w rezerwowe drabiny. Wejście po drabinie przy dogodnych warunkach atmosferycznych trwało 2 godziny.
Była to najwyższa konstrukcja inżynierska na świecie w latach 1974-1991. Projektantem jej był inż. Jan Polak z Biura Projektowego Mostostal M-1 w Zabrzu, mający w swoim dorobku projekty innych masztów radiowych w Polsce. Budową obiektu kierował mgr inż. Andrzej Szepczyński z Mostostalu M-4 w Zabrzu.
Obecnie najwyższym masztem jest KVLY/KTHI TV Mast, a najwyższą budowlą kiedykolwiek wzniesioną przez człowieka 19 maja 2008 został Burj Dubai.[1]
- ↑ a b http://burjdubaiskyscraper.com/facts.html
- ↑ "Młody Technik", nr 1/1973.
Źródła
- Oficjalna ulotka informacyjna Warszawskiej Radiostacji Centralnej w Konstantynowie
Bibliografia
- Radioamator i Krótkofalowiec Polski; nr 9/1974,
- Radioamator i Krótkofalowiec Polski: nr 10/1974,
- R. Kreyser, W, Szolginia, Najwyższy maszt radiowy. Młody Technik nr 8/1974,
- W. Szolginia, Cuda inżynierii. Wydawnictwo "Alfa", Warszawa 1987,
- Mieliśmy najwyższy maszt radiowy na świecie - wywiad z W. Kasińskim z okazji 80-lecia Polskiego Radia. Świat Radio nr 7/2005.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- http://www.budowle.pl/building,maszt-radiowy-w-konstantynowie.html,
- http://ukf.pl/index.php/topic,86.0.html.
- http://echo-gabina.zcentrum.pl/galerie/rcn/index_05.html - zdjęcia
- http://new.radiopolska.pl/forum/index.php?showtopic=6321 - obszerne forum dysk. o maszcie
- http://pl.youtube.com/results?search_query=Radiowe+Centrum+Nadawcze+w+Konstantynowie&search_type= film ukazujący archiwalne materialy o konstrukcji i katastrofie masztu
Nieprawidłowe parametry: {52|22|14|N|19|48|23|E|region:PL_MZ_type:landmark_scale:50}