Mleczajowiec chrząstka
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
mleczajowiec chrząstka |
| Nazwa systematyczna | |
| Lactifluus vellereus (Fr.) Kuntze Revis. gen. pl. (Leipzig) 2: 857 (1891) | |
| Zasięg | |
 Zasięg występowania | |
.jpg)
Mleczajowiec chrząstka (Lactifluus vellereus (Fr.) Kuntze, mleczaj chrząstka) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lactarius, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1821 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus vellereus. Ten sam autor w 1838 r. przeniósł go do rodzaju Lactarius, a Otto Kuntze w 1891 do rodzaju Lactifluus[1]. Niektóre synonimy łacińskie[2]:
- Agaricus vellereus Fr. 1821
- Agaricus vellereus var. vellereus Fr. 1821
- Galorrheus vellereus (Fr.) P. Kumm. 1871
- Lactarius albivellus Romagn. 1980
- Lactarius vellereus var. velutinus (Bertill.) Bataille 1908
- Lactarius velutinus Bertill. 1868
- Lactarius vellereus (Fr.) Fr. 1838
Nazwę polską mleczaj chrząstka podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: chrząszcz, chrząstka, gniewosz, hrózd[3]. W 2021 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego, uznając przeniesienie do rodzaju Lactifluus, zarekomendowała używanie nazwy „mleczajowiec chrząstka”[4]. Nazwy regionalne: biel, chrząszcz, mleczarz, mleczak, świnka, świniara, gruzd[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnicy 10–25 cm, u młodych okazów niskołukowaty z podwiniętymi brzegami, u starszych staje się zagłębiony na środku i pogłębiony lub lejkowaty. Ma ostre brzegi, jest twardy i grubomięsisty. Jego skórka jest matowa w kolorze białym do jasnoochrowego[6].
Walcowaty, pełny, krótki i gruby osiąga ok. 6 cm wysokości i grubość do 2 cm. Początkowo jego skórka jest pilśniowa, później staje się łysa. Kolor tak sam jak kapelusza[6].
Białe, potem ochrowożółte, dość rzadkie i grube. U starszych okazów zbiegają po trzonie[6].
Gruby, twardy, po przekrojeniu kremowożółtawy. Sam miąższ ma łagodny smak, jednak wydziela białe, powoli żółknące na powietrzu mleczko o ostrym smaku[6]. Miąższ zbudowany jest z kulistawych komórek, co powoduje specyficzną (dla wszystkich gołąbkowatych) kruchość i nieregularny przełam[7].
Białe i nie zmieniające barwy. Początkowo wypływa obficie. W smaku jest łagodne, lub nieco tylko gorzkie, w każdym razie nie jest palące[8].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników białawy. Zarodniki niemal kuliste, o rozmiarach 7,5–9,5 × 6,5–8,5 μm. Powierzchnia pokryta delikatnymi brodaweczkami połączonymi siateczką o dużych i niepełnych okach. Podstawki o rozmiarze 48–56 × 7–8 μm Cystydy liczne, o rozmiarze 80–100 × 6–9 μm. Są wrzecionowate, mają zaokrąglony szczyt i występują nie tylko na ostrzu, ale również na bokach blaszek. Na szczycie kapelusza występują grubościenne włoski o średnicy 2,5–5,5 μm[8].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Europie, Ameryce Północnej i Środkowej oraz w Azji[9]. W Polsce jest pospolity[3].
Rośnie na ziemi w lasach liściastych lub mieszanych, najczęściej w obecności dębów lub buków. Zwykle występuje grupami, w niektórych okolicach jest bardzo pospolity[5]. Owocniki pojawiają się od sierpnia do połowy listopada, niekiedy aż do nadejścia śniegu i mrozu[7].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Grzyb mikoryzowy[3]. Grzyb niejadalny. Mleczaj chrząstka często opisywany jest jako niejadalny wskutek ostrego smaku. Nie jest on jednak toksyczny dla człowieka i po odpowiednim przyrządzeniu można go spożywać. Kilkukrotne przegotowanie i odlanie wody pozbawia go ostrego smaku[5]. Jest jednak łykowaty, ma małą wartość smakową i w Polsce zwykle nie jest przez grzybiarzy zbierany[10].
Gatunki podobne
[edytuj | edytuj kod]Bardzo podobnym grzybem jest jadalny mleczajowiec biel (Lactifluus piperatus) o cienkich blaszkach i białym, słabo piekącym mleczku, oraz mleczajowiec zieleniejący (Lactifluus glaucescens), którego mleczko jest niebieskozielone. Porównaj również z jadalnym gołąbkiem smacznym (Russula delica), bez mleczka[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-07-16].
- ↑ a b c Henryk Orłoś: Atlas grzybów leśnych. Warszawa: PWRiL, 1974.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. s. 402. ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b Alina Skirgiełło: Mleczaj (Lactarius). Grzyby (Mycota), tom 25. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), mleczaj (Lactarius). Kraków: PWN, 1998. ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-12-16].
- ↑ Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.