Paź żeglarz
| ||
| Iphiclides podalirius | ||
| (Linnaeus, 1758) | ||
.jpg) Imago, Rumunia | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | stawonogi | |
| Gromada | owady | |
| Rząd | motyle | |
| Rodzina | paziowate | |
| Podrodzina | Papilioninae | |
| Plemię | Leptocircini | |
| Rodzaj | Iphiclides | |
| Gatunek | paź żeglarz | |
| Synonimy | ||
|
Papilio podalirius L., 1758 | ||
Paź żeglarz, witeź żeglarz, żeglarek (Iphiclides podalirius) – gatunek motyla dziennego z rodziny paziowatych (Papilionidae).
Łacińska nazwa gatunkowa pochodzi od postaci z mitologii greckiej: Ifiklesa i Podalejriosa[1].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Owad dorosły[edytuj | edytuj kod]
Rozpiętość skrzydeł tego motyla wynosi od 70 do 80 mm[2] (według innych źródeł długość przedniego skrzydła dochodzi do 50 mm[3]). Skrzydła jasnożółte; przednie z poprzecznymi, dłuższymi i krótszymi czarnymi przepaskami, tylne z półksiężycowatymi plamami jasnoniebieskiej barwy zlokalizowanymi wzdłuż zewnętrznego brzegu i pomarańczową plamą u wierzchołka, ograniczoną od dołu plamą czarną z niebieską „źrenicą”[3]. Tylna para skrzydeł zwieńczona jest długimi ogonami[2].
♂
♂ △
♀
♀ △
Stadia rozwojowe[edytuj | edytuj kod]
Gąsienice ubarwiona jest zielono z żółtymi prążkami i często czerwonymi kropkami[2], jednak przed przepoczwarczeniem zmienia barwę na ochrowożółtą[3]. Ubarwienie gąsienicy pełni funkcję obronną, gdyż imituje ptasie odchody[potrzebny przypis]. Poczwarka letnia jest zielona, natomiast zimowa brązowa[4], przytwierdzona jest kremastrem do łodygi, przepasana jedwabną nicią w połowie długości (zwrócona kremastrem do dołu)[potrzebny przypis].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Dorosłe składają jaja pojedynczo na roślinach żywicielskich. Gąsienice żerują pojedynczo na krzewach i drzewach owocowych z rodzaju Prunus (np. śliwie tarninie, śliwie domowej, czereśni ptasiej, brzoskwini, moreli), gruszy, jabłoni, głogu jednoszyjkowym i jarzębinie. Stadium poczwarki w lecie trwa 3-5 tygodni[4]. W warunkach polskich pierwsze pokolenie pojawia się w maju i lata do początku lipca[5], a drugie pokolenie, jeśli występuje, pojawia się na początku sierpnia[3].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Europa, Afryka Północna, klimat umiarkowany Azji. W Europie Południowo-Wschodniej wszędzie pospolity. Natomiast w Europie Północnej należy do rzadkości. W krajach skandynawskich i Anglii były obserwowane tylko pojedyncze, zalatujące osobniki. W Polsce występuje głównie na południu i w środkowej części kraju, objęty ochroną gatunkową. Spotykany rzadko, lokalnie w coraz mniejszych ilościach. Zauważyć go można na skałkach, nasłonecznionych pagórkach, polanach i sadach[potrzebny przypis].
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Polsce gatunek ten objęty był w latach 1952–2014 ścisłą ochroną gatunkową[6][7][8][9][10][11], a od 2014 objęty jest częściową ochroną gatunkową[12][13].
Filatelistyka[edytuj | edytuj kod]
Poczta Polska wyemitowała 30 grudnia 1961 r. znaczek pocztowy przedstawiający pazia żeglarza o nominale 1,50 zł, w serii Owady chronione. Autorem projektu znaczka był Alojzy Balcerzak. Wydrukowano 2142000 sztuk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[14] Drugi raz paź królowej ukazany został na polskim znaczku w serii Motyle z kolekcji Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, wyemitowanej 16 listopada 1991. Projektantem znaczka był Ovidiu Oprescu. Wydrukowano 2500000 sztuk. Znaczek pozostawał w obiegu do 15 stycznia 1994[15][16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Krzysztof Smagowicz: Etymologiczny słownik nazw zwierząt. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004, s. 151. ISBN 83-233-1743-7.
- ↑ a b c David Carter: Kolekcjoner: Motyle. Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, s. 159.
- ↑ a b c d Mieczysław Krzywicki: Klucze do oznaczania owadów Polski, Część XXVII Motyle – Lepidoptera z. 65, Bielinki – Pieridae, Motylowce – Papilionidae. Warszawa: PWN, 1962.
- ↑ a b Christopher Jonko: Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758). W: Motyle Europy [on-line]. 2014. [dostęp 2014-12-09].
- ↑ Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000, s. 254.
- ↑ Dz.U. 1952 nr 45, poz. 307 Rozporządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 4 listopada 1952 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 1984 nr 2, poz. 11 Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 1995 nr 13, poz. 61 Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2001 nr 130, poz. 1456 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2004 nr 220, poz. 2237 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2011 nr 237, poz. 1419 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16].
- ↑ Marek Jedziniak: Owady chronione (pol.). www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03].
- ↑ Marek Jedziniak: Motyle z kolekcji Instytutu Zoologii PAN w Warszawie (pol.). www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03].
- ↑ Scarce Swallowtail (Iphiclides podalirius) (ang.). colnect.com. [dostęp 2018-06-03].