Obóz karno-śledczy w Żabikowie
 35/Wlkp/A z 18.07.2000 i z 14.12.2009
| |
 Pomnik „Nigdy wojny” | |
| Typ |
Obóz karno-śledczy |
|---|---|
| Odpowiedzialny | |
| Rozpoczęcie działalności |
1943 |
| Zakończenie działalności |
21 stycznia 1945 |
| Miejsce | |
| Liczba więźniów |
ponad 2000 |
| Narodowość więźniów | |
| Liczba ofiar |
ponad 300 |
| Liczebność personelu |
80–100 SS-manów |
| Upamiętnienie | |
Położenie na mapie Lubonia  | |
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej  | |
 52°21′16,2″N 16°52′07,0″E/52,354500 16,868611
| |
Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy Poznań-Junikowo (niem. Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserziehungslager Posen-Lenzingen) – działający podczas II wojny światowej (w latach 1943–1945) niemiecki obóz karno-śledczy w Żabikowie, w którym więziono głównie przedstawicieli inteligencji z ziem polskich włączonych do III Rzeszy, członków organizacji konspiracyjnych, jeńców radzieckich, komunistów niemieckich, Świadków Jehowy[1], a także obywateli innych państw.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie, obóz miał powstać w ramach sieci obozów tworzonych wzdłuż wytyczonej autostrady łączącej Poznań z Berlinem. Projekt ten w III Rzeszy był realizowany od 1933 r. a po przyłączeniu terenów Wielkopolski do Niemiec wdrożono go również i tu[2]. Pierwszymi więźniami tego obozu pracy przymusowej miała być głównie ludność żydowska[3].
Od kwietnia 1943 r. - po likwidacji miejsca kaźni, prawie w centrum Poznania, na terenie starej pruskiej warowni – tzw. Fortu VII – Obóz w Żabikowie funkcjonował jako kontynuacja formalno-organizacyjna więzienia Fortu VII – obóz karno-śledczy.
Przebywało w nim przeciętnie około 2000 osób, z których większość kierowano następnie do innych obozów koncentracyjnych. W Żabikowie przetrzymywano więźniów przesłuchiwanych przez Gestapo. Tu też wykonywane były wyroki śmierci[4]. Cały obóz składał się z ośmiu baraków dla więźniów oraz dziesięciu budynków administracyjnych. W środku znajdował się basen przeciwpożarowy, używany przez hitlerowców jako miejsce kaźni. Dodatkowo zbudowano kilka murowanych bunkrów karnych, żelazny bunkier – karcer oraz specjalnie skonstruowane klatki z drutu kolczastego[potrzebny przypis].
Załogę obozu stanowiło od 80 do 100 SS-manów. Przez obóz żabikowski, zwany przez nazistów obozem krwawej zemsty, przeszło około 40 tysięcy więźniów, z których znaczna część zginęła, m.in. wskutek nieludzkich warunków bytowania, tortur i egzekucji (np. w czerwcu 1944 Niemcy rozstrzelali kierowniczą grupę Szarych Szeregów)[potrzebny przypis].
Pełnej liczby ofiar do dziś nie ustalono. W aktach miejscowego Urzędu Stanu Cywilnego znajduje się 251 aktów zgonu więźniów tego obozu[5].
W nocy z 20 na 21 stycznia 1945 r. rozpoczęła się ewakuacja całego więziennego stanu obozu, których w tzw. „marszu śmierci” pognano w kierunku zachodnim. Po tygodniowej wędrówce, do obozu w Sachsenhausen dotarło zaledwie 208 z 500 osób wyprowadzonych z Żabikowa. Sprawcy zbrodni na więźniach nie zostali nigdy postawieni przed sądem[6]. Około osiemdziesięciu chorych i niezdolnych do tego marszu więźniów zostało umieszczonych w jednym z baraków (w pobliżu głównej bramy), który następnie został podpalony. Wszyscy zginęli w płomieniach[7].
W 1946 r. część baraków zostało gruntownie odremontowanych z przeznaczeniem na miejsca hotelowe, m.in. dla osób pracujących przy organizacji Targów Poznańskich[8].
Od 1979 r. na terenie byłego obozu funkcjonuje Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie[9]. Jego elementem jest pomnik „Nigdy wojny” autorstwa Józefa Gosławskiego.
Więźniowie obozu żabikowskiego[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Aleksandra Matelska „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, s. 127–131, Wydawnictwo A Propos, wyd. II, Wrocław 2010, ISBN 978-83-61387-19-0.
- ↑ Portal Służb Więziennych: https://www.sw.gov.pl/aktualnosc/W-Zabikowie-01
- ↑ Czesław Janicki [online], Poznańskie Archiwum Historii Mówionej [dostęp 2022-11-07] (pol.).
- ↑ Czesław Janicki [online], Poznańskie Archiwum Historii Mówionej [dostęp 2022-06-27] (pol.).
- ↑ Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich, 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Warszawa 1979, s. 594.
- ↑ Redakcja, Rocznica likwidacji niemieckiego obozu w Żabikowie i walk o Poznań [online], Głos Wielkopolski, 25 stycznia 2016 [dostęp 2022-11-07] (pol.).
- ↑ Stanisław Nawrocki, Ewakuacja więzień hitlerowskich w tzw. „Kraju Warty” w styczniu 1945 (maszynopis w Gł. Komisji Padania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa), s. 5, 16-18.
- ↑ Monika Żeromska, Przypomnienia, pamiątki, powroty; Warszawa 1998, s. 372.
- ↑ Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich, 1939-1945. Informator encyklopedyczny. Warszawa 1979 (zawiera wybór bibliografii i odsyłacze do niektórych materiałów źródłowych)