Ambona (architektura)
Ambona (gr. ἄμβων „szczyt”, „podwyższenie”), kazalnica[1] – w budownictwie sakralnym miejsce służące duchownym do czytania tekstów liturgicznych, głoszenia kazań.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ambona przybierała różne formy architektoniczne: od trybuny wspartej na kolumnach (V–VI wiek) do konstrukcji zawieszonej na ścianie lub filarze z wejściem po schodkach. Ten drugi, najczęściej zachowany typ, rozwinięty w XVI wieku, złożony jest z korpusu-mównicy z parapetem (pulpitem), zaplecka i baldachimu. Baldachim zdobi na podniebieniu zwykle gołębica, a wieńczy figura. Przykrycie pulpitu – w kolorze dnia, nadaje ambonie charakter miejsca liturgicznego. W poprzednich epokach ambona była często bogato zdobiona, a w czasach baroku przybierała wyszukane formy, np. łodzi. W niektórych kościołach były dwie a nawet trzy[2] ambony, służące do dysput teologicznych[3].
W kościołach chrześcijańskich umieszczana była zazwyczaj po lewej stronie nawy głównej, w pobliżu prezbiterium. W XX wieku ze względu na rozwój nagłośnienia nie było już wymagane, żeby ambona była na podwyższeniu, co spowodowało masowe budowanie ambon w prezbiterium, w pobliżu ołtarza. Ambony takie przybierają postać mównicy: małego podwyższenia ze stołem, na którym kładzie się lekcjonarz. W rozumieniu liturgii katolickiej ambona jest stołem Słowa Bożego. Jest to miejsce, na którym odbywa się druga część liturgii mszy świętej, czyli liturgia słowa. Na ambonie dokonuje się pierwszy akt liturgii – liturgia zstępująca, czyli przemawianie Boga do człowieka. Ambona może być wykorzystana jedynie do głoszenia Słowa Bożego[4], dlatego powinno się unikać traktowania jej jako miejsca do wygłaszania ogłoszeń (miejscem do tego właściwym jest wobec tego miejsce przewodniczenia – z reguły okolica sedilii celebransa).
Według wskazań Soboru Watykańskiego II ambona powinna znajdować się w okolicy ołtarza, tak by umożliwić najlepszy kontakt mówcy ze słuchaczami. Nie powinna również być zbytnio wysoka ani rozbudowana, aby nie odciągać uwagi wiernych. W przypadku gdy miejsce celebransa gwarantuje wystarczającą komunikatywność, kazanie można wygłaszać stamtąd, zamiast z ambony. Zalecenia te spowodowały odstąpienie od wygłaszania homilii z dotychczasowych ambon, a rozwój nagłośnienia – rezygnację z budowy nowych w pobliżu ołtarza[5].
W kościołach protestanckich ambona niekiedy jest połączona z ołtarzem głównym w jednolitą konstrukcję (tzw. ambona ołtarzowa), będąc w nim z reguły umieszczona centralnie w miejscu, które w ołtarzu w kościele katolickim zajmuje obraz[6]. Bywa też umieszczana nad ołtarzem.
W Kościele prawosławnym – środkowa część solei, podwyższone miejsce przed królewską bramą, z którego diakon wygłasza ektenie, czyta Ewangelię, a kapłan wygłasza kazanie. Oznacza górę, z której nauczał Chrystus (Kazanie na Górze), i kamień, z którego anioł głosił myroforom (niewiastom niosącym wonności) zmartwychwstanie Chrystusa. Z rzadka spotyka się jednak w cerkwiach prawosławnych ambony w formie znanej z kościołów katolickich; stosunkowo często w krajach bałkańskich (Bułgaria, Grecja, Serbia), dalej na północ tylko wyjątkowo (w Polsce np. w cerkwi w Zabłociu, woj. lubelskie).
Odpowiednikiem ambony w synagogach jest bima, a w meczetach – minbar[7].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927 [dostęp 2023-01-30] (pol.).
- ↑ Kształt i dekoracja ambony - Bogusław Nadolski - Portal OPOKA [online], www.opoka.org.pl [dostęp 2017-11-21] (pol.).
- ↑ Encyklopedja Kościelna/Ambona - Wikiźródła, wolna biblioteka, pl.wikisource.org, 1873 [dostęp 2018-04-03] (pol.).
- ↑ Kuria upomni proboszcza, który wpuścił europosła Czarneckiego na kościelną ambonę, wroclaw.wyborcza.pl
- ↑ Anna Tabaka, Maciej Błachowicz: Ambony – rzeźbione Słowo Boże. zyciekalisza.pl, 2019-01-31. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-29)].
- ↑ Piotr Birecki, Ewangelickie budownictwo kościelne w Prusach Zachodnich, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014, s. 209-210, ISBN 978-83-231-3183-0, OCLC 890390131.
- ↑ Słownik terminologiczny.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Słownik terminologiczny sztuk plastycznych, wyd. 2 popr., Warszawa 1997.
- P. Bohdziewicz, Ambona w: Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1985, 407/408.
- R. Berger, Mały słownik liturgiczny, Poznań 1990, s. 13.
- Piotr Birecki, Ewangelickie budownictwo kościelne w Prusach Zachodnich, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014, s. 209-210, ISBN 978-83-231-3183-0, OCLC 890390131.
- Słownik terminów artystycznych i architektonicznych, Historia sztuki, tom 19, Biblioteka Gazety Wyborczej, Kraków 2011, ISBN 978-83-62095-59-9, ss. 11-12.