Mniszka łuskolica

Mniszka łuskolica
	Odontospiza griseicapilla
	(Delacour, 1943)
	; Zdjęcie wykonane w środkowej Kenii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	astryldowate
Podrodzina	mniszki
Rodzaj	Odontospiza; Oberholser, 1905
Gatunek	mniszka łuskolica
Synonimy
	Pitylia caniceps Reichenow, 1879; Lonchura caniceps (Reichenow, 1879); Spermestes caniceps (Reichenow, 1879); Lonchura griseicapilla Delacour, 1943; Spermestes griseicapilla (Delacour, 1943);
	Pitylia caniceps Reichenow, 1879; Lonchura caniceps (Reichenow, 1879); Spermestes caniceps (Reichenow, 1879); Lonchura griseicapilla Delacour, 1943; Spermestes griseicapilla (Delacour, 1943);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Mapa występowania oparta na danych BirdLife International, 2018; Naturalny zasięg Introdukcja (Dar es Salaam)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mniszka łuskolica^[3] (Odontospiza griseicapilla) – gatunek małego ptaka z rodziny astryldowatych (Estrildidae). Występuje we wschodniej Afryce na terenie sześciu państw. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Anton Reichenow pod nazwą Pitylia caniceps. Holotyp pochodził z Massa nad rzeką Tana w Kenii. Reichenow podał jedynie informacje dotyczące wyglądu i wymiarów ciała holotypu^[4]^[5]. Nazwa ta stała się błędna, gdy pojawiła się potrzeba przeniesienia mniszki łuskolicej do właściwszego rodzaju Lonchura, tym samym nadając jej nazwę L. caniceps. Była ona wówczas zajęta (nosiła ją mniszka szarogłowa), stąd w 1943 francuski ornitolog Jean Théodore Delacour nadał mniszce łuskolicej nowy epitet gatunkowy – griseicapilla. Uznał, że razem ze srebrnodziobkami: indyjskim (E. malabarica) i afrykańskim (E. cantans) mniszka łuskolica należy do podrodzaju Euodice w rodzaju Lonchura^[6]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza srebrnodziobki w rodzaju Euodice, a mniszkę łuskolicą w rodzaju Spermestes^[7]. Inni autorzy umieszczają ją jednak w odrębnym rodzaju Odontospiza^[3]^[5]. Rodzaj ten opisał po raz pierwszy Harry Church Oberholser w 1905. Zdaniem autora, mniszka łuskolica nie pasowała do ówcześnie znanych rodzajów, jak Uroloncha (w ujęciu Sharpego; rodzaj obecnie niewyróżniany), Lepidopygia (obecnie Lemuresthes) i Spermestes^[8]. Nie wyróżnia się podgatunków^[5]^[7].

Nazewnictwo

Dawniej w Polskim nazewnictwie ptaków świata gatunek ten występował jako srebrnodziobek szarogłowy^[9] (co odpowiada anglojęzycznej nazwie Grey-headed Silverbill), w obecnej Kompletnej liście ptaków świata jest to już jednak mniszka łuskolica^[3]. Epitet gatunkowy griseicapilla oznacza z łaciny „o szarej czapce” (griseus – szary, capillus – włosy na głowie). Starszy, nieuznawany już epitet caniceps oznacza „szarogłowy” (canus – szary, -ceps od caput – głowa). Odontospiza natomiast oznacza z greki „uzębionego małego ptaka” (odous – ząb, spiza – mały ptak wróblowy)^[10].

Morfologia

Długość ciała wynosi 11 cm, masa ciała około 15 g^[5]. W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy. Głowa ma barwę ołowianoszarą, kantarek wyróżnia się czarniawą barwą. Czoło, brew, boki głowy i brodę pokrywają drobne, jasne plamki. Przed jaśniejszymi końcówkami piór występują niewielkie, czarne paski. Do tego wzoru, przypominającego zbiór małych pereł, nawiązuje jedna z nazw zwyczajowych w języku angielskim. Grzbiet, barkówki i cały spód ciała mają barwę winnobrązową, najjaśniejszą w okolicach kloaki. Pokrywy skrzydłowe różowobrązowe, lotki i sterówki czarne. Kolor kupra zmienia się od słomkowożółtego po biały^[11]. Dziób w porównaniu do pokrewnych mniszek stosunkowo krótki, masywny i bardziej stożkowaty^[8]. Górna szczęka ma barwę ciemnoszarą, żuchwa natomiast srebrzystoszarą^[11]. Według Reichenowa tęczówka ma kolor brązowy^[4].

Zasięg występowania

Zasięg występowania mniszki łuskolicej rozciąga się od południowo-wschodniego Sudanu Południowego i południowej Etiopii poprzez skrajnie północno-wschodnie rejony Ugandy, Kenię oraz skrajnie południową Somalię po Tanzanię^[5]. BirdLife International szacuje całkowity zasięg występowania na 1,25 mln km²^[12]. Pojawia się również dalej na wschód po Dar es Salaam^[13], na mapie BirdLife International miasto to jest oznaczone jako miejsce introdukcji mniszki łuskolicej^[12].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia mniszek łuskolicych są półpustynne obszary z kolczastymi krzewami oraz akacjami (Acacia), otwarte zadrzewienia, tereny trawiaste^[5], zawsze w pobliżu wody^[11]. W Tanzanii odnotowywane były do wysokości 1800 m n.p.m.^[13], w Kenii od 100–1650 m n.p.m.^[14], według innego źródła w całej wschodniej Afryce występuje od poziomu morza po 1900 m n.p.m.^[15] Mniszki łuskolice to towarzyskie ptaki, często występują w stadach, również mieszanych ze srebrnodziobkami afrykańskimi (E. cantans). Pożywieniem tych ptaków są różne nasiona, jednak niewiele wiadomo na temat dokładniejszych zwyczajów dzikich ptaków^[11].

Lęgi

Mało dostępnych jest informacji o porze lęgów; jedno stwierdzenie pochodzi ze stycznia^[5]. Jedyne informacje dotyczące gniazdowania w naturze mówią o gniazdach na drzewach. Mają mieć kształt sferyczny, utworzone być z traw i podobnych materiałów, z delikatną wyściółką. Obserwowano zarówno kopulacje w gnieździe, jak i poza nim. Zniesienie liczy od 3 do 6 jaj, inkubacja trwa około 14 dni. Obydwa ptaki z pary opiekują się młodymi, w nocy natomiast obydwa w nim odpoczywają. Jeśli jeden z ptaków chce zmienić aktualnie sprawującego pieczę nad potomstwem partnera, woła go i wchodzi do gniazda, dopiero kiedy ten mu odpowie^[11].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje mniszkę łuskolicą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988^[12]. Gatunek występuje w Parku Narodowym Serengeti, PN Ruaha, PN Tarangire (Tanzania), PN Tsavo, PN Amboseli, PN Meru (Kenia), PN Omo (Etiopia). BirdLife International wymienia 27 ostoi ptaków IBA, w których odnotowano mniszki łuskolice, wymienione parki są jedynie ich częścią^[12].

Przypisy

↑ Odontospiza griseicapilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Odontospiza griseicapilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Lonchurinae Steiner, 1960 (1847) - mniszki (wersja: 2020-03-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-01].
↑ ^a ^b Anton Reichenow. Allgemeine Deutsche Ornithologische Gesellschaft. „Ornithologisches Centralblatt”. 4, s. 139, 1879.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Payne, R.: Grey-headed Silverbill (Odontospiza griseicapilla). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-04-07].
↑ Delacour, Jean. A revision of the subfamily Estrildinae of the family Ploceidae. „Zoologica: scientific contributions of the New York Zoological Society”. 28, s. 82, 84, 1948.
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-01]. (ang.).
↑ ^a ^b Oberholser, Harry C.. Birds collected by Dr W. L. Abbott in the Kilimanjaro region, East Africa. „Proceedings of the U.S. National Museum”. 28, 1905.
↑ P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 34, 1999. ISSN 0550-0842.
↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 88, 178, 280. ISBN 1-4081-2501-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Robin Restall: Munias and Mannikins. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 66–68. ISBN 978-1-4081-3544-0.
↑ ^a ^b ^c ^d Grey-headed Silverbill Odontospiza griseicapilla. BirdLife International. [dostęp 2018-04-07].
↑ ^a ^b P. L. Britton, G. C. Backhurst: Birds of East Africa: Their Habitat, Status and Distribution. East Africa Natural History Society, 1980, s. 229.
↑ Adrian Lewis: A Bird Atlas of Kenya. Routledge, 2017, s. 553. ISBN 978-1-351-47011-7.
↑ Terry Stevenson, John Fanshawe: Birds of East Africa: Kenya, Tanzania, Uganda, Rwanda, Burundi. A&C Black, 2004, s. 556. ISBN 978-0-7136-7347-0.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów gatunku w serwisie xeno-canto.org

[itis-1] Odontospiza griseicapilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Odontospiza griseicapilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Lonchurinae Steiner, 1960 (1847) - mniszki (wersja: 2020-03-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-01].

[orygg-4] Anton Reichenow. Allgemeine Deutsche Ornithologische Gesellschaft. „Ornithologisches Centralblatt”. 4, s. 139, 1879.

[hbwa-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Payne, R.: Grey-headed Silverbill (Odontospiza griseicapilla). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-04-07].

[delacour-6] Delacour, Jean. A revision of the subfamily Estrildinae of the family Ploceidae. „Zoologica: scientific contributions of the New York Zoological Society”. 28, s. 82, 84, 1948.

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-01]. (ang.).

[orygr-8] Oberholser, Harry C.. Birds collected by Dr W. L. Abbott in the Kilimanjaro region, East Africa. „Proceedings of the U.S. National Museum”. 28, 1905.

[n99-9] P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 34, 1999. ISSN 0550-0842.

[nzw-10] James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 88, 178, 280. ISBN 1-4081-2501-3.

[mniszki-11] Robin Restall: Munias and Mannikins. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 66–68. ISBN 978-1-4081-3544-0.

[birdlife-12] Grey-headed Silverbill Odontospiza griseicapilla. BirdLife International. [dostęp 2018-04-07].

[east-13] P. L. Britton, G. C. Backhurst: Birds of East Africa: Their Habitat, Status and Distribution. East Africa Natural History Society, 1980, s. 229.

[kenia-14] Adrian Lewis: A Bird Atlas of Kenya. Routledge, 2017, s. 553. ISBN 978-1-351-47011-7.

[wschafryka-15] Terry Stevenson, John Fanshawe: Birds of East Africa: Kenya, Tanzania, Uganda, Rwanda, Burundi. A&C Black, 2004, s. 556. ISBN 978-0-7136-7347-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]