Mieczysław Geniusz

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mieczysław Stefan Geniusz
Mędrzec z Port-Saidu, M. Niegusz
Ilustracja
Mieczysław Stefan Geniusz (1853–1920)
Data i miejsce urodzenia

26 grudnia? 1853 r.
Raczki k. Suwałk

Data i miejsce śmierci

26? listopada 1920 r.
Warszawa

Miejsce spoczynku

Warszawa, cmentarz Powązkowski, kw. 209-3-26

Zawód, zajęcie

inżynier, hydrotechnik

Narodowość

polska

Rodzice

ojciec – Tomasz Geniusz

Małżeństwo

żona – Wanda (z domu Wagner)

Multimedia w Wikimedia Commons

Mieczysław Stefan Geniusz[1] (ur. 26 grudnia? 1853 r. w Raczkach, zm. 24 listopada 1920 r. w Warszawie) – inżynier związany z budową i funkcjonowaniem Kanału Sueskiego, publicysta, społecznik, teoretyk i działacz ruchu teozoficznego, popularyzator idei wyzwolenia Polski, członek Naczelnego Komitetu Konfederacji Polskiej w 1919 roku[2].

Grób Mieczysława Geniusza, okres międzywojenny. Zdjęcie z książki: Przewóska-Helja M. Cz., Mieczysław Geniusz: dzieje żywota..., Warszawa 1937
Grób Mieczysława Geniusza na warszawskich Powązkach. Stan z 18 października 2015 r.
Grób Mieczysława Geniusza. Inskrypcja na zniszczonym pomniku. Stan z 18 października 2015 r.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Raczkach, niedaleko Suwałk, w 1853 r.[3] Pochodził z drobnej szlachty pieczętującej się herbem Ogończyk[4]. Jego dziadek, Franciszek, był oficerem napoleońskim, a po 1812 r. został nadleśniczym w Puszczy Białowieskiej. Ojciec – Tomasz, sprawował funkcję burmistrza w Raczkach[5].

Matka, po śmierci męża (w 1855 r.), wyszła powtórnie za mąż za Cypriana Kuczewskiego (1828–1892) h. Poraj. Ojczym brał czynny udział w powstaniu styczniowym, był naczelnikiem powiatu. Ze względu na represje popowstaniowe, prześladowania i konfiskatę dóbr na Litwie, Kuczewski wraz z rodziną musiał opuścić Polskę. Schronił się początkowo w Paryżu (1869 r.), następnie dzięki pomocy brata znalazł pracę w Egipcie, w Towarzystwie Budowy Kanału Sueskiego jako urzędnik. Zmarł w 64 roku życia w Ismailii (Izmailii) w 1892 r.

Mieczysław naukę rozpoczął w suwalskim gimnazjum, następnie studiował we Francji, w Szkole Polskiej w Batignolles. Interesowały go szczególnie nauki techniczne, specjalizował się w budownictwie dróg i mostów. Skromne warunki rodzinne zmusiły go do pracy zarobkowej. Już w czasie studiów dorabiał rysunkami technicznymi, pracując w biurze kolei żelaznej w Paryżu[6]. Na emigracji ożenił się (09.12.1879 r.)[7] z Wandą Wagnerówną, córką Józefa Bogdana Wagnera – literata i dziennikarza, byłego dyrektora Drukarni Rządu Narodowego (1863 r.) w Warszawie[8].
W Paryżu zaprzyjaźnił się z Cyprianem Kamilem Norwidem (poznanym w 1873 r. u Wagnerów), który miał być drużbą na jego ślubie[9]. Poeta jednak nie asystuje (...) ślubowi (...) ma bowiem chorą nogę, a nie udaje mu się znaleźć żadnego środka komunikacji[10]. W liście z 10 grudnia 1879 r. Norwid pisał do Geniusza: doprawdy iż serce Lapończyka trzebaby mieć aby 24 stopnie zimna (u nas 24) lekceważyć. (...) Wybrałem się z Szyndlerem, ale środków komunikacji zabrakło i cofnęliśmy się. Odsłużę na weselu srebrnem[11].
Przyjaźń ta zaowocowała zbiorem pamiątek po Norwidzie: rękopisów, listów, szkiców ołówkiem i piórkiem, akwafort.

Jeszcze we Francji, między rokiem 1880 a 1885, urodziły się córki Geniusza – Wanda, Aurelia i trzecia, której imienia nie udało się ustalić[12]. W 1885 r. Geniuszowie wyjechali do Egiptu. Mieczysław podjął pracę w Towarzystwie Budowy Kanału Sueskiego. Początkowo przebywał w Ismailii, a około 1896 r. został przeniesiony do Port-Saidu (osiadł w pobliskiej oazie Rassua[13]), gdzie pełnił funkcję dyrektora Kompanii Wód Słodkich. Kompania zajmowała się filtrowaniem i odprowadzaniem wody z Nilu do Port-Saidu. Podczas pobytu w Ismailii Wandę i Mieczysława dotknęło nieszczęście. Prawdopodobnie na żółtą febrę zmarły ich córki[14].

W latach 90. XIX w. Geniuszowie zaczęli odwiedzać kraj, głównie Galicję, a w szczególności Zakopane. 10 listopada 1901 r., niespodziewanie, po krótkiej chorobie zmarła żona Mieczysława, Wanda Geniuszowa[15].
Przeżycia związane ze stratą najbliższych skierowały Geniusza w stronę tematyki teozoficznej. Sam nazywał siebie w tym czasie „ojcem zadżumionych”[16]. Zgłębiał filozofią Starożytnego Wschodu. Jego korespondencja z tego okresu świadczy o związkach z międzynarodowym ruchem okultystycznym. W tym też okresie zaczął publikować i działać społecznie na rzecz odrodzenia Polski. Zajął się szerzeniem ideologii narodowej wśród różnych kręgów społecznych. Działał w Głównym Komitecie Polskim w Vevey w Szwajcarii. W 1916 r. zbierał fundusze na rzecz ofiar wojny w Polsce. Przygotował projekt stworzenia Ogniska Badań Ezoterycznych, następnie zaś utworzenia Złotej Księgi Zasług i Muzeów Gminnych. W swoich pracach wystąpił z propozycją zorganizowania sieci szkół ludowych dla prowadzenia jak najszerzej pojętej oświaty warstw jeszcze nieoświeconych i „nieunarodowionych” (...) proponuje tworzyć Muzea Gminne (dziś nazywalibyśmy je Izbami Pamięci Narodowej) dla upamiętnienia jakiegoś faktu historycznego, który się tam, albo w pobliżu, wydarzył, dla budzenia dumy i godności narodowej. Złota Księga Zasług miała być systemem wyróżniania i zachęcania do pracy społeczeństwa, w tym również dzieci szkolnych[17].

W połowie 1919 r. wrócił do Polski, osiadł na stałe w Warszawie. Mieszkał m.in. przy ulicy Chłodnej 15, w Alejach Jerozolimskich 80 m 5, a ostatni jego adres to ulica Piękna 13 m 15[18].

Podczas wojny polsko-radzieckiej (1920 r.) wstąpił do armii generała Józefa Hallera oraz Straży Obywatelskiej w Warszawie.

Umarł nagle 20 listopada 1920 r. po przebytej operacji. Co do daty śmierci pojawiły się rozbieżności. Biografie Suwalskie podają jako datę dzienną śmierci 26 listopada, Polski Słownik Biograficzny – 20 listopada, natomiast tablica nagrobna odnotowała datę 25 listopada.
Został pochowany na Powązkach, w kwaterze nr 209. W 1928 r. staraniem przyjaciół na grobie wzniesiono pomnik w kształcie wysokiego krzyża, z napisem streszczającym w sobie twórczy ton żywota Zmarłego[19]. Obecnie (październik 2015 r.) płyta nagrobna jest popękana i wyszczerbiona, brak górnej części pomnika (krzyża).

Nekrolog z Kurjera Warszawskiego 1920 nr 327 str.6

Na mocy testamentu gromadzone przez Mieczysława Geniusza zbiory (m.in. okazy sztuki arabskiej, chińskiej, egipskiej, japońskiej, zachodnioeuropejskiej i polskiej) zostały przekazane Muzeum Narodowemu, Bibliotece Narodowej i Bibliotece Publicznej w Warszawie. Jego bogata korespondencja prowadzona z blisko 700 osobami, m.in. z Władysławem Mickiewiczem, Tadeuszem Smoleńskimi, Cyprianem Kamilem Norwidem, Henrykiem Sienkiewiczem, Stanisławem Witkiewiczem, Antonim Osuchowskim, Stanisławem Bełzą, Wincentym Lutosławskim, Ignacym Paderewskim trafiła do zbiorów Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy.

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

Niektóre publikacje[20] dowodzą, iż Mieczysław Geniusz był pierwowzorem postaci Stanisława Tarkowskiego, jednego z bohaterów powieści Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy. Zaprzecza temu kategorycznie Julian Krzyżanowski pisząc, iż na temat bohaterów W pustyni i w puszczy narosło wiele „bredni”[21] niepopartych sprawdzonymi informacjami[22].

Wybrane publikacje Mieczysława Geniusza[edytuj | edytuj kod]

  • Co człowiek i Polak wiedzieć powinien, 1920
  • Comment faire la Société des Nations?: de la race à la nationalité, [1918]
  • La guerre et le devoir: conférence au profit des victimes de la guerre en Pologne faite le 5 novembre 1915 à Port Saïd, [1915]
  • Le stade attardé des Allemands dans l’évolution humaine, [1919]
  • O polską myśl narodową i państwową, 1920
  • Ognisko badań ezoterycznych i metapsychicznych, 1910
  • Sprawa wychowania narodowego a Wincenty Lutosławski: odczyt wygłoszony w Zakopanem dnia 15-go września 1903-go r., 1903
  • Uświadomienie narodowe: muzea gminne i Złota Księga Zasług, 1920
  • Znaj siebie samego,1910

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Krystyna Nizio podaje, iż drugie imię M. Geniusza najprawdopodobniej brzmiało Szczepan jednakże zostało zmienione na Stefan (franc. Etienne) ze względu na łatwiejszą wymowę dla cudzoziemców. Zob. K. Nizio, Mieczysław Stefan Geniusz w kręgu działaczy niepodległościowych i literatów, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1977, z. 13, s. 125.
  2. ↑ Jarosław Tomasiewicz, Naprawa czy zniszczenie demokracji? Tendencje autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej 1921-1935, Katowice 2012, s. 57.
  3. ↑ Prawdopodobnie urodził się 26 grudnia, data zaczerpnięta z przypisu 9 i 32 do art. K. Nizio, Mieczysław Stefan Geniusz..., s. 117, 125.
  4. ↑ K. Nizio, Mieczysław Stefan Geniusz..., s. 116.
  5. ↑ M. Cz. Przewóska-Helja, Mieczysław Geniusz: dzieje żywota z lat wojny, Warszawa 1937, s. 14–15.
  6. ↑ I. Grochowska, Mędrzec z Port-Saidu, „Kontrasty” 1973, nr 12, s. 33.
  7. ↑ T. Smoleński, Egipskie norwidiana, „Ateneum Polskie” 1908, t. 2, nr 1, s. 110.
  8. ↑ T. Smoleński, Egipskie..., s. 106.
  9. ↑ A. Matusiewicz, Mędrzec z Port Saidu, [w:] Biografie suwalskie. Cz. II, red. M. Pawłowska, Suwałki 1993, s. 29.
  10. ↑ J. W. Gomulicki, Cyprian Norwid: przewodnik po życiu i twórczości, Warszawa 1976, s. 141.
  11. ↑ T. Smoleński, Egipskie..., s. 110.
  12. ↑ K. Nizio, Mieczysław Stefan Geniusz..., s. 117.
  13. ↑ A. Majewska, „Wątek egiptologiczny” w życiorysie Mieczysława Geniusza, „Światowit” 1999, nr 1(42), s. 79.
  14. ↑ K. Nizio, Mieczysław Stefan Geniusz..., s. 117–118.
  15. ↑ K. Nizio,Mieczysław Stefan Geniusz..., s. 118.
  16. ↑ I. Grochowska, Mędrzec z..., s. 33.
  17. ↑ K. Nizio, Mieczysław Stefan Geniusz..., s. 127.
  18. ↑ Zob. przypis 38 do art. K. Nizio, Mieczysław Stefan Geniusz...., s. 129.
  19. ↑ M. Cz. Przewóska-Helja, Mieczysław Geniusz..., s. 197.
  20. ↑ Zob. tekst Stanisława Wałęgi Prawdziwa historia Stasia Tarkowskiego oraz publikację prof. Ludwika Skoczylasa Ojciec Stasia Tarkowskiego.
  21. ↑ Zob. J. Krzyżanowski, Twórczość Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1976, s. 253.
  22. ↑ J. Krzyżanowski, Twórczość Henryka..., s. 403.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Białynia-Chołodecki J., Pamiętnik Powstania Styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków, Lwów 1913.
  • Geniusz Mieczysław, „Polski Słownik Biograficzny” 1948-1958, t. 7.
  • Gomulicki J. W., Cyprian Norwid: przewodnik po życiu i twórczości, Warszawa 1976.
  • Grochowska I., Mędrzec z Port-Saidu, „Kontrasty” 1973, nr 12.
  • Kardaszewicz K., Listy Mieczysława Geniusza, „Ruch Literacki” 1933, nr 8.
  • Krzywińska H., Geniusz Mieczysław, [w:] Słownik pracowników książki polskiej, red. I. Treichel, Warszawa-Łódź 1972.
  • Krzyżanowski J., Twórczość Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1976.
  • Majewska A., „Wątek egiptologiczny” w życiorysie Mieczysława Geniusza, „Światowit” 1999, nr 1(42).
  • Matusiewicz A., Mędrzec z Port-Saidu, [w:] Biografie suwalskie. Cz. II, red. M. Pawłowska, Suwałki 1993.
  • Nizio K., Mieczysław Stefan Geniusz w kręgu działaczy niepodległościowych i literatów, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1977, z. 13.
  • Przewóska M.Cz., Ś. P. Mieczysław Genjusz, „Tygodnik Ilustrowany” 1921, nr 2.
  • Przewóska-Helja M. Cz., Mieczysław Geniusz: dzieje żywota z lat wojny, Warszawa 1937.
  • Skoczylas L., Ojciec Stasia Tarkowskiego, „Tydzień” (dod. do „Głosu Narodu”) 1937, nr 52.
  • Smoleński T., Egipskie norwidiana, „Ateneum Polskie” 1908, t. 2, nr 1.
  • Ś.p. Mieczysław Geniusz, „Kurier Warszawski” 1920, nr 337.
  • Agata Świerzowska, Mieczysław Geniusz – „dziejowy duch Polski” w ezoterycznych poszukiwaniach Mędrca z Port Saidu /w:/ Polskie tradycje ezoteryczne 1890-1939, t. II (Formacje, ludzie, idee). Pod red. M. Rzeczyckiej, I. Trzcińskiej. Gdańsk 2019. ISBN 978-83-7865-886-3, s. 118-132.
  • Jarosław Tomasiewicz, Naprawa czy zniszczenie demokracji? Tendencje autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej 1921–1935, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012, s. 349–353, ISBN 978-83-226-2125-7, OCLC 840309973.
  • Wałęga S., Prawdziwa historia Stasia Tarkowskiego, „WTK” 1974, nr 44-46.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mieczysław_Geniusz&oldid=71780166”