Monaster Narodzenia Matki Bożej w Wolnej
nr rej. 112Г000051 (cerkiew) w Państwowym spisie historycznych i kulturowych zabytków Republiki Białorusi | |
Cerkiew monasterska | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Kościół | |
Eparchia | |
Klauzura |
nie |
Typ monasteru |
żeński |
Obiekty sakralne | |
Cerkiew |
Trójcy Świętej |
Fundator |
Krzysztof Kamieński |
Styl | |
Data budowy |
1768 |
Data zamknięcia |
1872 |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego | |
Położenie na mapie Białorusi | |
53°17′46″N 26°13′58″E/53,296111 26,232778 |
Monaster Narodzenia Matki Bożej – bazyliański, a następnie prawosławny klasztor w Wolnej (dzisiejszy rejon baranowicki obwodu brzeskiego Białorusi). Jako unicki funkcjonował od 1632 do 1839, następnie do 1872 pozostawał w rękach mnichów prawosławnych. Czynna pozostaje jego główna cerkiew pod wezwaniem Świętej Trójcy (obecnie jest to świątynia parafialna w dekanacie baranowickim eparchii pińskiej i łuninieckiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego[1]).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Bazylianów sprowadził do Wolnej właściciel miejscowego majątku Krzysztof Kamieński, podstoli nowogródzki, wraz z żoną, Heleną Drucką-Horską, którzy ufundowali tu murowaną cerkiew unicką. Zapisali też monastyrowi 10 poddanych z nadziałem włócznym i 12 włók gruntów i łąk w uroczyskach Brzeżne i Markowszczyzna, oraz prawo użytkowania z lasu w puszczy Mołodowskiej[2].
Majątek monastyru powiększali również kolejni dziedzice Wolnej:
- Samuel i Klara Kamieńscy w 1707 r. zapisali 900 złotych polskich
- Kazimierz Malawski w 1717 r. zapisał 160 złotych polskich
- Paweł Makuszyński w 1747 r.
Zakonnicy utworzyli w miejscowości szkołę dla dzieci szlacheckich, w której uczono m.in. filozofii[2].
W 1768 na potrzeby zakonu został wzniesiony kompleks klasztorny w stylu baroku wileńskiego z cerkwią Trójcy Świętej. W 1839, wskutek synodu połockiego likwidującego unię na ziemiach zabranych, monaster przeszedł w ręce Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Został wtedy zamieniony na prawosławny klasztor żeński[3]. Według innego źródła monaster został utworzony dopiero w 1849 i nosił wezwanie Trójcy Świętej[4]. W 1872, z powodu małej liczby powołań zakonnych, monaster został zlikwidowany, a cerkiew zamieniona na parafialną[5].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew w Wolnej została wzniesiona w stylu baroku wileńskiego. Według Grzegorza Rąkowskiego należy do najpiękniejszych budynków sakralnych w tym stylu na terytorium państwa białoruskiego. Świątynia ma formę trójnawowej bazyliki z transeptem, dwiema zakrystiami i półkoliście zamkniętym pomieszczeniem ołtarzowym. Dwuwieżową elewację główną budynku zdobią schodkowe skarpy, nisze, pilastry i profilowane gzymsy. Całość wieńczy szczyt w stylu rokoko. Obydwie wieże cerkiewne zostały zbudowane na planie ośmioboku i nakryte rozbudowanymi hełmami. Osobne szczyty wzniesiono na ramionach transeptu. Powyżej okna w centralnym punkcie elewacji znajduje się kartusz herbowy[3]. Oprócz dwóch wież na fasadzie cerkiew posiada jeszcze trzecią, mniejszą wieżyczkę, wzniesioną na planie czworoboku nad prezbiterium[3][6][7]. Wznoszenie efektownych świątyń z dwuwieżowymi fasadami było typowe dla bazyliańskiej architektury sakralnej XVIII w. W przypadku monasteru w Wolnej bezpośrednią inspiracją dla jego twórców był układ wnętrza klasztornych cerkwi bazyliańskich w Borunach oraz w Torokaniach[8].
Cerkiew kryje sklepienie kolebkowe z lunetami. Ikonostas we wnętrzu budynku jest murowany i zdobiony płaskorzeźbami, całość reprezentuje styl rokokowy. W świątyni znajduje się także ambona z baldachimem, na którym umieszczono figurę proroka Mojżesza[3].
Znani przeorzy i przełożone klasztoru
[edytuj | edytuj kod]- Józef Fiszer, 1779
- Joachim Obuch, 1799
- Arkadiusz Łabuć, 1802
- Klemens Kłopotowski, 1806
- Adrian Jakszewicz, 1810
- Klemens Bielski, 1816
- Regina Pieszkowska, od 1840
- Aniela Bieldziewska, od 1848[2]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Барановичское благочиние. pinskeparh.by. [dostęp 2020-01-15]. (ros.).
- ↑ a b c Wolna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 856 .
- ↑ a b c d Grzegorz Rąkowski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Warszawa: Burchard Edition, 1997, s. 264, ISBN 83-904446-9-0, OCLC 835719268 .
- ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 30. ISBN 978-83-7431-127-4.
- ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 31. ISBN 978-83-7431-127-4.
- ↑ Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 133–134. ISBN 5-85700-078-5. [dostęp 2016-01-31]. (biał.).
- ↑ Свод памятников истории и культуры Белоруссии. Брестская область. Mińsk: Белорусская Советская Энциклопедия имени Петруся Бровки, 1990, s. 92–93. [dostęp 2016-01-31]. (ros.).
- ↑ P. Krasny: Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596–1914. Kraków: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003, ss. 148–149. ISBN 83-242-0361-3.