Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis (łac. Sław, języku, bój chwalebny) – łaciński hymn z VI wieku, powszechnie przypisywany chrześcijańskiemu poecie, św. Wenancjuszowi Fortunatowi, biskupowi Poitiers, opiewającemu mękę Chrystusa.

Autor utworu – Wenancjusz Fortunat, biskup Poitiers – ułożył go dla uczczenia cząstki drzewa Krzyża świętego, podarowanego w roku 569 królowej Radegundzie przez cesarza Justyna II[1][2].

Hymn ten zainspirował później Tomasza z Akwinu do napisania hymnu Pange, lingua, gloriosi corporis mysterium na uroczystość Bożego Ciała[3].

Zastosowanie w liturgii katolickiej[edytuj | edytuj kod]

Pange lingua gloriosi proelium certaminis - początek hymnu wg Gregorian Missal, Solesmes 1990

Liturgia rzymska wykorzystuje ten hymn pod koniec okresu Wielkiego Postu, szczególnie w Wielkim Tygodniu.

W łacińskiej liturgii godzin hymnu tego używa się:

  • w wersji przedsoborowej (Breviarium Romanum) od I Niedzieli Męki Pańskiej (dwa tygodnie przed Wielkanocą) do Wielkiej Środy włącznie[4]:
    • na jutrznię (matutinum) – pierwsza część od słów Pange lingua;
    • na laudesy (laudes) – druga część od słów Lustra sex qui[5];
  • w wersji posoborowej (Liturgia Horarum) od Wielkiego Poniedziałku (opcjonalnie od poniedziałku V tygodnia Wielkiego Postu) do Wielkiego Piątku:
    • na Godzinę Czytań (Officium lectionis) – pierwsza część od słów Pange lingua;
    • na jutrznię (Laudes matutinae) – druga część od słów En acetum[6].

W wersji polskiej pierwszych sześć zwrotek jest śpiewanych (odmawianych) w ramach Liturgii Godzin podczas Godziny Czytań z Wielkiego Tygodnia od Niedzieli Palmowej do Wielkiego Piątku, a pozostałe strofy (zaczynając od siódmej) śpiewane są w te same dni podczas Jutrzni[7].

W liturgii łacińskiej (zarówno trydenckiej jak i posoborowej) hymn jest też śpiewany na zakończenie improperiów podczas Adoracji Krzyża w czasie Wielkiego Piątku; zwrotki Crux fidelis używa się wtedy jako refrenu[8]. Mszał polski przewiduje natomiast odśpiewanie tradycyjnej polskiej pieśni Krzyżu święty nade wszystko, będącą parafrazą hymnu.

Tekst hymnu[edytuj | edytuj kod]

Tekst łaciński Tekst polski

Pange, lingua, gloriósi
Praélium certáminis,
Et super Crucis trophaéo
Dic triúmphum nóbilem,
Quáliter Redémptor orbis
Immolátus vícerit.

De paréntis protoplásti
Fraude factor cóndolens,
Quando pomi noxiális
Morte morsu córruit,
Ipse lignum tunc notávit,
Damna ligni ut sólveret.

Vagit infans inter arta
cónditus praesépia:
Membra pannis involúta
virgo Mater ádligat,
Et manus pedésque crura
Stricta pingit fáscia.

Lustris sex qui iam perácta
tempus implens córporis,
se volénte, natus ad hoc,
passióni déditus,
Agnus in crucis levátur
immolándus stípite.

En acétum, fel, arúndo,
sputa, clavi, láncea:
mite corpus perforátur,
sanguis, unda prófluit
terra, pontus, astra, mundus,
quo lavántur flúmine!

Crux fidélis, inter omnes
Arbor una nóbilis:
Nulla talem silva profert,
Flore, fronde, gérmine.
Dulce lignum, dulci clavo,
Dulce pondus sústinet.

Flecte ramos, arbor alta,
tensa laxa víscera,
et rigor lentéscat ille,
quem dedit nativítas,
ut supérni membra regis
miti tendas stípite.

Sola digna tu fuísti
ferre sæcli prétium,
atque portum præparáre
nauta mundo náufrago,
quem sacer cruor perúnxit,
fusus Agni córpore[9].

Sław, języku, bój chwalebny,
Dzieje walki niezrównanej,
I opiewaj triumf krzyża
Hymnem pełnym uwielbienia,
Na nim bowiem Odkupiciel
Był zabity, lecz zwyciężył.

Gdy praojciec zbuntowany
Wziął w swe usta zgubny owoc,
Uległ śmierci w nim ukrytej;
Wtedy Stwórca się zmiłował
Wybierając nowe drzewo,
By dawnego zniszczyć skutki.

Płacze Dziecię położone
Do ciasnego żłobu w stajni;
Członki owinięte w płótno
Czysta matka przewiązuje:
Ręce, stopy oraz nogi
Skrępowane pieluszkami.

On, przeżywszy między nami
Jako człowiek lat trzydzieści,
Z własnej woli przyjął mękę;
Wypełniając zbawcze dzieło
Na krzyżowej zawisł belce
Jak baranek przebłagalny.

Oto znaki Bożej męki:
Żółć, plwociny, trzcina, ocet,
Gwoździe i żelazna włócznia,
Która święty bok przebiła;
Płyną z rany krew i woda,
Aby obmyć wszechświat cały.

Krzyżu wierny i szlachetny,
Spośród wszystkich drzew wybrany,
Żaden las nie zrodził drzewa
Piękniejszego ponad ciebie;
Słodkie belki, słodkie gwoździe,
Co dźwigają ciężar słodki!

Schyl gałęzie, drzewo wzniosłe,
Ulżyj członkom tak napiętym;
Niechże zmięknie pień twój twardy,
Aby na nim ciało Zbawcy
I najwyższej chwały Króla
Nie doznało udręczenia!

Tylko tyś jest godne przyjąć
Na ramiona okup ziemi
I ukazać port bezpieczny
Dla tonących w wirach świata,
Ciebie bowiem krew Baranka
Uświęciła swą czerwienią[10].

Oddziaływanie na polską twórczość pieśniową[edytuj | edytuj kod]

Zapożyczenia z hymnu Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis znajdujemy w polskich średniowiecznych pieśniach pasyjnych:

1. Krzyżu święty nade wszystko - trzy początkowe strofy są tłumaczeniem hymnu Crux fidelis inter omnes (divisio hymnu Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis)[11].

2. Krzyżu święty i chwalebny - w pierwszej i drugiej strofie pieśni znajdują się zapożyczenia z ósmej i dziesiątej strofy hymnu, zaczynających się od słów: Crux fidelis inter omnes oraz Sola digna tu fuisti[12].

Pange, lingua, gloriosi proelium certaminis w muzyce[edytuj | edytuj kod]

Hymn został zaopatrzony w melodię gregoriańską w celu jego uroczystego odśpiewania w czasie liturgii Wielkiego Piątku czy w ramach Liturgii Godzin.

Pierwsza zwrotka tego hymnu została wykorzystana przez Gustava Holsta w jego kompozycji Hymn Jezusa (The Hymn of Jesus, H. 140, op. 37) na dwa chóry: dwugłosowy chór żeński (chłopięcy) i jednogłosowy chór męski (zgodnie z zapisaem w partyturze: "Kilka tenorów i barytonów w oddaleniu") i orkiestrę symfoniczną[13]. Powstawała ona w latach 1917–1919, po raz pierwszy została wykonana w roku 1920.

Pierwsza zwrotka hymnu Pange, lingua pojawia się w pierwszej części utworu Holsta (Prelude) wraz z melodią gregoriańską, śpiewany a cappella po pierwszej zwrotce hymnu Vexilla regis prodeunt, po czym następuje druga część utworu (Hymn), w której kompozytor wykorzystał przetłumaczone na język angielski fragmenty apokryficznych Dziejów Jana[14][15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ dziedzictwo.ekai.pl: Krzyżu święty nade wszystko
  2. ↑ Pange Lingua Gloriosi Proelium Certaminis. biblicalcyclopedia.com. [dostęp 2016-09-26]. (ang.).
  3. ↑ liturgia.pl: Miłosierdzie Drzewa - liturgiczna poetyka hymnu Pange Lingua
  4. ↑ W tradycyjnej rzymskiej liturgii godzin od Wielkiego Czwartku do Soboty Białej w ogóle nie używa się hymnów.
  5. ↑ Breviarium Romanum, ex decreto ss. Concilii Tridentini restitutum, Summorum Pontificum Cura recognitum. Editio nova typica, Pars verna, Typis polyglottis Vaticanis, 1949 (łac.).
  6. ↑ Liturgia Horarum iuxta ritum Romanum. Editio typica altera. II: Tempus Quadragesimae, Sacrum Triduum Paschale, Tempus Paschale, Libreria editrice Vaticana, 1986 (łac.).
  7. ↑ Liturgia Godzin, wydanie skrócone, s. 374-375, Pallotinum 1991
  8. ↑ Graduale sacrosanctae Romanae Ecclesiae de tempore & de sanctis, Solesmis: Abbaye Saint Pierre, 1979, ISBN 978-2-85274-094-5 [dostęp 2023-09-02].
  9. ↑ Tekst za: The Gregorian Missal for Sudays (...), Solesmes 1990, s. 318 nn., ISBN 2-85274-133-4. Różni się on w szczegółach od tekstu w innych wydaniach mszału, np. Mszał Rzymski, przekład polski i objaśnienia opracowali o.o. benedyktyni z opactwa tynieckiego, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1963, z imprimatur bp. Karola Wojtyły.
    Reprint: ISBN 978-83-926581-1-5, czy Missale Romanum, wydanego przez Pallotinum, 2008.
  10. ↑ Polskie tłumaczenie: o. Placyd Galiński OSB, za: Muza chrześcijańska, tom II, ZNAK 1992, s. 148-150.
  11. ↑ Juliusz Nowak-Dłużewski (red.), Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI, Instytut Wydawniczy PAX, s. 157 n.
  12. ↑ Juliusz Nowak-Dłużewski (red.), Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI, Instytut Wydawniczy PAX, s. 174
  13. ↑ The Hymn of Jesus, Op.37 (Holst, Gustav) - partytura
  14. ↑ Hymn of Jesus / Gustav Holst - tekst
  15. ↑ The Hymn of Jesus, Op.37 (Holst, Gustav) - partytura

Czytaj też[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pange,_lingua,_gloriosi_proelium_certaminis&oldid=72951266”