Morzyk marmurkowy
| Brachyramphus marmoratus[1] | |||
| (J.F. Gmelin, 1789) | |||
 Osobnik w szacie godowej | |||
 Osobnik w szacie spoczynkowej | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
morzyk marmurkowy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska | |||
Morzyk marmurkowy[5] (Brachyramphus marmoratus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny alk (Alcidae). Występuje na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej, od Kalifornii po Alaskę i wyspy Cieśniny Beringa. Zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek opisał Johann Friedrich Gmelin w 1789 w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae. Autor przydzielił gatunkowi nazwę Colymbus marmoratus. Jako miejsce typowe wskazał zachodnią Amerykę Północną i Kamczatkę[3][6], co później ograniczono do Zatoki Księcia Williama[2][3]. Obecnie (2023) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza morzyka marmurowego w rodzaju Brachyramphus[7]. Niegdyś uznawany był za gatunek konspecyficzny z morzykiem kamczackim (B. perdix)[2]. IOC uznaje B. marmoratus za gatunek monotypowy[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Krępa alka o długim, ostro zakończonym dziobie[2]. Występuje rozdzielenie na szatę godową i spoczynkową, nie występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. W szacie godowej wierzch ciała w większości czarny, wymieszany z elementami rdzawokasztanowymi; wszystkie pióra z wyjątkiem pokryw skrzydłowych posiadają końcówki tej barwy. Na grzbiecie dwa pasy. Pokrywy skrzydłowe czarne, na końcach szarawe krawędzie. Broda, boki głowy i spód ciała białe, pióra posiadają szarobrązowe końcówki. Lotki czarne, jaśniejsze na chorągiewkach wewnętrznych. Sterówki czarne, występują w liczbie 14[8]. W szacie spoczynkowej wierzch ciała głównie szarobrązowy, z wyjątkiem wierzchu głowy i pokryw skrzydłowych – gdzie pióra są niemal jednolitej barwy – na końcach piór można dostrzec barwę brązowoczarną. Z tyłu szyi biała półobroża. Broda, kantarek, boki głowy i spód ciała czysto białe[8]. Dziób czarniawy, tęczówka czarnobrązowa[2].
Wymiary[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała to 24–26 cm, masa ciała 196–269 g[2]. Wymiary dla ptaków z Kolumbii Brytyjskiej, zebrane w latach 1997 w dwóch miejscach, podane w mm[9]:
| Długość skrzydła | Długość dzioba wzdłuż górnej krawędzi |
Szerokość dzioba | Wysokość dzioba | Długość skoku | |
|---|---|---|---|---|---|
| ♂ | 133,1 ± 3,7 | 17,9 ± 0,8 | 4,0 ± 0,3 | 5,8 ± 0,3 | 17,2 ± 0,8 |
| ♀ | 131,1 ± 3,2 | 17,4 ± 0,9 | 4,0 ± 0,4 | 5,7 ± 0,3 | 16,9 ± 0,6 |
| ♂ | 133,8 ± 3,9 | 17,2 ± 0,9 | 4,0 ± 0,3 | 5,8 ± 0,3 | 17,7 ± 1,2 |
| ♀ | 132,0 ± 3,0 | 17,0 ± 1,0 | 3,9 ± 0,4 | 5,7 ± 0,3 | 17,8 ± 1,5 |
U okazów z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (dawniej British Museum) długość środkowego palca wraz z pazurem wynosi blisko 28 do 30 mm (1,1–1,2 cala)[8].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Zasięg występowania morzyka marmurkowego ciągnie się od zachodnich Aleutów (od Attu) po wyspy Barren i południowo-wschodnią Alaskę[2], na południe poprzez kanadyjską Kolumbię Brytyjską, Waszyngton, Oregon[10] po centralny stan Kalifornia (pasmo Santa Cruz). Zimuje głównie w oddaleniu od wybrzeża i wzdłuż niego, także na południe od lęgowisk[2]. BirdLife International szacuje powierzchnię obszaru lęgowisk i występowania całorocznego na 4,79 mln km²[10].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Morzyki marmurkowe to ptaki morskie, przebywające najczęściej do 2 km od wybrzeża. W stanie Waszyngton stwierdzono występowanie tego gatunku do 80 km w głąb lądu, w Oregonie 56 km, w północnej Kalifornii 37 km, centralnej – 18 km. Ptaki regularnie odwiedzają przybrzeżne jeziora, większość znajduje się do 20 km od oceanu. W okresie lęgowym ptaki za miejsca gniazdowania wykorzystują lasy, ze szczególnym upodobaniem najstarszych drzew[11]. Dorosłe osobniki żywią się bezkręgowcami, szczególnie szczętkami, np. Thysanoessa spinifera[2] i krylem pacyficznym (Euphausia pacifica), oraz małymi rybami, np. Ammodytes hexapterus, śledziem oceanicznym (Clupea harengus), gromadnikiem (Mallotus villosus). Nie żerują w dużych stadach jak inne alki, większe skupiska formują się w zimie[11].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy morzyków marmurkowych trwa od środka kwietnia do późnego września. Od czerwca do końca lipca w Kalifornii aktywność lęgowa szczególnie intensywna; w Oregonie ten okres trwa od lipca do środka sierpnia. Nie każdy dorosły osobnik wyprowadza lęgi co roku. Zniesienie liczy jedno jajo. Wysiadują je oba ptaki z pary, inkubacja trwa około 30 dni. Po blisko 28 dniach młode są w pełni opierzone. Na pisklęta polują modrosójki błękitne (Cyanocitta stelleri) i kruki (Corvus corax)[11]. Jeden osobnik z Kolumbii Brytyjskiej przeżył przynajmniej 10 lat (po sprawdzeniu obrączki został wypuszczony)[12].
Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako zagrożony wyginięciem (EN, Endangered) niezmiennie od 2004 (stan w 2022); wcześniej, w 2000 uznano go za gatunek narażony (VU, Vulnerable). Liczebność światowej populacji ocenia się na 240–280 tysięcy dorosłych osobników. Zagrożeniem jest wycinka starych lasów, w których gatunek wyprowadza lęgi. Ptaki, tracąc miejsca gniazdowania, nie przenoszą się w inne, przez co populacja morzyków ma trend spadkowy. Używanie nylonowych siatek przy połowach oraz wycieki oleju mogą zwiększać śmiertelność morzyków marmurkowych. BirdLife International wymienia ponad 50 ostoi ptaków IBA, w których występuje gatunek; są to m.in. Zatoka Księcia Williama, Desolation Sound, Barkley Sound[10], niewymieniona na stronie gatunku zatoka Yakutat Bay[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Brachyramphus marmoratus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Nettleship, D.N. & de Juana, E.: Marbled Murrelet (Brachyramphus marmoratus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-15)].
- ↑ a b c d e D. Lepage: Marbled Murrelet Brachyramphus marmoratus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-03-09]. (ang.).
- ↑ Brachyramphus marmoratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Alcinae Leach, 1820 - alki (Wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-09-16].
- ↑ J.F. Gmelin, Caroli a Linné Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 13, t. 1 cz. 2, Lipsiae 1789, s. 583 (łac.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-03-09]. (ang.).
- ↑ a b c Richard Bowdler Sharpe: Catalogue of the Birds in the British Museum. T. 23. Plataleae, Herodiones, Steganopodes, Pygopodes, Alcae and Impennes. 1898, s. 591.
- ↑ Cindy L. Hull i inni, Morphometric Variation in Marbled Murrelets, Brachyramphus Marmoratus, in British Columbia, „Northwestern Naturalist”, 82 (2), jesień 2001, s. 41–51, DOI: 10.2307/3536785, JSTOR: 3536785.
- ↑ a b c Species factsheet: Brachyramphus marmoratus. BirdLife International. [dostęp 2023-03-09]. (ang.).
- ↑ a b c Julie L. Tesky: Brachyramphus marmoratus. [w:] Fire Effects Information System [on-line]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory, 1994. [dostęp 2023-03-09].
- ↑ Longevity Records Of North American Birds. Version 2022.2. USGS Bird Banding Laboratory, listopad 2022. [dostęp 2023-03-09].
- ↑ Yakutat Bay. BirdLife Data Zone. [dostęp 2021-09-16].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).