Mistrz Brzeskich Pokłonów Trzech Króli
 Polichromia w kościele św. Mikołaja w Brzegu Ukrzyżowanie | |
| Data urodzenia |
XIV wiek |
|---|---|
| Data śmierci |
XV wiek |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
Mistrz Brzeskich Pokłonów Trzech Króli lub Mistrz z Brzegu – anonimowy malarz ścienny, aktywny na Śląsku na przełomie XIV i XV wieku.
Działalność artystyczna[edytuj | edytuj kod]
Przydomek artyście nadała profesor historii sztuki Alicja Karłowska-Kamzowa[1] wyodrębniając jego styl m.in. na dwóch malowidłach ściennych znajdujących się w prezbiterium kościoła filialnego pw. św. Antoniego w Strzelnikach pod Brzegiem oraz w kościele w Krzyżowicach. W obu świątyniach malarz ukazał nowotestamentową scenę Pokłonu Trzech Króli, w których rozbudowane ujęcie wątku podróży trzech monarchów do Betlejem, wskazuje na związek artysty ze sztuką burgundzką[2].
Mistrz z Brzegu przybył na Śląsk prawdopodobnie ze środowiska franko-flamandzkiego w 1418, wraz z dworem księcia Ludwika II[2] lub na jego polecenie[3]. W latach 1418–1428 działał w księstwie brzesko-legnickim; jego malowidła ścienne znajdują się w Strzelnikach, Krzyżowicach, Brzegu oraz w Prusinowicach koło Nysy (obecnie zatynkowane)[4] i w Opolu, gdzie znajduje się najpóźniej datowana jego praca. W 1428 roku artysta prawdopodobnie wyjechał ze Śląska z powodu wybuchu wojny husyckiej. Jego styl miał swoich naśladowców, a jego wpływ widać w zachowanych pracach wykonanych w nawie kościoła w Strzelnikach i w Pogorzeli[1].
Twórczość i opis prac[edytuj | edytuj kod]
Mistrz Brzeskich Pokłonów Trzech Króli jako pierwszy na Śląsku zastosował bardzo duże kompozycje ścienne, a ich wielkość dostosowywał do rozległości przestrzeni, co podkreślało realizm scen[5]. W swoich pracach, również po raz pierwszy, ukazywał wyraźną linię horyzontu wraz z miniaturowymi formami architektonicznymi, dzięki czemu uzyskiwał wzmocnione wrażenie głębi. Zauważyć można pierwsze próby rozciągnięcia akcji figuralnej oraz jej podział na dwa plany, przy czym drugi plan przedstawiony jest z zachowaniem gradacji skali[6]. To jemu malarstwo śląskie zawdzięcza „szachownicowe posadzki z romboidalnymi flizami wyznaczonymi przez równoległe linie diagonalne”[7].
Do jego najlepszych prac należą malowidła ścienne w Strzelnikach. Obrazy tworzą jeden wątek chrystologiczny w dwustrefowym cyklu pasyjnym na ścianie północnej oraz jednolitą kompozycję po stronie południowej, ukazującą Epifanię: objawienie Zbawiciela, Pokłon Trzech Króli i Zwiastowanie pasterzom. Największą uwagę przyciąga scena Pokłonu: artysta ukazuje poczet królewski wyruszający z zamku, przesuwający się na tle krajobrazu i zatrzymujący się przed szopą. Poszczególne elementy kompozycyjne: twierdza rycerska i skromne obejście z warsztatem stolarskim św. Józefa i bydłem zostały odtworzone bardzo realistycznie. Z dużą precyzją ukazano szczegóły uprzęży, strojów i elementów uzbrojenia. Ruchy ukazanych postaci są naturalne, z wyrazistą fizjonomią, ze skrótami perspektywicznymi. Figury na drugim planie przedstawiono w zmniejszonej skali, co sugeruje ich przestrzenne oddalenie. Wielkość malowidła jest ściśle powiązana z wielkością wnętrza prezbiterium, dzięki czemu widz ma wrażenie uczestniczenia w wydarzeniach[8]. Mistrz po raz pierwszy w malarstwie śląskim przedstawia nowe wątki: św. Józefa pracującego w warsztacie oraz orszaku towarzyszącego monarchom w drodze do nowo narodzonego Chrystusa. Motyw orszaku pochodzi ze sztuki zachodniej, a wersja strzelnicka ma rodowód burgundzki; motyw św. Józefa pochodzi z malarstwa niderlandzkiego[9].
Drugie malowidło będące samodzielną kompozycją Mistrza z Brzegu pochodzi z Krzyżanowic. Ten sam temat został przedstawiony w chwili, gdy królowie przybyli do stajenki i w asyście dworzan udają się do szopy; najstarszy z nich już klęczy u stóp Marii. Mistrz ukazuje postacie w wytwornych strojach burgundzkich. Pejzaż z wyraźnie widoczną linią horyzontu, usiany jest maleńkimi sylwetkami drzew, lecących ptaków oraz wizerunkiem zamku[9]. Mistrz Brzeskich Pokłonów Trzech Króli jest również autorem malowideł znajdujących się po przeciwnej stronie prezbiterium, przy niszy sakrarium. Sceny dotyczą tajemnicy Eucharystii: Vir Dolorum z arma passionis, Oblicze Chrystusa i Żywy Krzyż oraz połączona z tą ostatnią scena Męczeństwa św. Achacjusza i Dziesięciu Tysięcy Legionistów[9].
Według Alicji Karłowskiej-Kamzowej oba malowidła mogły zostać ufundowane przez Ludwika II. Na malowidle w Krzyżanowicach obok pierwszego monarchy ukazany został wizerunek księcia. Taka ikonograficzna osobliwość miała swoje korzenie w ówczesnej modzie: jako jeden z Trzech Króli portretowany był Zygmunt Luksemburski oraz Karol IV Luksemburski[9].
Do innych prac Mistrza z Brzegu należy przedstawienie Chusty św. Weroniki adorowanej przez anioły ze świecami i podtrzymywanej przez duchownego i przez księcia, św. Erazma i Norberta oraz św. Marcina. Malowidło znajduje się w Brzegu, na ścianie szczytowej zakrystii kościoła św. Mikołaja. Prawdopodobnie zostało wykonane na zlecenie mieszczanki, a jej wizerunek znajduje się u stóp św. Katarzyny. Najpóźniejszą jego pracą jest malowidło w kaplicy południowej przy kościele franciszkanów w Opolu[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Labuda 2004 ↓, s. 81.
- ↑ a b Kamzowa 1979 ↓, s. 61.
- ↑ Sławomir Brzezicki, Christine Nielsen, Śląsk: zabytki sztuki w Polsce, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2006, ISBN 83-922906-1-5, str.34]
- ↑ Malowidła widzieli Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki; Sztuka Śląska Opolskiego od średniowiecza do końca w. XIX, Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1974. s.110
- ↑ Kamzowa 1991 ↓, s. 70.
- ↑ Aleksander Jankowski, Średniowieczne malarstwo ścienne na Śląsku u progu reformacji, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2005, s. 144, ISBN 83-7096-568-7, OCLC 69489839.
- ↑ Biuletyn historii sztuki, Tom 60 Państwowy Instytut Sztuki, Politechnika Warszawska, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 1998, str. 560
- ↑ Labuda 2004 ↓, s. 79.
- ↑ a b c d Labuda 2004 ↓, s. 80.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Alicja Karłowska-Kamzowa: Malarstwo Śląskie: 1250–1450. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979. ISBN 83-04-00379-1.
- Adam Labuda (red.), Krystyna Secomska (red.): Malarstwo gotyckie w Polsce. T. II. Cz. trzecia. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 2004. ISBN 83-7181-348-1.
- Alicja Karłowska-Kamzowa: Sztuka Piastów śląskich w średniowieczu. Warszawa: PWN, 1991. ISBN 83-01-10336-1.